Лекция №1. «Өндірістегі биотехнологиялық процестер мен аппараттар»

1 
Лекция №1. 
«Өндірістегі биотехнологиялық процестер мен аппараттар» 
пəніне кіріспе. 
Оқытылатын пəнге бағыттау. Даму тарихы. Биотехнологиялық 
процестердің мақсаттары. Биосистемалар. Биообъект, оны дайындау жəне 
культивациялау. Биообъектіні культивациялау үшін субстраттар. 
Биотехнология – 
халық шаруашылығына жəне адамның іс əрекетінің əр 
түрлі салаларына бағытталған, микроорганизмдердің, изоляцияланған 
клеткалардың жəне оның құраушыларының биохимиялық іс- əрекетін 
пайдалану арқылы бағалы өнімдерді алу. 
Биотехнология – бұл белгілі өнім алуға бағытталған адаммен 
ұйымдастырылған микроорганизмдердің іс-əрекеті. 
Биотехнологиялық процестер халық шаруашылығының əр түрлі 
салаларында кеңінен қолданылады. Биология жəне инженерлік ғылымдардың 
жетістіктері өнімділігі жоғары, өндірістік əдістермен басқарылатын тамақ, дəрі-
дəрмек, органикалық заттар жəне т.б. заттардың биотехнологиялық 
өндірістерінің процестерін жүргізуге мүмкіндік береді. 
Биотехнодогияда микрообъектілердің биотехнологиялық əрекетінің 
қандай түрлерін пайдаланады? 
-өнім болатын клеткалық массаны өсіру. Технологияның мұндай класына 
вакциналарды, нан ашытқыларын алу процесі жатады. 
-Бағалы биохимиялық өнімдердің биосинтезі, олардың кейбіреуі ортаға 
бөлініп шығады (клетканың сыртындағы өнімдер), кейбіреуі биомассада 
жинақталады (клетканың ішіндегі өнімдер). 
-Биотрансформация 
нəтижесінде 
микроорганизмдердің 
немесе 
ферменттердің биологиялық іс-əрекеті əсерінен бастапқы химиялық заттың 
химиялық құрылымының өзгерісі болады, бірақ биосинтезден айырмашылығы 

2 
заттың химиялық құрылысында салыстырмалы аз өзгеріс болады.Мысалы 
глюкоизомераза ферментінің əсерінен глюкозаның фруктозаға айналуы. 
-микроорганизмдердің сұйық ортадан керексіз қоспалармен қоректенуі. 
Мұнда микроорганизмдер биомассасы ағынды суларды тазарту үшін 
қолданылады. 
Биотехнологиялық процестердің артықшылығы. 
Химиялық технологиялармен салыстырғанда биотехнологияның келесі 
негізгі артықшылығы бар: 
-
химиялық синтез арқылы алынбаған ДНҚ, белоктар сияқты 
спецификалық жəне ерекше табиғи заттарды алу мүмкіншілігі; 
-
биотехнологиялық процестердің төменгі температура мен қысымда 
жүргізілуі; 
-
басқа организмдермен салыстырғанда микроорганизмдер өте 
жоғары өсу жəне клеткалық массаның жинақталу жылдамдықтарына ие; 
-
Шикізат ретінде биотехнология процестерінде өнеркəсіп пен ауыл 
шаруашылық арзан қалдықтарын пайдалануға болады; 
-
Химиялық 
процетермен 
салыстырғанда 
биотехнологиялық 
процестер экологиялық таза, қалдықтар аз, табиғатта жүретін табиғи 
процестерге жақын; 
-
Биотехнологиялық өндірістегі технология мен аппаратура арзан 
жəне күрделі емес. 
Биотехнологияның даму тарихы. 
Биотехнология ежелгі заманнан басталды. Биотехнологияның даму 
тарихы негізгі бес кезеңге бөлінеді: 
1. 
Пастер эрасына дейінгі 
(1865 жылға дейін). Бұл периодта 
биотехнолгиялық 
тəсілмен вино, қымыз, нан, айран, қатық сияқты ферментативті тағамдар 
жасалған. 
2.
Пастер эрасы 
(1865-1940ж.ж). Продуцент микроорганизмдері белгілі 
болып этанол, бутанол, ацетон, глицерин, лимон қышқылы, вакциналардың 
өндірісін жүргізуге, ағынды суларды аэробты микроорганизмдер арқылы 
биологиялық тазарту процестерін ұйымдастыруға мүмкіндік туды. 
3.
Антибиотиктер эрасы
(1940-1960ж.ж).Пеницилин, стрептомицин жəне 
т.б. антибиотиктер ашылып, жануарлардың клеткаларын культивациялау 
технологиясы тағайындалып вирустық вакциналар алынды жəне стероидты 
гормондардың биотрансформация технологиясы ашылды. 
4.