14
Жалпыға бірдей қызмет көрсетудің дәстүрлі әдістері тұтынушыларға
ақпаратты жеткізуші push-модельді жүзеге асырады, бұнда тұтынушылар
пассивті роль атқарады және ақпараттың каналдарын таңдаудың шектеулі
мүмкіндіктерінің болуы.
Ақпаратты жеткізудің дәстүрлі push-моделіне қарсы Интернет
негізінде, ақпаратты сұраныс бойынша жеткізетін (demand pull) pull-моделі
жатыр. Бұл Интернет ортасының ерекшелігі ақпаратты іздеуде бақылаумен
негізделген және іздеу механизмін қолдануда навигация бейнесі немесе
басқа да URL (uniform resource locator) бастауларына байланысты
тұтынушылардың тікелей қатысуымен байланысты. Интернетте сонымен
қатар push-моделін іске асыру мүмкіндігі бар. Интернет бұл модельмен
push-технологиясы арқылы жүре алады, соған байланысты қолданушыларға
Интернетте ақпаратты іздеп жатудың қажеті жоқ, ол тек керекті тақырып
бойынша қажетті каналға жазылса болғаны, кейін ақпарат канал
жазылушыларының компьютерлеріне автоматты түрде жеткізіліп тұрады.
Интернет ортасының технологиялары push- және pull-модельдерінің
тығыз
байланысы
бағытында
дамиды.
Интернеттің
жоғары
функционалдылығына байланысты керекті ақпаратты немесе басқа да
қорларды табу мақсатында қолданушының навигация мүмкіндіктері
әрқашан да болады. Басқа жағынан, қолданушылардың әрқашан ақпаратты
жеткізушіні және қабылданатын push-каналдар тематикасын таңдауға
мүмкіндіктері бар.
Интерактивтілік.
Internet ортасының басты сипаттамасы оның интерактивтілігі болып
табылады. Интерактивтілік – бұл коммуникациялық хабарламалардың бір
біріне қатысты орналасуын білдіретін, коммуникация процесінің жүзеге
асуын көрсететін сипаттама. Интерактивтік өзара байланыс үшін
ақпараттың немесе хабарламаның келуіне жауапты іс-әрекеттің болуы тән,
сонымен қатар жауап алдындағы хабарламаның контекстінде болуы қажет.
Жоғарыда айтылғандай, Интернет ортасы үшін интерактивтілікті
қолданушыға «жауап қайтару» мүмкіншілігі есебінде түсінуге болады.
Осылайша, Интерактивтілік компьютердің қолданушының қимылын
бағалап және осы бағаға байланысты жауап бере алатын мүмкіндігі бар,
диалогқа қатысушы есебінде функциялық көрінісін кеңейтеді және
толықтырады. Компьютерлік гиперортаны қолдану арқылы өзара
байланысу процесінде клиентпен хабарласу қатынасты орнатудың ең
бастапқы кезеңінде сол компьютерлік гиперортамен, клиенттің алдыңғы іс-
әрекетке қалай қарағандығына байланысты жасалуы мүмкін. Internet
негізінде жатқан құрамдық модельді қайта қарау барысында, Internet
ортасындағы интерактивтілік енді орта арқылы жеке қатынас деңгейінде
жүзеге аспай, нақты ортаның өзімен өзара байланысу деңгейінде
жасалатынын көруге болады.
Өзара байланыстың интерактивті сипаты коммуникация мүшелерінің
өзара байланысу әсерін жоғарылатуға мүмкіндік береді. Бұл, мысалы
15
тәжірибе жүзінде, келісім немесе сатып алу үшін қажетті ақпаратты алу
үшін кететін уақытты қысқартуға керек. Сонымен қатар, ортаның
интерактивті сипаты жеке клиенттің ерешеліктеріне қатысты байланыстың
қалыптасу мүмкіндігін ұсынады.
Гипермәтін.
Internet ортасының гипермәтіндік табиғатының ерекшелігі аз емес.
Гипермәтінге негізделген дүние жүзіндегі ең алғашқы жүйені бірнеше
жылдан астам уақыт бұрын ЭЕМ-нің алғаш құрушыларының бірі (Ванневар
Буш) ұсынған. Бұл жүйе Метех деп аталады, ол қолданушының жеке
кітаптарын, жазбалар мен коммуникацияларын сақтайтын құрылғы, оған
жүктелу тез және оңай. 1967 жылы Нельсон (Nelson) гипертексті жүйелер
көрсеткіштері мен ассоцация ретінде бейнелеп, адам ойындағы жеке
мәліметтер бөліктерін ұйымдастыру және байланыстыру мүмкіндіктеріне
теңеді. 1993 жылы Бомман (Bomman) гипертекстке мынандай анықтама
берді: «Гипертекст концепцияның ретсіз жазба мәліметтерін құрайды,
осыған орай қолданушы мәліметтер бөліктерін бір-бірімен көрсеткіштер
мен байланыстар көмегімен байланыстырады. Гипертекстік жүйеде мәлімет
түйін және байланыс түрінде беріледі».
Гипертекст ұйымдастыру құралының бөліктерге бөлінген сызықты
емес желілер формасымен сипатталады. Мұнда әр бөлік (фрагмент) келесі
бөлікке белгілі бір байланыс типі арқылы көшеді.
Гипертекст мәліметтерді ғана емес, сонымен бірге қолайлы іздеу
қондырғысын құрайды. Сонымен, гипертекстік көрініс мәліметтері
қарапайым әдіске қарағанда, мәліметтерді қорытады.
Мультимедиа.
Мультимедияның пайда болуына байланысты динамикалық (аудио,
видео, анимация) және статикалық (текст, графикалар, суреттер) құрамы
бар кмпьютерлік интеграция мүмкіндігі туды. Түйіндер мен байланыстар
комбинациясы гипертекстік жүйе мультимедиасында жаңа ортаны құруға
мүмкіндік берді.
Гипермедиа – бұл мәліметтер көрінісі және оған кіру әдісі. Оның
концепциясы граф түрінде берілген мәліметтер кеңістігінің моделінде
орналасады, түйіндерінде мәліметтер, ал семантикалық байланыс граф
доғасында қамтылады. Ақиқатты гипермедия жүйесіндегі сақталатын
мәлімет осы заманғы компьютер шығара алатын барлық мүмкін
формалармен көрсетіледі. Сонымен қатар, гипермедиа өзінде радио (аудио),
теледидар (динамикалық бейне), пресса (текст, суреттер, фотосуреттер)
және компьютер (видеотерминал) компьютерлік гиперортада құрамында
жататын гипертекстік байланыстарды орнатады.
Болу эффектісі.
Интернеттің коммуникациялық моделінің басты мәселесі «болу
эффектісі» болып табылады, қоршаған ортамен клиенттің араласу процесі:
жағдай, бөлме, компьютерлік жұмыс орын және т.б., компьютерлік
гиперәдіспен құралатын орта құрамына кіреді. Дәреже қатынасы мен
