К. И. Сэтбаев атындагы Қаз¥ту-нің доценті, техника ғылымдарының кандидаты

ШМШ  мәнін  жеткілікті  мөлшерде  үстал  тұру  екі  негізгі  әдіспен 
қамтамасыз  етіпвді — пассивті жэне  активті.  Пассивті  эдісте  зиянды 
затгарды мүмкіндігінше үлкен территорияга таратып, соның әсерінен 
шығарылатын  заттардың  орташа  шогырын  кеміту  үшін,  биік  түтін 
құбырын  (мұнара)  салу  негізделген.  Бұл  әдіс  соңғы  кезде  кеңінен 
қолданылып,  күкірт  газдары  мен  азот  оксидінің  атмосферадагы 
шогырын  ШМШ  мөлшеріңде  ұстап  тұруға  мүмкіндік  беріп  тұр. 
Қазіргі жылу электр стансаларыньщ түтін құбырларының биікгігі 300 
метрден  асып,  ең  күрделі  жэне  қымбат  инженерлік  құрьшыс  болып 
отыр.
Зиянды затгардың мөлшерін акгивті азайтуға бәрінен бұрын отьш 
құрамындагы күкірт молшерін кеміту  мақсатында оны механикалык 
байыту немесе газификациялау қолданьшады. Сонымен бірге зиянды 
затгарды  шыгаруды  азайтуда  ошақ  ішіңдегі  отынды  жагуды  тиімді 
ұйымдастырудың  мэні  үлкен.  Мысалы,  жалынның  температураны 
томендету  арқылы  ауадағы  азоттың  тотығуын  кемітіп,  түтін 
газдарындагы  азоттың  оксидін  азайтады.  Қазіргі  кезеңде  қазандық 
ошагында отыңды қайнау қабатыңда жагуга көп  көңіл бөлініп отыр. 
Жогаргы  тарауларда  айтылгандай, 
кайнау  қабатындагы  отынньщ 
жану  температурасын  950°С-тан  аспайтын  деңгейде  жүргізуге 
болады.  Бұл  жагдайда  ауаның  азоты  тотықтанбайды,  күкіртті 
ангидрид  отъш  құрамындагы  кальций  жэне  магний  қоспаларымен 
реакцияга түсіп, сыртқа шыгарылмайды.
Сонымен  қатар  заманга  сай  газ  оттықгардын  жэне  күл  ұстагыш 
құрылымдар  жогары  дәрежеге  дейін  жетілдірілген.  Түгін  газдарын 
күлден  тазарту  атмосфераны  қоргаумен  қатар  түтінсоргышты 
абразивті тозудан сақтайды.
Күл үстагыштар 
Күл үстагыштьщ ең көп таралган түрі  циклон ЦН больш табылады 
(12.2-сурет).  Мұнда күлдің бөлшектері  түтін газынан  агынды  циклон 
ішінде үйіру кезінде инерция күші арқылы бөлініп шыгады.
140

12.2. Сурет. ЦН циклоны 
1 -корпус;  2 -  күл шанағы; 
3- каклакша; Г -  газ; К -  күл.
Сур.  12.3. Ортадан тепкіш ВТИ скруббер 
1-корпус; 2-коспаныц кіруі; 3-күдді жуу; 
4_СУ колекгоры, 
5-суланды ру;
6- күл бөлшектері; Г -газ; А  -  ауа;
к а б ы ^ 1 ы н КҮД^ іһ.ШеТКе  ЛаКТЫрЫЛГан 
циклонный
каоыргасының 
боиымен  төмен  шанаққа  құлайды  да,  тазарган  газ
орталық  кұбыр  арқылы  түгінсорғышпен  тартылады.  Циклонный
диаметрі  400-1000  мм  аралыгында  болгандГж Э
Т
  г а і Г н Т р у
жылдамдыгы  15-20  м/с-ке  тең  болғанда  тазалау  дәрежесі  60-80%
шамасына жетеді. Циклонның диаметрін үлкейткеңде оның тиімділігі
төмеңдейді.  Сондықтан  өнімділігі  жоғары  казандықтарда  батареялы
күл ұстагыпггар қолданылады.  Мұнда диаметрі кішігірім бір корпусқа
орнатылган  параллель  жұмыс  істейтін  көптеген  кіші  циклондар  бар.
Әр  кіші  циклон  ЦН  циклоны  сияқгы  жұмыс  істейді,  бірақ  агынды
үйіру  циклонный  корпусы  мен  оргалық  құбыр  арасына  орнатылган
қалақгардың көмегімен жасалынады.  Аталған күл  ұстагыштардың бір
кемшілігі -  күлдің өте  ұсақ бөлшектері  ағынмен  бірге  ілесіп  шыгып,
ұсталынбай  қалады  да,  таза  дәрежесі  төмендейді.  Оны  болдырмау
үшін,  беті  суланган  күл  ұстағыштар  қолданылады.  Ортадан  тепкіш
скруббер (12.3-сурет) өнімділігі 200 т/саг-на дейінгі бу  қазандарының
шыққан  түтін  газдарын  тазалауга  қолданылады.  Скруббер  астыңғы
жағы конусты болып келетін цилиндрден, сұйықгандыру  жүйесі және
гидравликалық жапқыштан тұрады.  Корпустың  ішкі  жагын тотықган
сақгау үшін кышқылга төзімді керамикалық плиталармен қаптайды.
141

Сұйықгаңцыру жүйесінің сапггамалары скруббердің ішіңце сулы қабық 
(пленка)  жасап,  күлдің  майда  бөлшектерін  ұстап  қалады.  Су  мен 
бөлшек  қоспасы  (пульпа)  сужапқыш  арқылы  сыргқа  шығарылады. 
Скруббердің диаметрі  1500  мм  және  газдың  кіру  жылдамдыгы 
20
  м/с 
болғанда  тазарту  дөрежесі  90%-ке  дейін  жетеді.  Су  шығынының 
мөлшері - 
0
,
1
-
0,2
 л/м3.
Қуатты  электр  стансаларында  қазіргі  кезеңде  негізгі  күл  ұстаған 
аппаратгар ретіңде электр сүзгілер қодданылады (12.4-сурет).
12.4. Сурет. Электр сүзгінің сұлбасы  (а) мен электродтардың кұрылымдары (б) 
1 -  коронарлы электродтар; 2 -  шөктіргіш электродтар; 3 -  жерге жалғау.
Электр  сүзгі  -  ішінде  пластиналы  элементтері  (шөктіргіш 
электродтар) 
мен 
олардың 
аралығына 
орнатылған 
негізгі 
электродтардан  тұратын  құрылым.  Негізгі  электродтар  электр 
тоғымен  қоректейтін  агрегаттың  теріс  полюсына  жалғанып,  одан 
жоғары  кернеулі  (80  кВ)  толқысулы  түзелген ток  алады.  Шөктіргіш 
электродтар  жермен  жалганады.  Тозаңдалған  түтін  газы  1,5-2  м/с 
жыддамдықпен электродтардың арасымен қозғалады.
Сэулелі  электрод  жанында  газдың  қарқынды  иондалуы  болып, 
коронды  разряд  пайда  болады,  эртүрлі  заряд  алған  газ  иондары  эр 
атгас  электродтарға  тартылады.  Күлдің  бөлшектері  де  иондармен 
жолығысьш  заряд  алады.  Болшектердің  негізгі  бөлігі  шөктіргіш 
электродтардың  бетіне  шөгіп,  аз  бөлігі  коронарлы  электродтарға 
отырады.  Бөлшектер  электродтар да жеткілікті  молшерде  жиналғанда, 
оларды қагу арқылы түсіріп отырады. Жұмысы жақсы жолға қойылган 
электрлі  сүзгілердің  түтін  газдарьш  тазалау  дэрежесі  99,8%-ке  дейін 
жетуі мүмкін.
142

Бақылау сұрақтары:
1 .Газ ретгеу қондырғыларда негізгі құрал -  жабдықтар.
2.Қазандық қондырғының жұмысын автоматтандыру және қорғаныс 
құрылғылар.
3.ЦН маркалы күл ұстағыштың жұмыс атқару тэргібі.
4,Оградан тепкіш ВТИ скрубберінің жұмыс атқару тэртібі.
5.Электр сүзгінің сұлбасы және жұмыс атқаруы.
143