Лекция. Саясаттану ғылым және оқу пәні ретінде Саясаттанудың объектісі. Саясаттанудың танымдык пәні. Жеке пән ретіндегі саясаттанудың жанжақтылығы

жүктеу 0,9 Mb.

Pdf просмотр

бет	112/124
Дата	15.11.2022
өлшемі	0,9 Mb.
	#40160
түрі	Лекция

1 ... 108 109 110 111 112 113 114 115 ... 124

Лекция. Саясаттану ылым ж не о у п ні ретінде Саясаттануды объ

Фридрих Ратцель.
Ол өзінің

«
Саяси география» атты еңбегінде, мемлекет
−
бұл топыраққа тамырландырылған тірі
организм деп жазады. Мемлекет
−
бұл кеңістіктік құбылыс, сол кеңістікпен басқарылады
және тіршілік етеді, оны сипаттайтын, салыстыратын, өлшейтін география деп жазады. Ол
бірінші болып ірі елдерде географиялық экспансия тенденциясы пайда болатындығын
айтты. Нағыз әлемдік держава оның ойынша теңізге ие елдер − Рим, Испания, Англия
болады. Мемлекеттің кеңеюі немесе тарылуы − табиғи процесс,өмірлік циклмен
байланысты. Ф. Ратцель мемлекеттің кеңістіктік дамуының мына жеті принципін атап
көрсетті:
•
мемлекет кеңістігі оның мәдениеті дамуымен бірге өседі;
•
мемлекет өсуі сауда мен қоғам өмірінің барлық саласы дамуын қажет етеді;
•
мемлекет өсуі ұзақ мемлекеттерді қосып алу арқылы жүзеге асады;
•
шекара
−
бұл мемлекеттің перифериялық органы, ол оның өсуінің, күші мен
әлсіздігінің белгісі, ол оның организміне өзгеріс әкелу мүмкіндігі;
•
мемлекет өзіне қоршаған ортаның ең құнды элементтерін иеленуге тырысады:
жағалау аймағын, өзен аңғарын, ресурсқа бай ауданды;
•
территориялық даму дамыған өркениеттен келеді;
•
бірігу тенденциясы − мемлекеттің өзіндік сипаты, барлық уақытта өз күшінде
болады.

Р. Челлен
алғаш рет «геосаясат» ұғымын енгізген швед ғалымы болып табылады. Ол
«геосаясат» ұғымы бұл мемлекет кеңістікке енгізілген географиялық организм ретінде
қарастыратын ғылым деп түсіндірді. Оның негізгі тезисі, мемлекет тірі организм, оны өзінің
«Мемлекет өмір формасы ретінде» деген кітабында дамытты. Ф. Ратцель мемлкетті өзінің
биологиялық жүйесінде организмнің төменгі типіне теңесі, ал Р. Челлен мемлекет тарихтан
байқағанымыздай адам сияқты, сезетін және ойлайтын жәндік деді. Осында ол барлық
организмнің мәні «өмір сүру үшін күрес», сондықтан да мемлекет те «өмір сүру үшін
күреседі» деп тұжырым жасайды. Оның «өмір сүру үшін күресі» кеңістік үшін күрес. Үлкен
мемлекеттер өз кеңістігін ұзату негізінде кеңейтіп отырады деп санады. Басқа сөзбен
айтқанда, мемлекет организмінің өсуі соғыс арқылы өтеді, бұл фактілер жанында адамдар
әлсіз деп айтады.
Челлен автаркия заңын енгізді. Мемлекеттің өмір сүруі үшін күш маңызды фактор, ол
заңнан да күшті деп санады. Оның ойынша, заңның өзі күш арқылы сақталынады. Егер заң
мемлекетке адамгершілік-рационалды элементтерді енгізсе, ал күш табиғи органикалық
импульстерді береді деп санады. Ол жаһандану геосаясатында үш негізгі географиялық
фактор шешуші рөл атқарады: олар кеңею, территориялық монолиттілік, еркін қозғалу.
Географиялық орналасу ерекшелігі Қазақстанға белгілі бір геосаяси артықшылықтар
береді, сонымен бірге геоэкономикалық көзқарасы тұрғысынан елеулі қиындықтар
туғызады. Екі ірі державалар арасында ұлан-байтақ аумақта орналасқан біздің еліміз
белсенді саясат жүргізудің қосымша мүмкіндігін алады. Мұндай саясат ұзақ мерзімді
мүдделерді қамтамасыз етудегі табандылықпен қатар жоғары деңгейдегі ептілік пен
табандылықты талап етеді. Әлемдік теңіз комуникацияларына тікелей жолдың жоқтығы,
халықтың шашырап орналасуы, аумақтың көлемімен салыстырғанда қазақстандық
экономиканың ауқымының аздаға сияқты әлсіз тұстарымыз баршылық. Бір жағынан
географиялық жағдайдың өзгермейтіндігі экономикалық және саяси ахуалдың
тұрақтылығын білдірмейді.

жүктеу 0,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 108 109 110 111 112 113 114 115 ... 124