К. И. Сэтбаев атындагы Қаз¥ту-нің доценті, техника ғылымдарының кандидаты

бет	22/159
Дата	04.01.2022
өлшемі
	#31569

1 ... 18 19 20 21 22 23 24 25 ... 159

китап керектиb2113

4.4 Тізбекті тектесулер
Жай  тектесулер  бір  гана  сатыда  жүреді  жэне  кинетикалық
теңдеуінде бір гана жыдцамдық тұрақгысы болады.
Күрделі  тектесулер  бірнеше  жай  тектесулердің  жиынтыгынан
тұрады
және
кинетикапық
теңдеуі
бірнеше
жылдамдық
тұрақтыларынан  тұрады.  Күрделі  текгесулерге  қаіпымды,  тізбекті
және т.б. тектесулер жатады.
Газ отынның жануы тізбекті тектесулер заңдылықгары бойынша
жүреді.
Тізбекгі
текгесулердің
заңдылықтарын
зерттеуге
Н.Н.Семенов, С.А.Хиншельвуд зор еңбек сіңірді.
Тізбекгі  текгесудің  негізгі  ерекшелігіне  тізбектің  пайда  болуы,
оның  дамуы  және  үзіпуі  жатады.  Тізбек  пайда  болу  үшін,
әрекеттесетін  заттарға  жоғарғы  ыстықтық,  жарық  сэулесі т.б.  эрекет
етуі  керек.  Осындай  әрекетгердің  нэтижесінде  тізбекгі  тектесудің
бірінші  сатысы  тізбек  пайда  болады,  ягни  бастапқы  затгардан
іліктіпік  (валентгілік)  байланыстары  қанықпаған  бейтарап  атомдар
немесе  атомдар  тобы  түзіпеді.  Сол  аралық  өнімдер  бастапқы
затгармен  тектесіп,  ақырғы  өнімді  түзеді.  Ақырғы  өнімдермен
қатарлас  қайтадан  белсенді  өнімдер  (бос  раднкалдар  не  атомдар)
пайда  болады.  Шындыгында  тектесулер  тікелей  бастапқы  өнімдер
затшаларының  арасында  өтпейді.  Тектесулердің  аралық  сатылары
бар, оларда арапық белсенді өнімдер пайда болады.
Мұндай  тектесулер  тізбекгі  тектесулер  деп  аталады.  Күрделі
тізбекгі  тектесулер  теңдеулерінің  реті,  әдетте,  стехиометриялық
теңдеуден шыгатынына қарағанда, төмен болады.
Тізбекті тектесулер тектесуді қыздыру және белсенді өнімдердің
жаңғырту  (регенерация)  тәсілімен  ерекшеленеді.  Егер  белсенді
өнімдердің  жаңғырту  мөлшері  жұмсалганымен  бірдей  болса,  онда
тектесу  тармақталмаган  болады.  Егер  белсенді  өнімдердің  жаңгыру
мөлшері  жұмсалганынан  үлкен  болса,  онда  тізбекті  тектесу
тармақталған болады.
Тармақталган  тізбекгі  тектесудің  мысалы  ретінде  сутек  пен
оттек  затшаларынан  су  түзілуін  келтіруге  болады.  Мұнда  бір
радикалдар  тізбекті  дамытса,  екіншілері  жаңа  тізбекті  бастайды.
53

Тізбекті  тектесу  белсенді  радикалдар  пайда  болудан  бастапады.
Белсенді
радикалдардың
туындауы
екі
мүмкін
бастапқы
тектесулердің біреуі арқылы болады
Н
2
+ М = 2Н + М,
Немесе
1) Н
2
+ 0
2
+ hv = ОН + ОН,
мұнда М — басқа белсенді затшалар, hv — қайрат кванты.
Бұдан кейін тізбек жалгасы ақырғы өнім Н
2
0-ны түзе отырып
2) ОН + Н
2
= Н20  + Н;
3) Н + 0
2
= ОН + О -  тізбектің тармақталу тектесулері
4) О + Н
2
= ОН + Н.
Мұнда бір белсенді бөлшектен екі белсенді бөлшек түзіледі.
0 Н  + Н
2
= Н20  + Н  т.б.
5) Н +  қабырға  —►
  0,5  Н
2
-  тектесу  ыдысының қабырғасындағы
тізбектер үзілу текгесулері.
6
) ОН + қабырға —►
0,5 Н
2
0 2;
7) О + қабырға —*• 0,5 0 2;
8
) Н 02+ қабырға —* 0,5 Н
2
0
2
+ 0,5 0 2;
9)  Н  +  0
2
  +  М  —*  0,5  Н
2
0
2
  +  0,5  0
2
  — газ  көлемінде  үштік
соқтыгысудағы тізбек үзілуі (мұнда М — басқа затша).
Сонымен, тармақгы тізбектелген тектесу жүрген кезде, белсенді
бөлшектер  —  радикалдардың  еселеп  көбеюі  нэтижесінде,  тектесу
жылдамдыгы өте артып, құбылыс жарылыспен аяқталуы мүмкін.
Тармақгалған  тізбекті  тектесулер  арқылы  газ  отынның  басқа
жанар  құрау ш ыл арының:  СО,  метан  және  басқа  көмірсутек
қосындыларының жануы өтеді.

жүктеу

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 18 19 20 21 22 23 24 25 ... 159