17
Құпия 2.
Ақшаны қалай санап, қалай тексеру керек?
Басқа елдердегі қызықты ақша атауларын білгің
келе ме?
Біз енді ата-анамыздың ақшаны өз еңбегі үшін алатынын білеміз.
Сонымен, Қазақстанның ресми ақшасы теңге деп аталады. Басқа елдердің өз
ақша бірліктері бар. Төмендегі тізімде солардың кейбіреулері көрсетілген.
•
Лев (Болгария)
•
Тугрик (Моңғолия)
•
Крузейро (Бразилия)
•
Форинт (Венгрия)
•
Крона (Чехия)
•
Еуро (Еуроаймақ)
•
Донг (Вьетнам)
Теңге
– Қазақстан
Республикасының ақша бірлігі
Ақшаны дұрыс пайдалану үшін (тауар
сатып алу үшін, үлкен арманға жинау
үшін), оларды ажыратып, санай білу
қажет! Қазақстанда ақшаны теңге деп
атайды. Теңге қағаз ақша (купюра не-
месе банкнот деп аталады) және моне-
та түрінде болады.
Ақша өзі қандай болады?
18
Қазақстанда ақшаның қандай түрлері (купюра-
лар жә не монеталар) бар екенін анықтап көрейік!
оны номинал деп атайды. Ол купюраның құнын білдіреді. Мысалы, номиналы 1, 2,
5, 10, 20, 50, 100 теңге болатын монеталар және номиналы 200, 500, 1 000, 2 000,
5 000, 10 000 және 20 000 теңге болатын купюралар бар. Қолдануға ыңғайлы болу
үшін номиналдар әртүрлі болады. Егер тауар бағасы жоғары болса, ірі купюрамен
төлеген жөн. Ал егер тауар арзан болса, монеталарды қолдануға болады. Əртүрлі
монеталар мен купюралардан әртүрлі төлем нұсқалары шығады.
біз «Лего» кубиктері сияқты әр түрлі баға көрсеткіштерін төлей аламыз.
Бұл өте ыңғайлы. Енді осыны мысал ретінде қарастырайық.
Әр монета мен купюрада сан көрсетіледі
–
Әртүрлі монеталар мен купюраларды пайдалану
арқылы
19
Ақшаны дұрыс санай білу
– өте маңызды қабілет.
Ол әр адамның бойында болуы тиіс.
Бір торкөз дәптер 20 теңге тұрады.
Осы бағаны төлеу үшін біз әртүрлі номинал-
ды ақшаны пайдалана аламыз:
Кеңсе заттарына арналған пенал-
дың құны 1 000 теңге. Осы пе-
налды сатып алу үшін біз қандай
купюралар мен монеталарды пай-
далана аламыз?
Кез келген нәрсені сатып аларда, қолыңда (яғни, әмиянда)
қандай ақша түрлері бар екенін және сол ақшадан керек
соманы қалай жинау керектігін білгенің жөн. Егер сатушыға
тауар немесе қызмет бағасынан көп соманы беріп тұрсаң,
артылатын көлемді санау керек (яғни, саған қанша ақша
қайтаратынын білу керек).
•
номиналы 20 теңгелік бір монета;
•
номиналы 5 теңгелік төрт монета;
•
номиналы 10 теңгелік екі монета.
Немесе, сатушыға ірі номиналды купюра, мысалы 200 немесе 500 теңге бе-
руге болады. Ал сатушы артылған ақшаны қайтарып береді.
•
200 теңгелік бес купюра;
•
500 теңгелік екі купюра;
•
200 теңгелік екі купюра жəне 500 теңгелік бір купюра жəне 100 теңгелік
бір монета;
•
100 теңгелік үш монета, 500 теңгелік бір купюра жəне 200 теңгелік
бір купюра.
Сондай-ақ, біз сатушыға 2 000 теңгелік купюраны бере аламыз. Онда, сату-
шы қанша теңге қайтарады?
Төлеу үшін әртүрлі ақшаны қалай пайдалануға болады?
3. Саған бағасы 615 теңге болатын кітап сатып алу керек. Сенің қолыңда 500
теңгелік купюра және 200 теңгелік купюра бар.
•
Осы ақша саған жете ме? Санап көрші.
•
Сатушы саған қанша ақша қайтару керек?
•
Ол артылған ақшаны қандай монеталармен, не купюралармен бере алады?
Ақша санаудан жаттығу
орындағың келе ме?
1. Кестеде берілген тауарлар құнын қандай монеталармен
және купюралармен төлеуге болады?
4. Ата-анаңа дүкенде сауда жасауға көмектес. Əмияннан керекті соманы алып,
сатушының саған артылған ақшаны дұрыс бергенін тексеріп көр. Төменде не са-
тып алғаныңды, қандай купюраларды және монеталарды қолданғаныңды, және
де сатушының саған артылған ақшаны бергенін, не бермегенін жаз.
20
Қалам,
150 теңге
Өшіргіш,
50 теңге
Балмұздақ,
130 теңге
Журнал,
560 теңге
Киноға билет,
1150 теңге
Тоқаш,
85 теңге
Ойланып
көр...
Жаттығуды орындап, жауаптарыңды бос
жолдарға немесе ұяшықтарға жаз. Сосын,
ата-анаңмен бірге тексер.
2. Əртүрлі купюралар мен монеталар көмегімен 1 185 теңге жинап көр. Қандай ку-
пюралар мен монеталарды қолдануға болады?
21
Ақшаның өзіндік қорғаныс жүйесі болады. Бұл – ақшаны әркім
қалауынша басып шығармас үшін жасалған шара. Шынайы ақшаны тек
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі шығара алады. Жалған ақша
шығарған үшін жаза қарастырылған. Шынайы ақшаны жалған ақшадан
ажырату үшін арнайы белгілер бар. Қолыңдағы ақшаны тексеріп көрші.
Əртүрлі номиналды купюраларды
қолыңа алып, оларды төмендегі
белгілер бойынша тексеріп көр.
Осылай өз купюраларыңның шы-
найы не жалған екенін анықта.
Қолыңа жалған купюра түскен жағдайда не істеу керек? Ондай ақшамен ешқашан
сауда жасауға болмайды. Оны арнайы детектор арқылы немесе өз күшіңмен тексе-
ру қажет. Ақша тексеретін детекторлар әр банкте, не валюта айырбастау пунктінде,
ломбардта, және көптеген ірі сауда орындарында болады. Сонымен қатар, егер
купюра күдік тудырса, оны банкте сараптамадан өткізуге болады. Жалған ақша
жойылуы тиіс. Ал оның құны өтелмейді. Сондықтан, ақшаны қолданған кезде өте
абай болған жөн!
Ақшаның шынайы не жалған екенін қалай тексеруге
болады?
Өзің тергеу жүргізіп
көр
Әрине, ақша жақсы қорғалған. Алайда, сақтық
сақтаған артық етпес!
Достарыңызбен бөлісу: | 
