Лекция №18. Меншік құқығының ұғымы және мазмұны

Рента алушы рента төлеушi рента төлемдерiн жасаудың шартта көзделген жағдайларын бұзса рентаны сатып алуды талап ете алады. Ғұмырлық рентаны сатып алу тəртiбi тұрақты рентаны сатып алумен бiрдей болып келедi (ҚР АК 528бабы). Заңның бiр кемiстiгi, онда ғұмырлық рента шартын елеулi бұзу не болып келетiнi анықталмаған. Жоғарыда қарастырылған жəне тұрақты рента алушысына оны сатып алуды талап ету құқығын беретiн жағдайлары жатқызу керек. Бiрақ ғұмырлық рента ерекшелiгiн ескерсек, онда рента алушыға рента сатып алынуын талап ету құқығын беретiн, рентаны төлемеу мерзiмi, тұрақты ренташартына қарағанда едəуiр қысқа болу керек екенiн айта аламыз.

Егер ғұмырлық рента төлеу үшiн мүлiк тегiн берiлсе, ол мүлiк қозғалатын қозғалмайтын болғанына байланыссыз рента алушы рентаны төлеушi шартты бұзса мүлiк қайтарылуын талап ете алады. Мүлiктiң құны рентаны сатып алу елеулi құнына есепке жатқызылады. ҚР АК 533 бабы 2 тармағының бұл нормасы ғұмырлық рентаны алушының жағдайын тұрақты рента алушының жағдайына қарағанда жақсартады. Осымен қатар рентаны төлеушi шартты елеулi бұзған жағдайда рента алушыда өз мүлкiне қатысты ерекше заттық құқықтар пайда болатынын айта аламыз.

Рента төлеушiсi үшiн мүлiктiң кездейсоқ жойылу немесе бүлiнуiне қатысты қатаңырақ талаптар бекiтiлген. Мүлiк тегiн немесе ақыға берiлгенiне қарамастан, мүлiктiң кездейсоқ жойылуының, бүлiнуiнiң қаупi толығынан рента төлеушi мойнында болып келедi жəне ол тек борыш рента алушымен кешiрiлетiнiне ғана үмiттенуi мүмкiн. Əрине, неше түрлi даулы жағдайларда бола алады. Мысалы, рента төлеушiсi рента алушының кiнəсi барлығын болжауы мүмкiн (зат берiлген кезде оның кемiстiктерi болды, немесе оны пайдалану тəртiбi ескертiлмедi деп). Рента алушының кiнəсi болып тұрса тараптардың құқықтары мен мiндеттерi өзгередi. Тəуекел (қауiп) салдарынан рента төлеушiсi бiр бөлiгiнде босатылуы керек.

Өмiр бойы асырауда ұстау қатынастарын реттеу ғұмырлық рента шартын реттейтiн нормаларға негiзделген (ҚР АК 535бабы 2тармағы). Айырықша реттеу ҚР АК 28 тармағының 4де қарастырылған, ол нормалар өмiр бойы асырауда ұстау шартын тiкелей реттеуге арналған.