Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

жүктеу 1,76 Mb.

Pdf просмотр

бет	19/236
Дата	03.10.2022
өлшемі	1,76 Mb.
	#39472

1 ... 15 16 17 18 19 20 21 22 ... 236

8e10fd01cc60087f7a7a338573861826 (1)

Л.В.Зиндер алғашында жазудың дербес жүйе бола алмайтынын айтты, жазу тілдің бір формасы деді. Дыбысжазудан басқа ұғымжазу

Л.В.Щерба
ұстазы Б.Куртэненің ізімен тіл білімінің негізгі
нысаны жазба тілемес, ауызша тіл болу керек деп, әу бастан жаз-
ба тілден ауызша тілді айырып алу керектігін ескертті. Өйткені
жазу консервативті дүние, ол ауызша тілге икемделмей сол күйі
қалып отырады да, екеуінің арасында сәйкессіздік пайда болады.
Ол сәйкессіздік грамматика саласында көрінеді. Дұрыс жазуды
меңгеру үшін, жазба тілдің грамматикасын білу керек болып
шығады деді ғалым. Сондықтан жазба тілдегі морфологиялық
формаларды ауызша тіл формалары етіп түсіндірудің қателігін
көрсетті. Егер ауызша тілді сол қалпында жазуға түсірсек біз,
фонетика, морфология, синтаксис құрылымдарынан қанша қате
жібергенімізді көрер едік, сөзінің жазба нұсқасын оқыған адам
“қалай ғана қате жібергенмін” деп таңғалар еді дейді ғалым. «Бұл
факт барлық қателердің әлеуметтік негізі бар екенін, ауыз-ша
тілдің жүйесінде бар екенін көрсетеді» деген. “Егер қандай да бір
грамматиканы грамматика үшін зерттеймін десек, онда тек ауызша
сөйленген сөздің грамматикасын зертеу керек...
Жазба тіл қандай да бір деңгейде өлі тіл болып табылады. Оны
бізге мектепте зорлықпен үйретеді» деп, оқулықтардағы тілдік
материал деп түсіндіретініміз жасанды тіл деді.
Сонымен, жазудың ауызша тілден ерекшелігін айқындаған
ғалымдардың көш басында Ф.де Соссюр, Б.де Куртенэ,
В.В.Щерба тұрды.
Жазу пәнін анықтаудағы келесі кезең ғалымдарының пікір-
леріне құлақ ассақ, мына жағдайды байқаймыз: зерттеушілер
жазуды ауызша тілге көмекші құрал ретінде анықтаған сай-ын,
оның дербестігі туралы айтады. Мысалы,
Л.В.Зиндер
алғашында
жазудың дербес жүйе бола алмайтынын айтты, жазу тілдің бір
формасы деді.
Дыбысжазудан
басқа
ұғымжазу
, бәлкім,
автономды жүйе бола алар, ал дыбысжазудың әдетте де-рбестігі
төмен деді. Алайда ғалым еңбегінде көрсетілген сызба-да тілдік
жүйе екі түрлі тілден – дыбыстық және жазба тілден
32
33

тұрады. Дыбыстық тіл айту, тыңдау арқылы ауызша сөзде өмір
сүрсе, жазба тіл жазу мен оқу арқылы жазба сөзде өмір сүреді.
Сонда жазу ауызша сөзді жазба сөзге айналдыратын код болып
табылады, өздігінен жүйе құрай алмайды.
Сөйтіп, Л.В.Зиндер ауызша тілдегі морфонологиялық
құбылыс тәрізді жазу да графонологиялық құбылыс болаты-
нын, септік қосымшалары ауызша тіл мен жазба тілде екі түрлі
көрінетінін айтады. Сөйтіп, жазуды да жүйе мен қолданысқа
бөлетін уақыт келгенін айтады.

жүктеу 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 15 16 17 18 19 20 21 22 ... 236