«Кәсіптік орыс тілі» пәнінен арналған практикалық жұмыстарға Әдістемелік нұСҚАУ

Ірі өрнекті айқаспа беттік машинасы бар тоқыма станогында тоқылады. Мұнда өрнектің мөлшері мен формасы әртүрлі болуы мүмкін: өсімдік бейнелі және геометриялық оюлар мен композиция- лар, сюжетті және тақырыптық суреттер. Ірі өрнекті айқаспалармен әртүрлі маталар, сондай-ақ портреттер, суреттер, кілемдер, гобелен- дер, жапқыштар және дастарқандар тоқылады.

Сурет 3.10 - Ірі өрнекті айқаспа

Матада жіптердің орналасу тығыздығын оның 100 мм шарт- ты ұзындығындағы негіз (Пн) немесе арқау (Па) жіптерінің саны- мен бағаланады. 100 мм негіз жіптерімен арқау жіптерінің қатынасы матаның механикалық қасиеттерінің көрсеткіштерінің анизотропия- сын сипаттайтын маңызды параметрлері болып саналатын мата ұяшы- ғының формасын және өлшемін анықтайды.

Матаның талшықты материалмен толықтырылуы тек қана оның тығыздығымен ғана байланысты емес, сонымен қатар жіптердің жуандығына және олардың айқасуына байланысты.

Матаның негіз немесе арқауы бойынша сызықтық толтыруы, Е_н және Е_а, % - негіз немесе арқау жібінің есептелген диаметрлері бір- біріне көрші орналасқан жіптердің ось арақашықтығынан қанша пайыз болатынын көрсетеді. Олар келесі формуламен анықталынады:

н н н

а а а

Матаның негіз немесе арқауы бойынша сызықтық толтырылуы Н , Н , % - екі жүйенің жіптерінің басылғандығын және қиғаш орна ласуын есептемегенде, көлденең қималарының қосындысы негіз немесе арқау бағытындағы түзу сызықты кесіндінің ұзындығынан қанша пайыз болатынын көрсетеді. Ол келесі формуламен анықталынады:

н 4 н н а н н'

Н =(йп+й с )П/п,

а4 а а ж ж а а'

мұндағы, п_а, п_н - рапорттағы арқау және негіз жіптерінің саны;С_н, с_а-

негіз және арқау жіптерінің байланыстырушы өрістерінің саны %.

Матаның көлемдік толықтырылуы, Е^ % матадағы жіптердің көлемі, матаның барлық көлеміне қатынасымен анықталады. Ол келесі формуламен анықталынады:
Б=5Т100/5Н

V Т Н,

Матаның беттік толықтырылуы, Е^ ,% матаның ең кіші элементіндегі екі жүйенің жіптерінің проекциясының ауданының сол элементтің барлық ауданына қатынасымен және ол келесі формуламен анықталынады:

Е = Е + Е - 0,01Е Е .

8 н а 7 о у

Е_т=5Т100/у,

мұндағы, ү - талшықтың тығыздығы.
Матаның толтырылу көрсеткіштерін қолдана отырып оның салыс- тырмалы кеуектілік сипаттамаларын есептеуге болады.

Беттік кеуектілігі К %, тесіп өтетін кеуектердің ауданының матаның ауданына қатынасын көрсетеді:

К = 100 - Е .

8 8

Көлемдік кеуектілігі Ку , %, жіптердің арасындағы ауа аралықта- рының мата көлемінен еншісін сипаттайды:

К = 100 - Е .

V V

Жіптер және талшықтар ішіндегі барлық кеуек түрлерінің жиынтық көлемі, мата көлемінің бөлігін көрсететінін жалпы кеуектілік, К, % сипаттайды:

т

Кн негіз Ка арқау байланыс коэффиценттері мата элементтерінің өзара байланысын сипаттайды және сызықтық толтырылудың сызықтық толтыруға қатынасымен анықталады:

ж ж ж--

мұндағы, Н_н, Н_а- негіз және арқау бойынша сызықтық толтырылу.

Ала тоқылған немесе тор маталардың суреттік қиғашталуы өңдеу процессіндегі технологиялық операциялардың бұзылуы нәтижесінде анықталынады.

Суреттің қиғашталуы N % мына формуламен анықталынады:

^=п*100/В,

мұндағы, п-кездеменің жиегіне перпендикулярлы суреттің сызығының максималды ауытқуы; В-матаның ені, см.

мұндағы, т-нүктелік сынақ массасы, г; В - матаның ұзындығы, м.

М=т*106/^В),

мұндағы, матаның ұзындығы, м; В- матаның ені, см.

Беттік тыгыздыгын М$р матаның құрылымдық көрсеткіштері бойынша есептеуге болады:

мұндағы, п - матаны өндіру мен өңдеу процессінде оның массасының сынақ өзгеруін ескеретін коэффицент.

Проф. Н. А. Архангельдің белгілеуі бойынша п - матаны өндіру мен өңдеу процессінде оның массасының сынақ өзгеруін ескеретін коэф- фицент мата түріне байланысты.

Есептеу мен сынақ жүргізуден алынған беттік тығыздық мәнінің ауытқуы 2% аспауы керек. Бұл беттік тығыздықтың ауытқуы ДМ келесі формуламен анықталынады:

мұндағы, М - сынақ жүргізуден алынған беттік тығыздық; Мр- есептеу жүргізуден алынған беттік тығыздық.
8-ші практикалық жұмыс

Тоқыма өндірісінің ақаулары

Тоқыма өндірісінің ақауы жіп үзілгенде және станок механизмдері бұзылғанда пайда болады. Мұндай ақаулар матаның және тігін бұйымдарының сортына әсерін тигізеді.

Матаның ақауларына төмендегілер жатады:

- жуықтама - негіздің бір немесе қатарынан екі жібінің жетіспеуі;

- өткінші аралық - арқаудың бір немесе қатарынан екі жібінің жетіспеуі;

- негіздің шала өңделгені - негіз кейбір жерлерде матаның бетінде. арқаумен айқаспаған түрінде жатады;

- сүңгіме - арқау жіп кейбір жерлерде матаның бетінде, негізбенайқаспаған;

- кем тоқылғаны - арқау жағынан сирек жерлері;

- жаншыма арқау жағынан тығыз жерлері;

- қосарлы жұп - негізгі екі жіп бір жіптей айқасқанда;

- арқаудың ыдырауы - арқаудағы қысқа, жуан жерлер, ол - арқау жібі бумасымен собықтан түскенде сол бетімен тоқылған жағдайда болады;

- арқаулық ілмектер, ілмек - ширатылмалар арқау жіп әлсіз тартылғанда болады;

- кірлену мен май дақтары - матаға немқұрайлы қарағандықтан және тоқыма станогын шылқылдата майлағандықтан болады;

- түрлі арқау - ширатуы мен жуандығы басқа жіп салынған шпульді тоқыма станогына арқау орнына пайдаланғанда шығатын жолақ;

- тоқыма өрнегінің ауытқуы (бұрмалануы) - суреттің кейбір жерлерінде тағайындалған суретке сәйкес келмеуі.

9-10-шы практикалықжұмыс

Трикотаж өндірісімен танысу

Трикотаж - бұл ілмектерден тұратын, бойлай және көлденең бағытта өзара айқасқан, бір немесе бірнеше жіптерден іліп тоқылған тоқыма бұйымы немесе жайма.

«Трикотаж» ұғымы бұйымдардың кең көлемін қамтиды: жасанды үлбір, шұлық-ұйық, іш және сырт киімі, пальто, кілемдер мен шілтер және балық аулау торлары.

Трикотаждың құрылымы ілмектердің мөлшері мен форма- сы, олардың өзара байланысы және орналасуымен сипатталынады. Трикотаждың негізгі элементі - ілмек, оның құрылысы әр түрлі болуы мүмкін, және осы жай трикотаждың құрылымы мен қасиетіне маңызды әсер етеді.

Тағайындалу мен шикізаттың түріне қарамастан, трикотаждың кез келген түрі іліп тоқу арқылы алынады.

Трикотажда тігінен бір-біріне тізілген ілмектерді ілмекті бағанша, ал горизонталь бойынша бір қатардағы ілмектерді - ілмекті қатарлар деп атайды.

Екі шектес ілмекті бағаншалар орталықтарының аралығын ілмекті қадам деп атайды және А әрпімен белгілейді, ал екі ілмекті қатарлар орталықтарының аралығын ілмекті қатар биіктігі деп атап, В әрпімен белгілейді.

Іліп тоқу әдісі бойынша трикотаж иілмелі (көлденең тоқылған) және негізжіптік (бойлай тоқылған) түрлерге бөлінеді.

Иілмелі трикотаж бір, екі немесе одан артық бірге алынған жіптерден құрылады, олар бір жіпжүргізгішке сабақталып, бірден ине- ге салынып, ілмектер тоқылынады. Ілмектер қатарлары жіптің бірізді иілу жолымен алынады, бір қатар құрылғаннан кейін жіп екіншіге ауы- сады, сонан соң үшіншіге.

Иілмелі трикотаж ілмекті қатарлар бойынша (горизонталь бағытпен) жеңіл тарқатылады, ал жіп үзілгенде ілмекті бағанша бойынша (верти- каль бағытпен) тез сөгіледі.

Ілмекті қатарды алу үшін бірмезгілде жіптердің жүйесі иіліп, әр жіп өз инесіне салынады. Сондықтан ілмекті қатарда әр жіп бір (екіден көп емес) ілмек құрайды, кейін келесі қатардың көршілес бағаншасына ауысады.

Мұны орындау үшін бір жіп кезегімен екі шектес инеге салынады: II қатардағы 2 инеге салынған жіп, III қатарда 3 инеге салынады, ал IV қатарда қайтадан 2 инеге салынады. 3.12, 3.13. суреттерде негіз жіптік трикотаждың сұлбасы көрсетілген.

Сонымен, негізжіптік трикотаждың әр ілмекті бағаншасы көршілес бағанамен созылма арқылы бірігеді.

Негіз жіптік трикотаж ілмекті қатар бойынша тарқатылмайды және ілмекті бағанша бойымен аз тарқатылады.

Негізжіптік трикотажда ілмектің құрылысы, иірмеліге қарағанда біршама ерекшеленеді. Негізжіптік трикотаждың ілмегі таяқшалардан (а-б), ілмек басы (б-в-г) және бір ілмекті екінші ілмекпен біріктіретін созылмалардан (д-емен д^-е1) тұрады. Тік а-б мен г-д бөліктерден тұратын ілмектің бөлігін және олардың біріккен б-в-г доғасын, ілмектің қаңқасы деп атайды. Көршілес ілмектердің қаңқасы созылмамен бірігеді.

Қарастырылған трикотаждың түрлері тегіс және суретті (өрнекті) болады.

Трикотажды, матаға ұқсас метражды құбырлы жайма, ұзындығы мен ені белгілі құбырлы купон ретінде және формасы лекалоға жақын жазық немесе дәл сонымен бірдей түрінде жасалынады.

Құбырлы (3.14 сурет,а) және жазық (3.14 сурет,б.) купондар, соны- мен қатар кейбір жазық бөлшектер (3.14 сурет,в.) тек сәл пішуді қажет етеді. Осы тәсілмен алынған бұйымдар жартылай жүйелі деп аталы- нады.

Пішуді қажет етпейтін, бөлшектерден тұратын бұйымды жүйелі деп аталынады.

Жүйелі тәсілмен келесідей бөлшектерді өндіреді: қалта, жаға, какпакша, жиек, белдік.

Өндірісте техника мен технологияны жетілдіру - бұл трико- таж бұйымдарын шығаруда шикізат пен еңбек шығынын азай- ту. Трикотаж бұйымдарын дәстүрлі пішу әдіспен жасау біртіндеп, дана бұйымдарды автоматтандырылған әдіспен алуға көшуде. Тоқу технологиясы және техниканы жетілдіру жаңа автоматтарды құрады, мұнда бұйым бүтін формада жасалынады технологиялық операциялардың саны азаяды.