Октан саны деп детонациялық тұрақтылықты өлшеудің келісілген мәнін айтады, бұл изооктанның (2,2,4-үшметилпентанның) гептанмен қоспасындағы оның көлемдік үлесі (%-пен) сан жағынан бірдей, детонациялық тұрақтылығы жағынан, сынаудың стандартты жағдайында, эквивалентті өлшем. Изооктанның октан саны 100, сыналушы бензин, стандартты жағдайда, қоспаны сынауда мысалы, 70 изооктаннан және 30 гептаннан тұратындай эквивалентті көрсетсе, онда оның октан саны 70-ке тең. Октан саны – автомобильь бензиндерінің кедей қоспасында және үрлеуді үдетуді қолданбай жұмыс істегендегі детонациялық тұрақтылықты да көрсетеді.
Ұшақ бензиндерінің детонациялық тұрақтылығын (ДТ) бағалау үшін, қозғалтқыштың бай қоспаларында жұмыс істегенінде және үрлеуді үдетуді қолданғанда, отынның нормаланатын көрсеткіші сорттығы болады.
Отынның бай қоспадағы сорттығы – қозғалтқыштың қуатын (%-пен) сынаушы отында жұмыс істегендегі қозғалтқыштың қуатын сорттығы 100 тең деп алынатын эталонды изооктандағы қуатпен салыстырмалы мәнін көрсетеді.
Октан сандары арнайы сынау қондырғыларында қатал стандартты жағдайда анықталынады. Сынаудың екі стандартты әдісі бар: қозғалтқыш және зерттеу. Қозғалтқыш әдісі бойынша сынау жағдайы қатаңдау (айналу жиілігі 900 айналу/минутына, карбюратордан кейінгі жұмыс қоспасының температурасы 1490С). Сондықтан, ол қысу дәрежесі аз қозғалтқыштарға арналған отын ДТ бағалауға дәл әкеледі.
Отындардың детонациялық тұрақтылықтын көтерудің бірден-бір жолы ұшқыннан от алатын қозғалтқыштар үшін, детонацияға қарсы компоненттер қолдану болып саналады. Бұл заттарды бензиндерге, 0,5%-тен көп емес мөлшерде, детонацияға қарсы қасиеттерді едәуір жақсарту мақсатында қосады.
Барлық елдерде төртэтилқорғасын (ТЭҚ) Pb(С 2Н5)4 жоғары тиімділікпен пайдалануда, ТЭҚ 200-2500С-та ақ қорғасынға және бос радикалдарға (этил) жеңіл ыдырайды да олар отын – ауа ортасында жалындау алдындағы кезеңде асқын тотықтың түзілуін баяулатады.
ТЭҚ таза күйінде қолдануға болмайды, себебі цилиндрдің қақпақтарында, оталушы білтесінде және қабырғаларында қорғасын мен қорғасын тотығы жиналады, бұл әрине, қозғалтқыштың жұмысын бұзады. Қорғасын қағын кетіру үшін ТЭҚ-да қорғасынды шығарушы деп аталатындарды қосады. Шығарушы есебінде екібромэтан, бромды этил, α -бірхлорнафталин, екібромпропан қолданады. ТЭҚ, шығарушының және бояғыштың қоспасын этил сұйықтығы деп атайды.
ТЭҚ сонымен қабат, этил сұйықтығы да өте улы: олармен жұмыс істегенде және құрамында олар бар этилденген бензиндермен жұмыс істегенде арнайы сақтық ережелерін сақтау қажет. Этилденген бензиндерді басқа бензиннен айыру үшін, оларды аздап бояйды: А-76 марканы сары түске, АИ-93 – қызғыл-қызыл түске, АИ-98- көк түске.
Достарыңызбен бөлісу: |