Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

жүктеу 1,76 Mb.

Pdf просмотр

бет	16/236
Дата	03.10.2022
өлшемі	1,76 Mb.
	#39472

1 ... 12 13 14 15 16 17 18 19 ... 236

8e10fd01cc60087f7a7a338573861826 (1)

1 сурет
–

Жазу-ой қатынасы
Сонда, біздің ойымызша, пиктографиялық жазу мен қазіргі
дыбыстық жазу түрлерінің негізінде жетілген жазба тілдерде
әріпті фонема арқылы дыбысқа айналдыратын сипат болмайды.
Суретжазуда салынған таңбаларды оқу үшін белгілі тілді
білу шарт болмады. Салынған таңбаны генетикалық жағынан
байланысы жоқ тілдер оқи алмаса да, мәдени, экономикалық,
әлеуметтік жағдайы ортақ халықтар, туыс тілді ұлыстар бір-
бірінің тілін түсінбесе де оқитын болды деп ойлаймыз. Өйткені
суретжазуда
ой-жазу,
жазу-ой
қатынасы болды. Ал буынжазу,
дыбысжазуда белгілі тілдің дыбыстық сегменттерін таңбалап,
әр тілдің өз жазуын жасады. Дыбыстық тілдің қалыптану
кезеңдерінде ой – ауызша тіл – жазу қатынасы болады.
Ал ендігі сауаттану деңгейі жоғарылаған, оқудың авто-
маттанған дәуірінде ой – жазу, жазу – ой қатынасында болатын
сияқты. Сонда ойлау (бейне, схема, ұғым, түсінік, мотив) < ішкі
сөйлеу (предикаттық қатынастағы аморфты тіркестер, айтылатын
ойдың негізгі тақырыбы, қалай айтатыны, сөздің грамматикалық
құрылымы) < сыртқы тіл (логикалық синтаксистің граматикалық
синтаксиске айналуы, сөйлеу бірліктерін екшеуі, фонемалық код)
< дыбыстық тіл (фонеманың дыбысқа айналуы, ауызша тіл
жүйесі) < графикалық тіл (фонеманың әріпке айналуы, жазба
тілжүйесі, орфография, шрифт, мәтін) сатылары арқылы жазба
тілге айналады.
Сыртқы тіл мен дыбыстық актісінің арасындағы сәл кідіріс
ойдың жүйелі шығуына көмектеседі. Сондықтан санада жетіл-ген
ойдың материалдану жолдары да қиын болмайды. Бұл ауыз-ша тіл
мен жазба тіларасына да байланысты. Үнемі ауызша тілде
реалданып жүрген ой бір мезгілде жазба тілмәтініне айналады.
Зерттеушілер арасында жазуды ауызша тілге қатыссыз ойды
бірден жарыққа шығаратын құрал ретінде танитындар бар
(А.С.Чикобава).
Бүгінгі әдебиетте жазу арқылы ойлану басым. Морфологиялық
синтаксистің билігі күшті болған жазба тілде қазір логикалық
синтаксис басым, сөйлем құрауда ассоциацияның билігі бар, тура
мағынадан гөрі астыртын мағынадағы сөздерді көп қолданатын
психологиялық синтаксис күшейіп келеді. Автор индивидуалды
кодификация жасайды, оның кодын әр оқушы өзінше ашады,
өзінше түсінеді. Сондықтан қазіргі ақын-жа-зушылар
шығармаларының тілі XVІІІғ. ақын-жазушыларының тіліне
ұқсамайды, сондай-ақ өткен ғасыр оқырмандарына да түсініксіз
болар еді.
Жазба тілдегі мұндай процеске ақпарат тарату жағынан
поштаға қарағанда 700 есе жылдам (300 есе арзан) гипермедиа
– интернет жүйесінің жылдамдығы да әсер етпей отырған жоқ.
Өйткені бүгінде интернет тілі әдеби, ауызекі, жазба тілге
конку-рент болып келеді.
Ғалымдар ХХғ. аяғы стильаралық айырмашылықтардың
28
29

азаюымен, әдеби тілде қарапайым, ауызекі тіл элементтерінің
көбеюімен ерекшеленеді дейді. Бұның бәрі іштен шыққан ойдың
ішкі тілдік сүзекіден өтпей, яғни астыңғы құрылымның үстіңгі
құрылымға көшірілмей (немесе керісінше), жазба мәтінге айна-
луынан шығады. Бұдан бүгінгі жазба тілареалдарында жазудың
екі түрлі бағытта қолданыс тауып отырғанын байқаймыз: 1) жаз-ба
тілді өз нормасы мен жүйесінде жұмсау (ғылыми стиль, ре-сми іс
қағаздар стилі, көркем әдебиет, публицистикалық стиль), 2) жазба
тілмен ауызша тіл аражігін жымдастыра жұмсау, шегін айырмау,
жазба-ауызекі тіл жасау (интернет тілі, қолхат, кейбір көркем
әдебиеттер), яғни жазба тілде ауызекі тіл элементтерін жиі
қолдану.
Сонымен, жоғарыда айтылғандарды түйіндей келе бүгінгі
күн адамдарының санасында жазу-ойлау қатынасы және ойлау-
жазу қатынасы бар деген ойға келеміз.

жүктеу 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 12 13 14 15 16 17 18 19 ... 236