Коммерциялық емес акционерлік қоғамы

31 

 

ақпараттық  бірлікте «сұлба», «схема», «сүлбе» деп немесе «сеть» сөзін бірде 

«желі», бірде «торап» деп аударатын жағдайлар жиі кездеседі.  

Тілдің 

барлық 

грамматикалық 

нормаларын 

сақтап, 

күрделі 

грамматикалық  конструкцияларды  көп  қолданбай,  аударылатын  ақпаратты 

қарапайым және түсінікті етіп беру керек.

 

 

33-тапсырма. Мәтінді қазақ тіліне аударыңыз. 

 

USB-флеш-накопитель 

 

Обычно  устройство  имеет  вытянутую  форму  и  съемный  колпачок, 

прикрывающий  вилку;  иногда  прилагается  шнур  для  ношения  на  шее. 

Современные флешки могут иметь самые разные размеры и способы защиты 

разъема, а также «нестандартный» внешний вид (армейский нож, часы и т.п.) 

и  различные  дополнительные  возможности  (например,  проверку  от  печатка 

пальца и т.п.). обычный раз мер – 3 – 5 см, вес – менше 60 г. 

Самые первые USB-флеш-накопитель (или просто флешки) появились в 

2000  году.  Их  изобрели  сотрудники  израильской  компании  M-Systems  Амир 

Баном,  Дов  Моран  и  Оран  Огдан.  В  апреле  1999  года  США  был 

зарегистрирован патент на флешку, а в сентябре 2000 года был представлен и 

сам  накопитель.  Флешку  назвали  DiskOnKey,  в  США  она  продавалась 

совместно с ІВМ и несла на борту логотип американской корпорации. Первая 

флешка  обладала  8  Мб  памяти  и  стоила  50  долларов,  к  концу  года  вышли 

модели на 16 Мб и 32 Мб. 

Универсальность:  современные  компьютеры,  телевизоры  и  DVD-

проигрыватели имеют USB-порты. 

Низкое  энергопотребление  (так  как  не  является  механизмом  в  отличие 

от CD, DVD и жестких дисков). 

  Работоспособность в широком диапазоне температур. Более устойчивы 

к  механическим  воздействиям  (вибрации  и  ударам),  а  также  к  воздействию 

магнитных  полей  по  сравнению  с  жесткими  дисками.  Не  подвержены 

воздействию  царапин  и  пыли,  которые  были  проблемой  для  оптических 

носителей и дискет. 

Скорость записи и чтения ограничены пропускной способностью USB . 

в  отличие  от  компакт-дисков,  имеют  недостатки,  свойственные  любой 

электронике:  чувствительны  к  электростстистическому  разряду  –  обычное 

явление в быту, особенно зимой; чувствительны к радиации. 

Флеш-накопитель  –  это  один  из  самых  распространенных  носителей 

данных  на  сегодня.  Вследствие  включенной  по  умолчанию  возможности 

одной  из  наиболее  распространенных  операционных  систем  -  Windows 

(начиная с Windows 95 – позволять автозапуск со сменных носителей, флеш-

накопитель  способствует  распространению  вирусов  в  среде  Windows  «от 

одного  флеш-накопителя  к  другому».  В  качестве  аппаратных  решений  этой 

проблемы  существуют  следующие  решения  –  флеш-накопители  с 

32 

 

определением  отпечатка  пальца,  блокировка  с  помощью  спец.  ПО,  флеш-

накопители  с  системой  защиты  от  записи  (чаще  всего  реализуется  в  виде 

механического  переключателя,  разрещающего  или  запрещающего  запись  на 

накопитель). 

     

4.6  Баламасыз лексиканы аудару тәсілдері 

 

Аудармада  кейде  сөздікте  жоқ,  яғни  баламасыз  лексика  деп  аталатын 

сөздер  кездеседі.  Мұндай  жағдайда  аударманы  баламасыз  лексиканы 

жеткізудің тәсілдерін қолданып, іске асырады. 

Баламасыз  лексиканы жеткізудің бірнеше тәсілдері бар: 

1)  Транслитерация.  Шетел  сөзін  алып,  оны  аударма  тілдің  әріптерімен 

бейнелеу.  Ондай  сөздерге    зауыт,  пошта,    станса  т.б.  сөздер  жатады,  бұл 

сөздер  қазақ  тіліне  сіңіп  кеткен.    Ал  орыс  тіліне  шетел  тілінен  енген  жаңа 

сөздер қазақ тілінде де өзгертілмей алынып жүр: дисплей, ноу-хау, программа, 

модем  т.б.  сөздер.  Бұл  тәсілдің  артықшылығы  -  оның  сенімділігі. 

Транслитерация  -  таныс  емес,  жеткіліксіз  зерттелген  сөздің  тек  дыбыстық 

сыртқы  қабығын  ғана  көрсету.  Мұндай  сөздердің  мазмұны  контекст  арқылы 

ашылады.  Аудармашы  осы  тәсілді  қолдана  отырып,  жаңа  сөзді  түсіндіруде 

қателік жіберіп алудан қашады.  

2)  Калькілеу. Бұл тәсілдің мәні баламасыз сөздің құрылымдық бөліктері 

олардың  аударма  тілдегі  сөзбе-сөз  нұсқаларымен  ауыстырылады:  іскерлік 

банк,  қызметтік  автомашина,  жоғарғы  палата,  директорлар  кеңесі, 

Қауіпсіздік Кеңесі т.б.  

3)  Баламасыз  лексиканың  өзіндік  сонылығын  сақтап,  аударма  тілдің 

мүмкіндігін  пайдаланып,  жаңа  сөз  немесе  сөз  тіркесін  жасау.  Зейнеткер, 

тіркелім, бағдаршам, іссапар, тікұшақ, күнтізбе т.б.   

4)  Сипаттама  (түсіндірме)  аударма  тәсілі  -  баламасыз  лексиканы  

тілдік бірліктің мағынасын кеңінен сипаттау (сөз тіркестері, фразалар) арқылы  

жеткізу.  Оның  артықшылығы  сипатталатын  құбылыстың  мәнін  толық  ашу 

мүмкіндігін береді. Түпнұсқа тіліндегі сөз беріледі де, оның беретін мағынасы 

аударма тілдің тәсілдерімен түсіндіріледі  

 

34-тапсырма. Мәтінді  аударыңыз, өз сөзіңізбен баяндаңыз. 

 

Информатизация общества 

 

Информатизация  -  это  сложный  социальный  процесс,  связанный  со 

значительными изменениями в образе жизни населения. Он требует серьезных 

усилий  на  многих  направлениях,  включая  ликвидацию  компьютерной 

неграмотности, 

формирование 

культуры 

использования 

новых 

информационных технологий и др. 

Движущей  силой  развития  общества  должно  стать  производство 

информационного,  а  не  материального  продукта.  В  информационном 

33 

 

обществе изменяется не только производство, но и весь уклад жизни, система 

ценностей,  возрастает  значимость  культурного  досуга  по  отношению  к 

материальным  ценностям.  В  информационном  обществе  производятся  и 

потребляются  интеллект,  знания,  что  приводит  к  увеличению  доли 

умственного  труда.  От  человека  потребуется  способность  к  творчеству, 

возрастает  спрос  на  знания.  Материальной  и  технологической  базой 

информатизации  общества,  станут  различного  рода  системы,  на  базе 

компьютерной техники и компьютерных сетей, информационной технологии, 

телекоммуникационной связи. 

Информатизация 

общества 

— 

организованный 

социально-

экономический и научно-технический процесс создания оптимальных условий 

для  удовлетворения  информационных  потребностей  и  реализации  прав 

граждан, органов государственной власти, органов местного самоуправления, 

организаций,  общественных  объединений  на  основе  формирования  и 

использования информационных ресурсов.  

Информационное  общество  –  общество,  в  котором  большинство 

работающих  занято  производством,  хранением,  переработкой  и  реализацией 

информации, особенно высшей ее формы – знаний. 

Цель  информатизации  -  улучшение  качества  жизни  людей  за  счет 

повышения производительности и облегчения условий их труда. 

Основными  критериями  развитости  информационного  общества 

являются следующие: наличие компьютеров, уровень развития компьютерных 

сетей,  владение  информационной  культурой,  т.е.  знаниями  и  умениями  в 

области информационных технологий. 

 

35-тапсырма.  «Ақпараттың  –  қоғамдағы  маңызы»  тақырыбына  эссе 

жазыңыз. 

 

36-тапсырма.  Мәтіннің  мазмұны  бойынша  тақырыпат  қойып,  жоспар 

құрыңыз. 

 

Күн  сайын  біз  адамдармен  әртүрлі  жолмен  байланыс  жасаймыз.  Олар: 

хат, телефон, факс, электронды пошта, интернет және т.б. 

Бұрын  адамдар  хат-хабарларды  түйе  немесе  ат  арбамен  20 000 

шақырымға  дейін  жол  жүріп  әрең  жеткізетін.  Кейіннен  Қазақстанның 

қалаларында, облыстарында, аудандарында, ауылдарында пошта бөлімшелері 

ашылды. 

Алматы  қаласында  пошта  бөлімшесі  1860  жылы  ашылған.  Орталық 

пошта  Республикамыздағы  ең  ірі  байланыс  жүйесі  болатын.  Бұл  жерден 

адамдар  жедел  хат,  сәлемдеме,  бандероль  жіберуге,  ақша  аударуға  әлі  де 

мүмкіндіктері бар. Орталық поштада қалааралық сөйлесу жүйесі де бар. 

Бұл  күндері  ұялы  телефон,  факс,  электронды  пошта,  интернет  пайда 

болды. Интернеттің тарихы өткен ғасырдың 60-жылдарынан басталады. АҚШ 

Қорғаныс министрлігіне қарулы күштермен байланыс жасау үшін компьютер 

34 

 

жүйесі қажет болды. Мұны 70-жылдары Америка ғалымдары қолға алып, 80-

жылдары  телефон  компаниялары  компьютер  арқылы  көптеген  елдермен 

байланыс  жасай  бастады.  Сөйтіп,  халықаралық  компьютер  тілі  пайда  болды 

да, компьютер жүйесі дүние жүзіне тарай бастады.  

Интернетті көптеген мақсатқа қолдануға болады. Интернеттің көмегімен 

машина,  үй  сатып  алуға,  басқа  қалалардағы  қонақ  үйден  күні  бұрын  орын 

алуға,  кино  көруге,  ағылшынша  газеттер,  жапонша  жорналдар  оқуға,  кез 

келген  қалалардан  кітаптар  сатып  алуға,  Германиядағы  қарсыласыңызбен 

шахмат ойнауға, тіпті басқа елдегі таныстарыңмен еркін сөйлесуге де болады. 

Интернеттің  көмегімен  санаулы  уақыттың  ішінде  электронды  пошта 

арқылы  кез  келген  елдермен  байланыса  аласыз  және  бұл  телефонмен 

сөйлесуден арзанға түседі. 

Егер  Сіздің  үйіңізде  компьютер  болмаса,  факстің  немесе  Интернеттің 

көмегімен  арнаулы  факс-бюроны  не  Интернет-дәмханаларды  пайдалануға 

болады. 

Өміріміз  күн  санап  дамып,  өзгеруде,  сонымен  бірге  қарым-қатынастың 

түрі де көбеюде. Сөйлесу әрі қарапайым, әрі жеңіл, әрі тез болатын болды.  

 

37-тапсырма. Мына сөйлемдерге қарсы пікір айтыңыз. 

 

Үлгі:  Күн  сайын  біз  адамдармен  түйе  немесе  ат  арбамен  байланыс 

жасаймыз. – Жоқ, қателесесіз, күн сайын біз адамдармен хат, телефон, факс, 

электронды пошта, интернет арқылы байланыс жасаймыз. 

1.  Күн  сайын  біз  адамдармен  түйе  немесе  ат  арбамен  байланыс 

жасаймыз.  2.  Бұрынғы  кезде  хат-хабарларды  пойыз  арқылы  жеткізетін.  3. 

Алматы  қаласында  пошта  бөлімшесі  1960  жылы  ашылған.  4.  Сәлемдемені 

қалааралық  сөйлесу  бөлімінде  қабылдайды.  5.  Интернеттің  тарихы  осы 

ғасырдан басталады. 6. Интернетті тек қана бір мақсатпен қолдануға болады. 

7.  Телефонмен  сөйлесу  электронды  поштадан  арзанға  түседі.  8.  Үйде 

компьютер  болмаса,  факсті  немесе  Интернетті  пайдалануға  болмайды.  9. 

Қазіргі кезде қарым-қатынастың түрі азаюда. 10. Сөйлесу өте қиын және ұзақ 

болатын болды.  

 

38-тапсырма. Мына сөйлемдерге әртүрлі сұрақтар қойыңыз. 

 

1 .  Бұрын  адамдар  хат-хабарларды  түйе  немесе  ат  арбамен  20 000 

шақырымға дейін жол жүріп әрең жеткізетін. 2. АҚШ Қорғаныс министрлігіне 

қарулы  күштермен  байланыс  жасау  үшін  компьютер  жүйесі  қажет  болды.  3. 

Интернеттің  көмегімен  санаулы  уақыттың  ішінде  электронды  пошта  арқылы 

кез  келген  елмен  байланыс  жасай  аласыз.  4.  80-жылдары  телефон 

компаниялары  компьютер  арқылы  көптеген  елдермен  байланыс  жасай 

бастады.  5.  Интернеттің  көмегімен  арнаулы  факс-бюроны  не  Интернет-

дәмханаларды пайдалануға болады.   

 

35 

 

39-тапсырма. Берілген жағдаят бойынша диалог құрастырыңыз.  

а)  Сіз  «ХХІ  ғасырдағы  ақпарат  көздері»  атты  семинарға  қатысып 

отырсыз. Әріптесіңізбен осы мәселе төңірегінде ой бөлісіңіз. 

ә)  Сіз  –  семинарға  қатысушысыз.  Өз  өңіріңіздегі  мәселелер  туралы 

әңгімелесіңіз. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

36 

 

Әдебиеттер тізімі 

 

1. Балапанов  Е.Қ.,  Бөрібаев  Б.,  Дәулетқұлов  А.Б.  Жаңа  информациялық 

технологиялар: информатикадан 30 сабақ. – Алматы: ЖТИ. 2007. -400 б. 

2. Королева  Н.В.,  Кайдаш  И.Н.  Информатика:  Оқу  құралы.  –  Алматы: 

«Бастау баспасы». – 2012. -504 бет. 

3. Имангалиев  Ш.И.  Ішкі  істер  органдарындағы  жаңа  ақпарат 

технологиясы.  Оқу  құралы.  –  Алматы:  Қазақстан  Республикасы  ІІМ 

Академиясы ТЗжРБЖҰБ, 2007. -55 б. 

4. Құралбаев З.Қ. Алгоритмдеу және программалау тілдері. Оқу құралы. 

– Алматы, 2008. -353 б. 

5. Олифер  В.Г.,  Олифер  Н.А.  Компьютерные  сети.  Принципы, 

технологии, протоколы: Учебник для вузов. 3-е изд. –СПБ.: Питер, 2006. -958 

с. 

6. Аударматану: 

Ғылыми-практикалық  көмекші  құрал.  /Құраст.: 

Құлманов С. - Алматы: «Тіл» оқу-әдістемелік орталығы, 2008. - 328 б. 

7. Әдебиеттану.  Терминдер  сөздігі  /Құраст.:  З.Ахметов,  Т.Шаңбаев. 

 - Алматы: Ана тілі, 1998. - 384 б. 

8. Жақыпов Ж.А.  Аударматануды аңдату. - Алматы, 2004. - 192 б. 

9. «Қазақстан»   Ұлттық   энциклопедиясы / Бас   ред.   Нысанбаев   Ә.   -

Алматы:  «Қазақстан  энциклопедиясының»  Бас  редакциясы,  2002.  ІV  том.  

- 720 б. 

10. 

Қазақша-орысша,  орысша-қазақша  терминологиялық  сөздік: 

Энергетика  /  жалпы  редакциясын  басқарған  п.ғ.д.,  профессор  Құсайынов  А.    

- Алматы: Республикалық мемлекеттік Рауан баспасы, 2000. 

11. 

Қайдар Ә. Халық даналығы (қазақ мақал-мәтелдерінің түсіндірме 

сөздігі және зерттеу). - Алматы: «Тоғанай Т» баспасы, 2004. - 560 б. 

12. 

Қалиев  Ғ.  Тіл  білімі  терминдерінің  түсіндірме  сөздігі.  -  Алматы: 

Сөздік-Словарь, 2005. - 440 б. 

13. 

Төлеуп  М.М.  Кәсіби  қазақ  тілі:  5В071800  –  Электр  энергетикасы 

бағыты  студенттеріне  арналған  әдістемелік  нұсқаулар.  -  Алматы:  АЭжБУ, 

2013. - 35 б. 

14. 

Тілембекова  А.И.  Кәсіби  қазақ  тілі:  5В071900  –  Радиотехника, 

электроника  және  телекоммуникациялар  бағыттары  студенттеріне  арналған 

әдістемелік нұсқаулар. - Алматы: АЭжБУ, 2013. - 35 б. 

15. 

Советова  З.С.  Кәсіби  қазақ  тілі:  5В071700  мамандығы 

студенттеріне арналған әдістемелік нұсқаулар. - Алматы: АЭжБУ, 2014. - 42 б. 

 

 

 

 

 

 

 

37 

 

Мазмұны 

 

 

Білімнің адам өміріндегі ролі..................................................................... 

3 

1Терминдер және олардың жасалу тәсілдері............................................                                                                                                                                                                                                                                                                      

4 

1.1 Синтетикалық тәсіл............................................................................... 

5 

1.2 Лексика-семантикалық тәсіл................................................................ 

9 

1.3 Аналитикалық тәсіл..............................................................................           11 

2 Аббревиатуралар................................................................................... 

12 

3 Анықтаманың конструкциясы................................................................. 

15 

4 Аударма туралы.................................................................................. 

18 

4.1 Аудармаға қойылатын талаптар...........................................................           21 

4.2 Аудармадағы трансформациялау әдісі................................................          22 

4.3 Ғылыми-көпшілік және ғылыми техникалық аударма..................... 

24 

4.4 Техникалық аударма......................................................................... 

25 

4.5 Ғылыми-техникалық әдебиетті аудару................................................ 

27 

4.6 Баламасыз лексиканы аудару тәсілдері............................................... 

29 

Әдебиеттер тізімі