12
Бартер деген жақсы-ау, бірақ кейде
оның көмегі шамалы
Мысалы, аңшыға кепкен жидектің бір қабы керек болды делік.
Бірақ, сол жидекті жинаушыға аңшының қояны керек емес. Сонда
қалай...? Бұл жағдайда олар тауар алмаса алмайды. Міне, осын-
дай жағдайлар үшін адамдар ақшаны ойлап тапты. Басында, ақша
ретінде әр түрлі бұйымдар қолданылатын – тастар, бақалшықтар,
аң терілері, бидай немесе тұз. Кейінірек монеталар, ал сосын қағаз
ақша пайда болды.
ойыншықты қарындашқа болсын, немесе ақшаны мектеп асханасындағы
бәлішке болсын – әр алмасудың негізінде еңбек жататынын есте сақтаған аб-
зал. Əр адамның өз еңбегі, сол еңбегінің нәтижесі болады. Мысалы, ауланған
қоян, өсірілген өнім, адамды емдеу қабілеті немесе ұшақты басқару – мұның
бәрі еңбек нәтижесі. Адамдар сол нәтижелерімен бір-бірімен алмаса алады. Ал
ақша сол алмасуды неғұрлым тез, әрі ыңғайлы ету үшін қажет.
Сен нені айырбастасаң да
–
Ақша
– алмасу кезінде
қолданылатын ерекше, ә мбебап
тауар
13
Осылайша, біз дүкенге барғанда,
Алайда, бізге тек тауарлар ғана емес,
өз еңбегіміздің нәтижесін әр түрлі тауарға айырбастай аламыз. Себебі,
тауар – басқа адамдардың еңбегінің нәтижесі. Жеміс-жидектерді агрономдар
мен ауыл шаруашылығының басқа да жұмысшылары өсіреді, сүт өнімдері мен
етті фермерлік шаруашылықтар өндіреді, жиһазды жиһаз фабрикасында жи-
найды, киімді тігін және трикотаж фабрикаларында тігеді. Ал ойыншықтар ше?
Əрине, ойыншықтар фабрикасында жасайды!
қызмет түрлері де керек, мысалы – мектепте оқыту немесе
медициналық қызмет түрлері. Олар да адам еңбегінің нәтижесі.
Біздің саяхаттағымыз келсе, пойызға не ұшаққа билет аламыз.
Сол сияқты, киноға, театрға, мұражайға, көрмеге билет ала ала-
мыз.
Олардың өз еңбектері үшін алатын ақшасы еңбекақы немесе жалақы
деп аталады. Əдетте, жалақыны айына бір рет береді.
Аналары мектепте дәріс береді.
Ол да еңбегі үшін ақша алады.
Ақша арқылы адамдар өз еңбектерімен
қалай алмасады?
Руслан мен Диананың әкесі авто-
слесарь – ол басқа адамдардың
көліктерін жөндейді. Сол үшін ақша
алады.
14
Еңбек ақысы ә ртүрлі болады.
Мамандықтар жә не
жалақы көлемі
Тәтті тоқаш өндірісінің құны сәнді тон өндірісінің құнынан өзгеше
болады. Ал қиярдың бір килограмының бағасы автобус билетінің
бағасындай емес. Себебі, әр жұмыс түрі өзіндік білім, қабілет және
тәжірибе түрлерін қажет етеді. Əр жұмыстың жауапкершілігі де әртүрлі.
Демек, жалақы да әртүрлі болады.
Сен кім болғың келеді?
Осы кестеге қарап, өскенде кім болғың келетінін айтшы.
Сосын сол мамандыққа қатысты жалақыны тап. Егер жа-
уапты кестеден таппасаң, ата-анаңнан сұра, немесе
мағлұматты Интернеттен ізде.
Ойлан...
Кестеде әртүрлі мамандықтардың
жалақылары көрсетілген*.
Дəрігер
айына 150 000 тг.
Менеджер
айына 125 000 тг.
Өрт
сөндіруші
айына 100 000 тг.
Журналист
айына 100 000 тг.
Мұғалім
айына 85 000 тг.
Шаштараз
айына 75 000 тг.
Жүргізуші
айына 75 000 тг.
Сатушы
айына 60 000 тг.
* Шамамен алғанда.
15
Армандарымыз үшін қанша
еңбек етуіміз қажет?
Русланның армандаған
мопеді
Дианаға РlауStation және Русланға мо-
пед алып беру үшін, олардың ата-анасы
132 сағат жұмыс істеуі керек. Əкесі мен
анасы екеуі бірге айына 375 000 теңге
табады. Олар айына 21 күн, ал күніне
8 сағат жұмыс істейді. Яғни, олар айы-
на жалпы 336 сағат жұмыс істейді. Егер
олардың ортақ жалақысын (375 000
теңгені) олардың айлық жұмыс уақытына
(336 сағат) бөлсек, ата-ананың 1 сағат
жұмыс уақыты 1117 теңгеге пара-пар бо-
лып шығады. Диананың ойын құралы
22 500 теңге тұрады – ол үшін әкесі мен
анасы 20 сағат жұмыс істеуі керек.
126 500 теңге тұрады – яғни,
оны сатып алу үшін ата-анасы
112 сағат, немесе бірігіп 14 күн
жұмыс істеуі қажет. Бұл дегені-
міз – олардың бір айлық жұмыс
уақытының үштен бір бөлігі емес
пе?! Дәл осы уақытты ата-ана-
сы ақшаға айырбастайды. Ал сол
ақшаға тек біздің қалағанымызды
ғана емес, сонымен қатар тамақ,
киім-кешек, жанармай сатып
алу қажет, ұялы байланыс үшін
төлеу керек, біздің үйірмелеріміз,
кітаптарымыз, ойын-сауығымыз
үшін де ақша қажет.
16
Сенің ата-анаң кім болып істейді?
Сенің арманыңды орындау
үшін ата-анаң қанша уақыт
жұмыс істеу керек?
Енді біз ақшаның қайдан келетінін, арманымызды
орындау үшін қанша ақша қажет екенін білеміз.
1. Ата-анаңнан олардың мамандықтары,
еңбек нәтижерелі туралы сұра.
2. Бірге есептейік.
Алайда, ақша деген ғажайып әлемнің басқа да құпиялары
бар. Енді біз ақшаны қалай оңтайлы қолданып, шын
ақшаны жалған ақшадан қалай ажырату керек екенін
үйренеміз.
Әрі қарай кеттік пе?
Талқыға сал
Сана...!
Достарыңызбен бөлісу: | 
