Кәсіпорын жұмыскерлерінің еңбек өнімділігі. Анықтау әдістері және оны арттыру жолдары

R_cп – кәсіпорын жұмыскерлерінің тізімдік құрамы;

Т – өндіріс көлемі орындалған күнтізбелік уақыт мерзімі.

Еңбек өнімділігін арттыру кәсіпорынның ең маңызы міндеттерінің бірі болып саналады. Кәсіпорынның еңбек өнімділігін арттыру көп факторларға байланысты болады. Солардың ішінде ең негізгілерін атап айтсақ:

• 
  жабдыққа техникалық қызмет көрсету деңгейін арттыру;
  
• 
  жаңа техниканы енгізу, қызмет көрсету технологиясын және жабдықтарды жөндеуді жетілдіру;
  
• 
  жұмысты, энергия сапасын және жабдықтардың сенімділігін автоматтаныру мен бақылауды телемеханизациялау негізінде басқаруды жетілдіру;
  
• 
  өндірісті басқару құрылымын жетілдіру еңбекті ұйымдастыруды жақсарту: еңбекті нормалау, еңбекті ғылыми ұйымдастырудың алдыңғы қатарлы тәжірибелерін енгізу, жұмыскерлердің еңбек ету жағдайын және жұмыс орнын жақсарту, еңбек үрдістерінің қауіпсіздігін қадағалау;
  
• 
  кәсіпорынның жұмыскерлерінің әлеуметтік қажеттіліктерін қанағаттандыруды ұйымдастыру – олардың өмір сүру жағдайын және әрбір жұмыскердің еңбегінің өнімділігін арттыруда материалдық және моральдық ынталандыруды жүзеге асыру және жетілдіріп отыру.
  

Ғылыми-техникалық прогресті басқарудың субъектілері:

• 
  Мемлекеттік орган;
  
• 
  Жеке және мемлекеттік кәсіпорындар
  
• 
  Салалық ұйымдар (жекеменшік коммерциялар)
  

Электр энергетикасында - ғылыми зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық, жобалық, құрылысты-монтаждық, жөндеу ұйымдары, машина құрау кәсіпорындары, энергетикалық компаниялар.

Ғылыми-техникалық прогресті басқарудың механизмі:

Негізгі қосалқы жүйелер кіреді:

 жоспарлау (өзінің бағдарламасын жасау);

 қаржыландыру;

 ынталандыру;

 информациялық қамтамасыз ету;

 кадрларды дайындау;

 құқықтық қамтамасыз ету.

Оның негізгі көрсеткіштері:

 ғылымды көп қажет ететін сала;

 техниканың жаңалануының интенсивтілігі;

 энергетикалық қондырғылардың прогресивтілігі.

Ғылымды көп қажет ететін (энергетикада) ғылыми-техникалық жұмыстар инвестия үш салаға айналады. Интенсивтілігі негізгі қорлардың активті бөліктерінің жаңалану коэффициенті, не істен шығарылып тастау коэффициентін айтады.

Техника-экономика көрсеткіштері дегеніміз 

 жалғыз жеке қуаты;

 шартты отынның меншікті шығыны;

 қондырғының меншікті құны;

 қызмет көрсету персоналының меншікті саны;

 нормативтік (не жобаланған) қызмет көрсету мерзімі;

 меншікті салмағы, алатын көлемі;

 характеристикалары (реттеу диапазоны, азайту жылдамдылығы, іске қосылу).
Ғылыми-техникалық прогресс екі фактор әсерінен жүзеге асып отырады: рыноктық және мемлекеттік бағытталған (мақсатты) әсері.

Мемлекеттік бағыт ұзақ уақыттық, ұлттық мүддені қалайды (энергетикалық тәуелсіздік, экологиялық қауіпсіздік, жаңа ғылымды көп қамтамасыз ететін технологияларды енгізу).

Мемлекеттік ҒТП әсері:

 тікелей және жанама реттеу әдістері болып бөлінеді. Тікелей реттеу мақсаты ұзақ уақыттық ҒТП экономика негізгі кілті экономикаларында (ядролық жаңармалы энергия, жаңа энергия түрлері, жаңа техникалар).

Тікелей ынталандыруға кіреді:

 ғылыми зерттеу баға жасау және өндіріске енгізу,

 ғылыми зерттеу институттарды қаржыландыру.

 жеке кәсіпорындармен белгілі бір жұмыстарды орындау үшін келісімге отыру,

 ғылыми зерттеу ақпараттың орталықтар құру

 кадрларды дайындау.

Жанама ынталандыру мақсаты:

 жаңа технологияларды енгізуді үдету;

 жеке меншік фирмалардағы қаржыландыруды кеңейту;

 ҒТП мен кәсіпорындар өнімі;

Оған кіреді:

 мемлекеттік субсидия,льготтық қойылымдар;

 жеңілдетілген несиелер;

 бағалық жеңілдету (бағаны түсіру);

 амортизациялық льготтар (жеңілдетілген амортизация);

 салықтық жеңілдіктер.

Амортизациялық ынталандыру:

 негізгі капиталды өндірістен шығарып тастау нормасын көтеру;

 жеңілдетілген амортизация түрін қолдану.
Салықтық жеңілдіктер

Н^і_прх_н/100(G-H)-_н/100*К_об

Н^і_пр - кәсіпорынның пайда үшін салынатын салығы (инвестиция жеңілдіктерін есепке алғанда);

х_н - салық ставкасы заң бойынша, 

G - өнімнің шығарылған көлемі, теңге (сол мерзімге);

H - толық шығындар;

_н - инвестиция жеңілдіктің нормативі;

К_об - прогресивті жабдықтың құны.

Тақырып 7. Салық жүйесі (1 сағат)
Салықтың экономикалық мәні
Салықтар - бұл, белгіленген мөлшерде және көрсетілген мерзімдерде мемлекеттің өзінің қызметтері мен міндеттерін жүзеге асыруының көзі болып табылатын ұлттық табыстың бір бөлігі. Салықтар қаржының алғашқы санаты болып табылады. Салықтар меимлекеттің құрылуымен қатар қалыптасады және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Кез келген мемлекет өзінің қаржылық негізінің болған кезінде ғана өмір сүреді. Салықтар, баждармен қатар мемлекеттің өзіне ақша табуының ертеден келе жатқан әдісі болып табылады.

Салықтың белгілері:

• 
  салық - бұл мемлекеттің бекітімі.
  
• 
  салық - бұл заңды белгіленген төлем
  
• 
  салық мәжбүрлеу сипатына ие
  
• 
  салықты төлеу салық төлеушінің заңды міндеті болып табылады
  
• 
  салық әрқашан құқықтық нысанда ғана болады
  
• 
  салық нақты қаржылық міндетті туғызады
  
• 
  салықта ақшаны құқықтық негізде өндіріп алудың өзіндік орны бар
  
• 
  салықты төлеу мемлекеттік жауапкершілік шараларымен қамсыздандырылған
  
• 
  салыққа оны төленуі үшін мемлекеттік бақылау әрекеті тән
  
• 
  салық - бұл материалдық төлем
  
• 
  салық - бұл қайтарылмайтын түрде ақша алу
  
• 
  салық әрқашан жеке анықталған сипатқа ие
  
• 
  салық сомасы үнемі мемлекет кірісіне құйылады
  
• 
  салық тұрақты экономикалық қатынастар туғызады.
  

Салық салудың негізгі элементтеріне мыналар жатады: объект, субъект, салық салынушы, салық салу бірлігі, салық базасы, салық мөлшерлемесі, квота, салықпұл, салық жеңілдіктері, төлеу мезгілі мен тәртібі, салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен міндеттіліктері, салықтың төленуін бақылау, салық заңнамасын бұзғаны үшін санкциялар, т.б.

Қазақстан Республикасының салық заңнамасы салық салу қағидаларына негізделеді. Салық салу қағидаларына салық салудың міндеттілігі, айқындылығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және Қазақстан Республикасы салық заңнамасының жариялылығы қағидалары жатады. Қазақстан Республикасы салық заңнамасының ережелері осы Кодексте белгіленген салық салу қағидаларына қайшы келмеуге тиіс.

Салық төлеуші – салық міндеттемесін, салық агенті салықтарды есептеу, ұстау және аудару жөніндегі міндетті Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес толық көлемде және белгіленген мерзімде орындауға міндетті.

Қазақстан Республикасының салықтары және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері айқын болуға тиіс. Салық салудың айқындылығы салық төлеушінің салық міндеттемесі, салық агентінің салықтарды есептеу, ұстау және аудару жөніндегі міндеті туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібінің Қазақстан Республикасының салық заңнамасында белгіленуін білдіреді.

Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады.

Жеке-дара сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.

Қазақстан Республикасының салық жүйесі Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге (салық агенттеріне) қатысты бірыңғай жүйе болып табылады.

Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актілер ресми басылымдарда міндетті түрде жариялануға жатады.

Салық жүйесі – бұл, мөлшерлемелері, төлеушілер және салық салу обьектілері, төлеу тәртібі, жағдайы және мерзімдері, есептеу мен тіркеу әдістері көрсетілген, заңдарға сәйкес белгіленген, көрсетілген уақыт аралығында әрекет ететін барлық салықтар тізімі. 1991 жылдың 25 желтоқсанында қабылданған ҚР «ҚР салық жүйесі» туралы Заңында салық жүйесін құрудың жалпы қағидалары ,салықтарды төлеу тәртібі, әр деңгейде бюджетке есепке жатқызылуы, салық төлеушілердің құқықтары мен міндеттері анықталған. Осы Заңға сәйкес салықтар үлкен үш топқа бөлінді:

• 
  Жалпы мемлекеттік салықтар;
  
• 
  Міндетті түрде төленетін жергілікті салықтар мен алымдар;
  
• 
  Жергілікті салықтар мен алымдар.
  

2002 жылдың 1 қаңтарынан ҚР жаңа Салық Кодексі енгізілді.

Салық Кодексі – кең көлемді және жүйелі құжат. Мұнда бюджет пен салық төлеушінің арақатынасы толық реттелген және көптеген салық түрлері бойынша халықаралық стандарттарға мейлінше сәйкестендірілген.
Мемлекеттің салық қызметі

Мемлекеттің салық қызметі салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсу толықтығы мен уақтылығын қамтамасыз ету; міндетті зейнетақы жарналарын есептеудің, ұстаудың және жинақтаушы зейнетақы қорларына аударудың және әлеуметтік аударымдарды есептеудің және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына төлеудің толықтығы мен уақтылылығын қамтамасыз ету; Қазақстан Республикасының салық саясатын іске асыруға қатысу; өз құзыреті шегінде Қазақстан Республикасының экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету; Қазақстан Республикасы салық заңнамасының сақталуын қамтамасыз ету болып табылады.

Салық қызметі органдары уәкілетті орган мен салық органдарынан тұрады.

Салық органдарына уәкілетті органның облыстар, Астана және Алматы қалалары бойынша, аудандар, қалалар және қалалардағы аудандар бойынша аумақтық бөлімшелері, сондай-ақ уәкілетті органның ауданаралық аумақтық бөлімшелері жатады. Арнайы экономикалық аймақтар құрылған жағдайда осы аймақтардың аумағында салық органдары құрылуы мүмкін. Салық органдары тиісті жоғары тұрған салық қызметі органына сатылы тұрғыда тікелей бағынады және жергілікті атқарушы органдарға жатпайды. Уәкілетті орган салық органдарына басшылықты жүзеге асырады.

Салық төлеушінің Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес мемлекет алдында туындайтын міндеттемесі салық міндеттемесі деп танылады, оған орай салық төлеуші салық органында тіркелу есебіне тұруға, салық салу объектілерін және (немесе) салық салуға байланысты объектілерді айқындауға, салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеуге, салықтық нысандарды жасауға, салық тіркелімдерін қоспағанда, салықтық нысандарды салық органына белгіленген мерзімде табыс етуге, салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеуге міндетті.

2. Мемлекеттің салық қызметі органы арқылы салық төлеушіден оның салық міндеттемесін толық көлемінде орындауын талап етуге, ал салық міндеттемесі орындалмаған немесе тиісінше орындалмаған жағдайда осы Кодексте көзделген тәртіппен оларды қамтамасыз ету жөніндегі тәсілдерді және мәжбүрлеп орындату шараларын қолдануға құқығы бар.

Мемлекеттік салықтық бақылау

Камералдық бақылау - салық төлеуші (салық агенті) табыс еткен салық есептілігін, уәкілетті мемлекеттік органдардың мәліметтерін, сондай-ақ салық төлеушінің қызметі туралы басқа да құжаттар мен мәліметтерді зерделеу мен талдау негізінде салық қызметі органдары жүзеге асыратын бақылау.

Камералдық бақылау қатерлерді басқару жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады.

2. Камералдық бақылаудың мақсаты – салық органдары каме­ралдық бақылау нәтижелері бойынша анықтаған салық есептілігіндегі бұзушылықтарды салық төлеушіге дербес жоюға құқық беру. Камералдық бақылау салық қызметі органдарындағы салық есептілігінің деректерін өзге де мемлекеттік органдардың салық салу объек­тілері және (немесе) салық салуға байланысты объектілер туралы мәлі­меттерімен, сондай-ақ әр түрлі ақпарат көздерінен алынған салық төлеушінің қызметі бойынша деректермен өзара салыстырып тексеру жолымен жүргізіледі.

Салықтар мен алымдар жүйесі қоғамдық өндіріске, оның құрылымына және ғылыми - техникалық прогрестің өсу қкрқынына экономикалық әсер ету тетігі болып қызмет атқарады. Салықтар арқылы іскерлік белсенділікті ынталандыруға немесе керісінше шектеуге болады, демек кәсіпкерлік қызметтің біреуінің немесе басқасының дамуы, өндіріс шығындарының төмендеуіне жағдай туғызады және әлемдік нарықта ұлттық кәсіпорындардың бәсекелестік қабілеттерін арттыру үшін жеке меншік кәсіпорындардың айналысын қамтамасыз етеді. Салықтық реттеу арқылы қолдаушылық экономикалық саясат жүргізуге болады. Және тауарлар нарығының еркігдігін қамтамасыздандыруға болады. Салықтық реттеу шығыстық бөлім арқылы экономикаға қаржылық әсер ету мүмкіндігін қамтамасыз ете отырып, мемлекеттік, аймақтық және жергілікті бюджеттердің кіріс бөлігін қалыптастырады.

1. 
   Ақша - сатып алу - сатуда құн өлшемі болып табылатын және тауарларды айырбастау кезінде жалпыға ортақ балама рөлін атқаратын металл немесе қағаз белгілер, ерекше тауар.
   
2. 
   Ақша рыногы - қысқа мерзімді (бір жылға дейінгі) өтімді қаржы кұралдары рыногы.
   
3. 
   Аннуитет — дүркін -дүркін төленетін ақшалай сома (жарна, рента нсмесе табыс). Сақтық ісінде ол рентаны немесе зейнетақыны сақтандыру жөніндегі төлемдердің шамасын (мөлшерін) көрсетеді.
   
4. 
   Бағалы қағаздар — иеленушілеріне мүліктік қүқық және белгілі бір ақшалай сома алуға құқық беретін ақша немесе тауар кұжаттары; мүліктік құқықты куәландыратын белгілі бір жазбалар мен басқа да белгілердің жиынтығы. Бағалы қағаздарға акциялар, облигациялар және бағалы қағаз-дардың заңнамалық актілерімен айқындалған өзге де түрлері жатады.
   
5. 
   Жалпы ұлттық өнім — кеңінен таралған макроэкономикалық көрсеткіштердің бірі, ол елдің бір жыл бойына өндірілген түпкі (дайын) өнімінің (өнімнің, тауарлардың, қызметтер көрсетудің) рыноктық баға-мен есептелген құны болып табылады. ЖҰӨ-ге осы елге тиесілі ендіріс факторларын пайдалана отырып ел ішінде де, шет елде де жасалған өнімнің қүны кіреді. ЖҰӨ қосылған қүндарды жиынтықтау әдісімен, шығындар ағыны және кірістер ағыны әдістерімен есептелуі мүмкін.
   
6. 
   Жалпы ішкі онім — аса маңызды микроэкономикалық, жалпылама көрсеткіштердің бірі, ол осы елдегі де, сондай-ақ басқа елдердегі де ендіріс факторларын пайдалана отырып, ел ішінде бір жыл бойына жа-салған түпкі өнімнің (өнімнің тауарлардың, қызметтер көрсетудің) ры-ноктық бағамен есептелген жиынтық құнын білдіреді.