¤лењ аудармасыныњ теориясы мен поэтикасы

“Тарихи қысқа мерзімде қазақ әдебиеті өзінің озық үлгілері арқылы Европа классикалық әдебиетінің өресіне жетті” [27, 250 б.]. Бұл істе әдеби аударманың өзіндік орны бар. Фольклор, ауызша әдебиет дәстүрі қаншама бай дегенмен, роман сияқты күрделі жанрлардың жалғыз ғана арқауына айнала алмас еді. “Аударманың сапасы сол елдегі төл әдебиеттің сапасына сай келеді. Көш бастайтын төл әдебиеттің соңына еріп, аударма әдебиеті жедел жүреді. Кейде аударма әдебиет те төл әдебиеттің өсіп-өркендеуіне көмек беріп отырады” [28, 147 б.]. Нақты мысал атасақ, орыс әдебиетіне де көптеген жанрлар аударма арқылы ауысқанын айта аламыз. Жуковскийдің Шиллерден жасаған аудармалары болмағанда орыс тарихи балладасы қашан дүниеге келері белгісіз еді. Орыста көпке дейін роман болмағаны мәлім. Кейін романдарды аудару, басқасын былай қойғанда, тілді байытатынына жұрттың бәрінің де көзі жеткен. Мысалы, В.Тредиаковский қазір о баста орыста болмаған-ау деп шамалау ойымызға да келмейтін біраз сөзді (бесполезность, беспристрастность, благодарность, независимость, снисходительность, сущность, целность, т.б.) алдымен аударма кітаптарында қолданған [29, 19 б.], солардың көбі кәдімгі калька әдісімен жасалған. Сөйтіп, біздің “тәуелсіздік” деген сөзіміздің арғы тегі де тәржімеден тараған болып шығады.

Кейінгі отыз шақты жылдың ішінде аударма қарқынының біршама бәсеңдеуіне аударманың миссиясы жөнінде қате түсініктердің де әсері болды. Аударма тіл білмейтіндерге арнап жасалатын кез артта қалды.

Бір тілден екінші тілге көркем аударма жасауға бола ма? Болмайды деген төңіректе тұтас теория тұрғызған авторлар да аз емес. Бағзыдағы талай трактатта халық рухы өзге тілде жеткізілмейді, ал шабыт қайталанбайды деген ойлар айтылады. Аударма өнер туындысындағы пішін мен мазмұнның бірлігін бұзады, бұл бірлік – тұтас ұғым, ол жарылған жерде өнер жойылады дескен бұрынғылар. Біздің бәріміз бір планетада – Жер атты планетада өмір сүреміз, мұндағы болмыс адамзатқа түгел ортақ, демек оны танып-білу әдістерінде де ортақ жайлар көп болуға тиіс. Әрбір тұтас әдеби туынды, яғни идеялардың, сезімдердің, образдар мен стильдік ерекшеліктердің бүкіл жиынтығы басқа тілдегі ойлау жүйесімен талдап-түсінуге және жеткізуге көнеді.

Аударманың құдіреті өлі тілдерді тірілтуінен-ақ танылып тұр. Көне еврей, көне грек, латын, ескі славян, ескі орыс тілдерінен жасалған аудармалар арқылы қаншама мәдени мұра адамзат игілігіне айналғаны жақсы мәлім. Тәржімешілер болмаса олардың бәріне де санаулы полиглоттардың, тіл мамандарының ғана қолы жетер еді.

Өнердің қай түріне де сынның әсер-ықпалы үлкен. Аударма да солай. Соңғы сексен-тоқсан жылдың ішінде бой көрсеткен қазақ аударма сыны осы уақыт аралығында тәржіме өнерінің қалыптасуына хал-қадерінше көмек көрсете білді. Еңбекте ретті жерінде аударма сынына байланысты ойлар да ортаға салынып отырылды. Бұл тұрғыда қазірше жетістіктен гөрі кемістік көбірек. Сөз бен сөзді, жол мен жолды, тіпті шумақ пен шумақты емес, өлең мен өлеңді салыстыру керек. Сонда ғана аудармашы жырдың мақамдық құрылымын сақтай алды ма, идеясын аша алды ма, пішіндік ерекшеліктерін қалпына келтіре алды ма деген сауалдарға жауап табуға болады. Өкінішке орай, осы арада қазақ әдеби сыны талай тұста қазақтың поэзия аудармасына кедергі жасағанын ашық айтуға тура келеді. Аударма туралы сөз қозғайтын адамдардың талайы түпнұсқадағы сөзді санамалап, тіркесті түгендеп кететіні, ал жиырмасыншы, отызыншы жылдарда кейде таза шығармашылық тұрғыдағы сәтсіздіктерге саяси сипат беріп, сөзбе-сөз, сірескен аударма жасауға итермелеуге себепкер болғаны да рас.

Қазақ поэзия аудармасына тән елеулі кемшіліктің бірі – барлық аудармашылардың дерлік осы іспен шығармашылығының негізгі арнасы, өмірлік кәсібі ретінде айналыспағандығы, аударманы жаңбыр-жаңбырдың арасында жасау белең алғандығы. Көркем аударма саласында көрнекті із қалдырған суреткерлердің қай-қайсысын алсақ та, осы іске жылдар бойы бар күш-жігерін жұмсағанын, жүйелі айналысқанын, көлемді дүниелерге құлаш ұрғанын көреміз. Аудармашылық – жалғыз шабытпен шалып түсетін, тек алымдылықпен алып түсетін шаруа емес. Тәржіменің машығын алмайынша, аударма техникасын емін-еркін меңгермейінше, көркем сөзді алақанында ойнататын зергерлікке қол жеткізбейінше аударма асуы алдырмайды.

Талантты шығарманы өзге тілде өз деңгейінде қайта туындатудың басты шарты – оқи білу... Талантты тәржімеші тек талантты оқырманнан шықпақ. Бұл ойды талантты қаламгер тек талантты оқырманнан шығады деп кесіп айтсақ, мұнымызбен таласуға да болар, арғы-бергідегі әлем әдебиетінен, өзіміздің төл сөз өнерімізден оқуға онша зауқы соқпаған, сонда да табиғат берген дарынымен талай шаруа тындырған дара дарындарды атауға да болар, шығармашылық дегеннің өзі кей-кейде сырын адам біліп болмайтын тылсым дүние екені мәлім, бірақ, көп оқымай, көп тоқымай аудармада асқар асулар алған адамды атау қиын. Әсіресе, өлең аудармасында ақындық қанатты қиял мен салқын ақылға салған парасатты пайым астасып жатуы шарт. Мұның өзі бір жағынан, аударманың шынайылығын шытынатып жіберетін шектен шыққан шабытшылдықтан сақтаса, екінші жағынан, көркемдікпен қоңсы қонбайтын қарадүрсін дәлме-дәлдіктен сақтап тұрады. Аударматану қанша жерден жетістікке жетсе де, поэзия тәржімесі субъективизмнен ада-күде арылмайтындығы, тіпті арылмауға тиістігі талассыз. Сол субъективизм, түпнұсқадан кез келген алшақтаушылық объективті тұрғыдан өзін-өзі ақтап тұруы керек, олардың бәрі де аудармашы-ақынның қалауынан емес, екі тілдің арасындағы, екі мәдениеттің арасындағы, кейде тіпті екі өркениеттің арасындағы айырмашылықтардан табиғи туындауы қажет.

Қазақ тілінің қабылдампаздығы – арнайы зерттейтіндей құбылыс. Қазақтың тілінің қабылдампаз болатыны – қазақтың ділі қабылдампаз. Бұлай дегенде біз ол құбылыстың бірыңғай артықшылықтан тұрмайтынын да ашық айтуға тиіспіз. Халқымыздың жаман әдетке де, жаман әдепке де қабылдампаздығы жасырын сыр емес. Ал қабылдампаздық қасиеттің дұрысы мен бұрысының ара салмағын безбендегенде қазақ негізінен озықты, ілгеріні, асылды алдымен алуға бейім дейміз. Асылды алудың адамзат ойлап тапқан ең тамаша тәсілі – аударма.

Аударма туралы еңбектерде шығарманың қалай аударылғанына көп көңіл бөлінетіні заңды. Сонымен қатар,  н е н і  аудару  деген  қ а л а й аударудан мәні еш кем түспейтін мәселе. Осы тұрғыдан қарағанда қазақ өлең аудармасында мұны бүкіл әлем біледі, қадір тұтады, мұны аудармағанымыз ұят болады деген сыңайдағы, яғни, классикоманиялық таңдаудың бәрі бірдей сәтті шыға бермегенін айтуға тура келеді.

Алдағы кезде қазақ әдебиетіндегі нәзира дәстүрі қазіргіден тереңірек зерттеледі деп сеніммен айтуға болады. Тәуелсіздік жылдарындағы бостан сана, дінге деген көзқарастың өзгеруі, сол арқылы бұрын жабық күйінде келген, әрі барғанда Академияның қолжазба қорында сақталған діни дастандардың, қиссалардың жариялануы  ендігі жерде оларды ғылыми тұрғыдан қарастыруға мол мүмкіндік жасайды.  Эпос нәзирасы әдісімен туындаған діни дастандарда, ғашықтық қиссаларында аударманың өзіндік элементтері бар екені талас тудырмайды. Жалпы, нәзираның өзі жанр ретінде ауыз әдебиеті мен жазба әдебиетін жалғастырып жатқан, өз уақытының талап-тілегін өтеген жанрға жатады. Оның өзіндік табиғатын әлі де тереңдете зерттей түсу – алдағы күндердің міндеті. Аударма ұғымының өзі әр дәуірде әрқилы болғанын ұмытпауға тиіспіз. Демек, біздің әдебиетімізде өзіндік орны бар нәзира – өз кезіндегі аударманың функциясын белгілі бір дәрежеде атқарған, алайда көбіне көп бір шығарманың негізінде соған сарындас жаңа туынды жарату тәсілі.

“Евгений Онегиннің” халықтық нұсқалары — қай жағынан алып қарағанда да ғажап құбылыс. Халқымыздың жақсы десе жайылып түсетін жомарт жанын да, жаңалық атаулыны жатсынбайтын жүрегін де, өнер иесіне өзгеше құрметі мен өлең-жырға ыстық ілтипатын да, ең бастысы – қажет деп тапқан тұсында ұлттық менталитетін ішінара өзгертуге қабілеттілігін де осы “Евгений Онегиннің” халықтық нұсқалары анық айғақтай алады. Қазақтың жан дүниесі нағыз евразиялық санаға бейімдігін кемел көрсететін нақты мысалдың бірі де міне осы.

Аударма өнерінің тілді байытуын тек тәржімеленген туындылардың мәтінен ғана іздей беруге болмайды. Аударманың әсер-ықпалы бәрінен бұрын семантикадан таралады. Мысалы, қазақта күңгірт деген сөз баяғыдан бар, көңіл деген сөз де баяғыдан бар, бірақ күңгірт көңіл тіркесін алдымен Абай қолданған, алдымен аудармада қолданған. Осындай жолмен келген фразеологизмдер, перифраздар, метафоралар, т.б. көркемдік құралдар аз емес.

Тәржіме арқылы өлең құрылысының өзгеріске түсуі де қызғылықты тақырыптардың бірі. Шығарманың уәзінін сақтау – поэзия аудармашысының шын шеберлігін көрсететін басты белгілердің қатарында қарастырылуға тиіс. Тәржіменің қазақ өлеңінің ұйқас жүйесіне ықпалы жан-жақты сөз етілді. Абай аудармалары арқылы алғаш рет көрінген шалыс ұйқастың қазақтың төл ұйқасына айналып кеткені жақсы мәлім.

Зерттеуде қайта аударылған жырларға, көлемді поэзия туындыларына тиісінше көңіл бөлінді. Көркем аудармаға, әсіресе поэзия аудармасына қайталамалық феномені тән. Мұндай аудармалар әр ақынның өз ерекшелігін әр аудармашының өз ерекшелігі арқылы ашуымен бағалы. Түпнұсқаның әрбір жаңа байыптамасы тәржімелік тәжірибені байыта түседі де, дәстүрді қалыптастырады, келесі буынның аудармашылары енді сол дәстүрге арқа сүйейтін болады.

Орыс әдебиеттанушыларының еңбектерінде жиі айтылатын мәселенің бірі – жолма-жол аударма. Бұл ұлттық поэзиямыздың үздік үлгілерін орыс тіліне, сол тіл арқылы басқа тілдерге аударатын тұстарда алдан жиі шығатын жай. Қазақ ақындарының алдынан мұндай қиындық шығып көрген емес. Аудармаға араласқан қазақ қаламгерлерінің қай-қайсысы да орыс тіліндегі туындыларды емін-еркін түсіне бастағанына кем қойғанда бір ғасырдай болып қалды.  Енді бұл мәселе қайта көтеріледі. Ағылшын тілін емін-еркін түсінетін адамдар қанша көбейгенімен, олардың арасынан ақындық дарын иелері таяу арада соншама көп шыға қоймайтыны анық. Тәржіме тақырыбындағы мақалалардың бірі “Глобализация как бесконечный процесс перевода с английского” [32, 284 б.] деп аталады. Қаласақ та, қаламасақ та, англо-американ мәдениетінің басқа ұлттық тілдерге аударылуда басымдыққа ие болатыны, ал өзге тілдер мен мәдени дәстүрлердің адамзат жасаған қазынаға үлес қосуы негізінен ағылшын тіліне аударылу арқылы жүзеге асатыны шығар күндей шындыққа айналып барады.

Қазақстан Республикасында үш тілділік тұғырнамасы мемлекеттік саясат деңгейіне көтерілген, ел халқының үш тілді – қазақ, орыс, ағылшын тілдерін қатар игеруі адамзат жасаған білім мен мәдениет қазынасына еркін қол жеткізудің, ұлт ретінде шынығып-шираудың, Отанымыздың әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына қосылуының бір шарты деп қарастырылып отырған бүгінгі таңда аударма – шын мәнінде жас мемлекетіміздің жаңа ғасыр сынақтарына лайықты төтеп беруінің бір тетігі.

Елдің бәсекеге қабілеттілігінің бір шарты – тілдің бәсекеге қабілеттілігі. Өркениетті дүниенің додасына өз тілімен өмір сүре алатын ұлт қана қаймықпай түсе алады. Тілдің бәсекеге қабілеттілігінің нақты көрінісі – мына дүниедегі барша құбылысты айқын айта алатындығы. Әсіресе, жаһан жырының жауһарларын жарқырата жеткізе білетіндігі. Демек, қазақ поэзия аудармасының уақыттың ұлы сынына түсер шағы әлі алда.

2.      Любимов Н. Перевод – искусство. Мына кітаптан: Перевод – средство взаимного сближения народов. М., 1987, 141-142-беттер.

3.      Әуезов М. Уақыт және әдебиет. А., 1962.

4.      Университетское переводоведение. Выпуск 3. СП. 2002.

5.      Оболенская Ю.Л. Художественный перевод и межкультурная коммуникация. М., 2006, 5-бет.

6.      Бахтин М.М. Эстетика словесного творчества. М., 1979, 334-335 беттер.

7.      Фасмер М. Этимологический словарь русского языка. В четырех томах. СП. “Азбука”, 1996. Т. ІV, 72-бет.

8.      Кәкішев Т. Қазақ әдебиеті сынының тарихы. А., 1994, 31-бет.

9.      Кенжебаев Б. Әдебиет белестері. А., 1986, 212-бет.

10. Нелюбин Л. Толковый переводоведческий словарь. М., 2004.

11. Левый И. Состояние теоретической мысли в области перевода. Мастерство перевода – 1969. М., 1970, 119-бет.

12. Елеукенов Ш. Сұлулыққа іңкәрлік. А., 1999, 247-бет.

13. Сурат И. Кто из богов мне возвратил… Новый мир. 1994, ¹9.

14. Қасқабасов С. Қазақтың халық прозасы. А., 1984, 20-бет.

15. Сейітжанов Қ. Алтын Орда дәуірі түркі классикалық поэзиясының көркемдік ерекшеліктері және қазақ әдебиетімен дәстүр сабақтастығы (“Мұхаббат-нама”, “Хұсрау-Шырын” поэмалары негізінде). Филология ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация. Астана, 2003, 17-бет.

16. Қасқабасов С., Әзібаева Б. Бабалар сөзі. 1 том. Астана,2004,         26-бет.

17. Скосырев П. Наследство и поиски. М., 1961, 285-286 беттер.

18. Маяковский В.В. Собр. соч. т. 10, 274-бет.

19. Мастерство перевода – 1962.М., 1963, 131-бет.  

20. Слуцкий Б. Кому переводить? Иностранная литература. 1972, ¹2.

21. Мырза Әли Қ. Таңдамалы туындыларының көп томдығы. 13-том. А., 2005, 329-330-беттер.

22. Байтұрсынов А. Шығармалары. А., 1989, 192-бет.

23. Қабдолов З. Сөз өнері. А.,1976, 264-бет.

24. Сыздық Р. Абай және қазақтың ұлттық әдеби тілі. А., 2004, 503-бет.

25. Кашкин И. Для читателя-современника. М., 1968, 439-440 беттер.

26. Огнев В. Горизонты поэзии. М., В двух томах. 2-том. 337-бет.

27. Мағауин М. Ғасырлар бедері. А., 1991, 250-бет.

28. Талжанов С. Аударма және қазақ әдебиетінің мәселелері. А., 1975, 147-бет.

29. Сдобников В., Петрова О. Теория перевода. М., 2006, 19-бет.

30. Алексеева И. Введение в переводоведение. М.-С-П., 2006, 52-бет.

31. Нұртазин Т. Абай және орыстың классикалық әдебиеті. Майдан. 1945, ¹ 2.

32. Полубиченко Л. Глобализация как бесконечный процесс перевода с английского. Четвертые Федоровские чтения. Вып. 4. С-П. 2003, 276-284-беттер.

1.Біздің Пушкин. Астана, 1999.

2.Вер бена ат. Пушкинтану парақтары. Астана, 2006.

3.Коран и Пушкин. Астана, 2006.

4.Төлтума мен телтума. Астана, 2007.
Ұжымдық жинақтардағы мақалалар

5. О, Татиш!..Абай – Пушкин. М., 2006.

6.Пушкин шығармаларындағы Құран сарындары.Әдебиеттанудың көкейкесті мәселелері. А., 2002.

7. Ақ алмастың бір қыры. Академик Зәки Ахметов және руханият мәселелері. А., 2003.

8. Пушкин и казахские акыны. Қазақстандағы Пушкин жылына арналған ғылыми конференция материалдары. Астана, 2007.

9. Пушкин шығармаларындағы түркизмдер. Пушкин, Абай және қазақ әдебиеті. А., 2006.

10. Теңдесі жоқ туынды /алғысөз/. А.С.Пушкин. Евгений Онегин. Астана, 2003.

11. Жаһан жырының жарық жұлдызы (алғысөз).  А.С.Пушкин. Шығармалар. Астана, 2007.

12. Абай асқары. Астана ақшамы, 1999, 25 қазан.

13. Е,Тәтіш!.. Қазақ әдебиеті, 1999, 12 қараша.

14 Құран және Пушкин. Егемен Қазақстан, 1999, 12 қараша.

15. Оралға келдім... Егемен Қазақстан, 2003, 24 қыркүйек.

16. Біздің Пушкин. Егемен Қазақстан, 1999, 10 қыркүйек.

17. Абай ата асқары. Егемен Қазақстан, 2006, 4 сәуір.

18. Сарындастық салтанаты. Егемен Қазақстан , 2007, 29 тамыз.

19. Мысал мектебі. Қазақ тілі мен әдебиеті, 2007, ¹10.

20. Бабылдан бері басталған. Ақиқат, 2007, ¹9.

21. Тәржіме туралы толғаныс. Ақиқат, 2007, ¹10.

22. Аударма асулары. Жұлдыз, 2007, ¹9.

23. Аударма ағаттықтарының типологиясы. Жалын, 2007, ¹9.

24. Аударматанудың теориялық проблемалары. Әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің хабаршысы. Филология сериясы. 2007, ¹7.

25. Тәржімеші тұлғасы. Қазақ әдебиеті, 2007, 14 қыркүйек.

26. Поэзия аудармасының мүмкіндіктері. Абай атындағы Қазақ мемлекеттік педагогика университетінің хабаршысы. Филология сериясы. 2007, ¹3.

27. Аударматану проблемалары. “Қайнар” университетінің хабаршысы. 2007, ¹3.

28. Аударматану проблемалары туралы бірер сөз.  “Ізденіс – Поиск”, 2007, ¹4.

29. Халықтық “Евгений Онегин” Е.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің хабаршысы, 2007, ¹3.

30. “Кетті ғой талай надан кеткен ізбен…” М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің хабаршысы. 2007, ¹2.

31. Аударма және идеология. С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің хабаршысы, 2007, ¹4.

32. Тәржіме тағылымы. А.Ясауи атындағы қазақ-түрік университетінің хабаршысы. 2006, ¹3-4.

33. По перевалам  перевода. Аманат, 2007, ¹4.

34. Вершина Абая. Простор, 2007, ¹9.

35. Оригинальность оригинала. Мысль, 2007, ¹9.

36. Тәржіме және төл әдебиет. Түркістан, 2007, 13 қыркүйек.

37. Қайталай аудару қажеттігі. Әдебиет айдыны, 2007, 20 қыркүйек.

38. Пушкин ертегілерінің аудармалары туралы. Арқа ажары, 2007, 15 қыркүйек.

39. Компаративист. Егемен Қазақстан, 2004, 9 қазан.

40. Аударма туралы ойлар.  Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің хабаршысы. 2006, ¹4.

41. Аударма айшықтары. Ақ жол. 2007, 15 қыркүйек.

42. “... поехал я в Уральск”. Казахстанская правда, 2006, 29 қыркүйек.

43. “О, Татиш!”, Казахстанская правда, 2006, 14 сәуір.

44. Нәзира нақыштары. Астана  хабары, 2007, 13 қыркүйек.

1. Сейдімбек А. “Біздің Пушкин”. Егемен Қазақстан, 2000, 11 қаңтар.

2.      Әлімбаев М. Зерделі зерттеу. Жас Алаш. 2000, 15 мамыр

3.      Кекілбаев Ә. Ілгері бастырар ізгілік. Қазақ әдебиеті. 2001, 16 қараша

4.      Ақтаев С. Баянды бағдар. Алтын қалам. А., 2004, 326-329 беттер.

5.      Әлімбаев М.. Сырлы әлем. Егемен Қазақстан. 2004, 26 маусым.

6.      Қараша А. Мұхиттан маржан тергендей. Астана ақшамы. 2000, 25 наурыз

7.      Қажыбай Т. Ұлылар әлемін барлау. Тұлғалар тағылымы. Көкшетау. 2006, 70-74 беттер

8.      Әмірбек К. Қасиетті қасқа жол. Қазақ әдебиеті. 2004, 16 қаңтар.

9.      Ергөбек Қ. Сырбаз болмыс. Жас Алаш. 2002, 10 қаңтар

10.    Рахымбек С. Білім шалқарлығы, көңіл аңсарлығы… Астана хабары. 2007, 25 қыркүйек.

11.    Тұрлыбаева Т. Тәржіме таразысы. Жетісу. 2000, 27 қыркүйек

 доктора филологических наук по специальности

При достижении поставленных целей решены следующие задачи:

- обобщены и проанализированы как широко известные, так и новые изыскания в области теории перевода;

- на фоне общетипологических закономерностей выявлено национальное своеобразие казахского поэтического перевода;

- определена периодизация истории развития поэтического перевода;

- показаны пути языкового обогащения посредством перевода;

- раскрыто влияние переводных произведений на оригинальную литературу.

Научная новизна исследования заключается прежде всего в комплексном подходе к рассмотрению теоретических и эстетических проблем перевода. Автор показывает неразрывную связь перевода с проблемами психологии, социологии, социопсихологии, психолингвистики, компаративистики, герменевтики, языковой коммуникации. На перевод, как на социально детерминированное явление, в немалой степени влияют социальные факторы, к примеру,  в истории казахского перевода ХХ века существенную роль сыграла господствующая идеология. В условиях сложности восприятия обществом чужих  культурных форм возрастает и значение рецепции.  

Диссертация состоит из введения, трех глав, заключения и библиографии.

Во введении раскрываются общая характеристика работы, обосновывается актуальность темы, определяются цели и задачи, излагаются научная новизна и методы работы, характеризуются  практическое значение и основные положения, выносимые на защиту.

В первой главе “Теоретические проблемы переводоведения”  излагается история художественного перевода, дается характеристика видам перевода, показывается связь теории перевода с другими дисциплинами, определяется различие между лингвистической и литературоведческой теориями перевода. Автор высказывает свою точку зрения на проблему переводимости, отвергая идею о непереводимости поэтической классики, приводит ряд лингвистических и других факторов, объективно препятствующих полной переводимости. Вместе с тем доказывается и возможность стихотворных переводов, превосходящих оригинал, что иногда бывает связано не только с  лингвистическими факторами, часто - умением отказываться от текстовой близости в пользу усиления художественного воздействия. Перевод не должен быть абсолютным аналогом оригинала, в особенности в странах почти сплошного билингвизма, каким, например, является Казахстан, главное – адекватное эстетическое воздействие на реципиента.

Вторая глава называется “История и практика перевода”. Здесь путем экскурса в историю показана роль переводческой деятельности в различных странах, раскрыты пути формирования теоретических основ переводоведения. Рассматриваются вопросы периодизации казахского перевода. В диссертации впервые делается  научный анализ текстов сюжетных и религиозных дастанов, являющихся как бы переводом из восточной литературы в форме назира. Особо внимание уделено  народным поэмам, возникшим в среде казахского народа по мотивам романа А.С.Пушкина “Евгений Онегин”, где переплетены многие виды перевода. В диссертации подробно прослеживается эволюция поэтического перевода. Показана роль перевода в расширении поэтических форм на  казахском стихосложении: например, перекрестная рифма  в казахской поэзии впервые применена Абаем в переводе из Пушкина,  а десятисложник ввел Касым Аманжолов в переводе из Шевченко. Большое внимание уделяется переводам поэзии Пушкина: кроме стихотворений и поэм, проанализированы все четыре варианта полных переводов “Евгения Онегина”.           

В третьей главе диссертации “Вопросы поэтики перевода” на конкретных примерах доказывается возможность сохранения и в поэтическом переводе единства формы и содержания, воссоздания эвфонии,  соблюдения таких основных требований как точность, сжатость, ясность, образность. Казахский стихотворный перевод за сравнительно короткий исторический срок прошел весь эволюционный путь, характерный для  поэтического перевода в целом. Акыны и поэты-переводчики применяли весь арсенал переводной поэзии: упрощение, сокращение, добавление, перевод поэзии прозой, перевод прозы поэзией, пересказ, переложение, национальная адаптация, подражание, назира, вольный перевод, точный перевод, дословный перевод, эквивалентный перевод, адекватный перевод, имелись также объяснительные (разъяснительные) переводы, устные переводы. Благодаря переводу казахская поэзия обогатилась новыми формами, более разнообразными стали ритм, размер, рифма, усилилась образность поэтической речи.