БТТ* разряды
|
Тариф тік коэффициент (1 ші разрядқа)
|
БТТ* разряды
|
Тариф тік коэффициент (1 ші разрядқа)
|
1
|
1,0
|
12
|
2,20
|
2
|
1,07
|
13
|
2,37
|
3
|
1,15
|
14
|
2,55
|
4
|
1,24
|
15
|
2,74
|
5
|
1,33
|
16
|
2,95
|
6
|
1,43
|
17
|
3,17
|
7
|
1,54
|
18
|
3,41
|
8
|
1,66
|
19
|
3,67
|
9
|
1,78
|
20
|
3,94
|
10
|
1,91
|
21
|
4,24
|
11
|
2,05
|
|
|
Тарифтік – квалификациялық анықтамаларға сәйкес 1-8 разряд аралығы білікті жұмысшылар еңбегі тарификацияланады.
Жұмысшылардың еңбек ақы нысандары және жүйелері
Кәсіпорындарда еңбек ақының екі негізгі формасы кең таралған: мерзімді және кесімді. Мерзімді жалақы – бұл әрбір өнім бірлігіне немесе орындалған жұмыс көлеміне ақы төлеу, ал кесімді жалақы заңмен реттелетін нормативті өтелген уақытқа ақы төлеуді білдіреді.
Жоғарыда аталған еңбек ақы формаларын қолданудың бірқатар шарттары бар. Кесімді еңбек ақыны қолдану шарттары мыналар:
жұмыстың нақтылы жұмыскерден тікелей тәуелді сандық көрсеткіштерінің болуы;
орындалатын жұмыстар көлемін дәл есепке алу мүмкіндігі;
нақтылы участок жұмысшыларында өндірім немесе орындалатын жұмыс көлемін ұлғайту мүмкіндігі;
нақтылы өндіріс участогында жұмысшыларды өнім өндірімін немесе орындалатын жұмыс көлемін әрі қарай ұлғайтуға ынталандыру қажеттілігі;
еңбекті техникалық нормалау мүмкіндігі.
Кесімді еңбек ақыны өнім сапасы нашарлаған, технологиялық режим дер бұзылған, жабдықтарға қызмет көрсету нашарлаған, техника қауіпсіздігі талаптары сақталмаған, шикізат пен материал артық жұмсалған жағдайда қолдануға болмайды.
Мерзімді еңбек ақыны қолдану шарттары:
өнім шығаруды ұлғайту мүмкіндігінің болмауы;
өндірістік процесс қатаң регламенттелген;
жұмысшының функциясы технологиялық процестің барысын бақылаумен шектеледі;
қатаң ырғақтағы ағымдық және конвейерлік типтегі өндірістің рекет етуі;
өнім шығаруды ұлғайту ақауға немесе оның сапасының нашарлауына әкелуі мүмкін.
Еңбек ақының мерзімді формасы үшін жалақының екі негізгі жүйесі тән: қарапайым мерзімді және мерзімді-сыйақылы. Қарапайым мерзімді жүйеде белгілі уақыт раалығындағы жалақы былайша есептелуі мүмкін:
ЗПпп=mхТ,
Мұндағы, m – сәйкес разрядтағы жұмысшының сағаттық (күндік) тарифтік ставкасы; Т - өндірісте нақтылы өтелген уақыт.
Мерзімді-сыйақылы жүйеде жұмыскердің жалақысы келесі формула бойынша анықталуы мүмкін:
ЗПпвп=mхТхp+k*n\100,
Мұндағы, p – бекітілген көрсеткіштерді және сыйақы шарттарын орындағаны үшін тарифтік ставкаға қосымша пайыздық сыйақы мөлшері; k - бекітілген көрсеткіштерді және сыйақы шарттарын артығымен орындаған әрбір пайыз үшін сыйақы мөлшері; n - бекітілген көрсеткіштерді және сыйақы шарттарын артығымен орындау пайызы.
Еңбек ақының кесімді формасында жұмыскердің жалақысы орындалған жұмыстың немесе дайындалған өнімнің әрбір бірлігіне алдын-ала орнатылған бағалар бойынша есептеледі. Бұл форма жұмыстың көлемді, сандық көрсеткіштерін жақсартуды ынталандырады.
Еңбек ақының кесімді формасы тәсілдері бойынша мынадай жүйелерге бөлінеді:
кесімді бағаны анықтау ( тура, жанама, прогрессивті, аккордты, мердігерлік);
жұмыскерлермен есеп айырысу (жеке немесе ұжымдық);
материалдық ынталандыру (сыйақылы төлемдермен немесе оларсыз).
Тура жеке кесімді жүйеде жалақы келесі формула бойынша есептелуі мүмкін:
ЗПпси=сумма Pi*gі,
Мұндағы, Pi – і-ші жұмыс немесе өнім түріне баға; gі – і-ші түрдегі өңделген бұйым саны.
Орындалған жұмыс немесе дайындалған өнім бірлігінің бағасы былайша есептеленуі мүмкін:
P=mF*Nв, немесе P=m\Nср
Мұндағы, Nв және Nср – сәйкесінше бір бұйымды өңдеуге кететін уақыт және белгілі бір уақыт аралығындағы өндірім нормасы.
Тура ұжымдық кесімді жүйеде жалақы ұжымдық кесімді баға мен бригадамен өндірілген өнімнің жалпы көлемін пайдалана отырып анықталуы мүмкін. Кесімді-сыйақалы жүйеде тура кесімді бағалардан басқа орнатылған сандық және сапалық көрсеткіштерді орындағаны және артығымен орындағаны үшін сыйақы төленеді. Бұл жағадайда жалақы былайша есептеледі:
ЗПср=суммаPi*gi*(1+ (p+k*n\100))
Жанама-кесімді жүйе көмекші жқмысшылардың еңбегіне ақы төлеу үшін қолданылады және мұнда жанама-кесімді бағалар анықталады:
Ркс=mвс\Nосн
Мұндағы, mвс – көмекші жұмысшының тарифтік ставкасы; Nосн – берілген көмекші жұмысшы қызмет көрсететін негізгі жұмысшылардың өндірім нормасы.
Жанама-кесімді жүйеде жұмысшының жалақысы келесі формула бойынша есептеледі:
ЗПкс=суммаРксхqосн
qосн - берілген көмекші жұмысшы қызмет көрсететін негізгі жұмысшылармен өндірілген өнім көлемі.
Кесімді-прогрессивті жүйеде бекітілген норма аясында дайындалған өнім әдеттегі бағалар бойынша, ал бұл нормадан жоғары болса, көтеріңкі бағалар бойынша төленеді. Еңбек ақының аккордтық жүйесі белгіленген жұмыс көлемі мен осы жұмыстар үшін еңбек ақыны қорының жалпы шамасын орнатуды қарастырады. Еңбек ақыға қарастырылған қаражаттар орындалу мерзімінен тәуелсіз жұмыстар кешені аяқталған соң төленеді.
Еңбекті материалдық ынталандыруда жалақыға қосымшалар, үстемелер, әрқилы төлем типтері маңызды роль атқарады.
Қосымшалар мен үстемелерді екі топқа бөледі: компенсациялық және ынталандырушы.
Компенсациялық төлемдер мөлшері (қалыпты еңбек жағдайынан ауытқитын жағдайлар үшін, кешкі және түнгі уақыттағы жұмыс) кәсіпорынмен анықталады, бірақ ҚР Үкіметінің сәйкес шешімдерімен бекітілген мөлшерден төмен болмауы тиіс.
Достарыңызбен бөлісу: |
