Тарих сабағында көркем әдебиетпен және құжаттармен жұмыс

Тарих сабағында көркем әдебиетпен және құжаттармен жұмыс

Тарихты оқытудағы кӛркем әдебиет пен қҧжаттардың маңызы туралы методикалық әдебиеттерде кеңінен талданып келеді. Н.В Андревский, В.Н Бернадский, А.М Зиновыва, В.Г.Карцова, А.А Вагина, Н.В Странеко еңбектері қҧжаттың маңызын аша отырып және оның оқушылардың негізгі тҥсінігін тереңдетудегі нақты оқыту материалдарының әдісі болып табылатынын атап кӛрсетті. Қҧжаттық мәтіннің жҧмысы сабақтағы қҧжаттық материалдармен жҧмысқа кіреді. Сабақта қҧжаттық материалды қолдану мәселесі бойынша арнайы зерттеулер жҥргізілген. Әсіресе ХХ ғ. 50ж аяғы - 60ж басында мектептік жаңа басылымда қҧжаттық материалдың оқытудың ролі ӛсті, ал олармен жҧмыс сабақтың бір бӛлігіне айналды.

Методикалық әдебиетте қҧжатпен жҧмыстағы зерттеу принципі мәселесін әдіскерлер И.Я Лернер мен Н.Г Дайри кеңінен қарастырады. Оқытудағы зерттеу принцпін И.Я.Лернер:”...оқушы тарихи ғылымды оқи отырып, кең тҥрде тарихи факт пен қҧбылысты сараптайды, әдебиеттегі заттай ескерткішті біледі және қазіргі ӛмірге ҥйренеді” деп жазды. Автор 1-ші кезекке қҧжаттың маңызын, ой дағдысын дамыту жолына қызығушылықты, оқушылардың мәтінді зер салып оқуын мақсат етіп қояды. Ол қҧжатты сабақта пайдалануда, әсіресе Ресейдегі феодализм тарихын оқытуда қолдануда жақсы нәтижелер беретінін атап кӛрсетті. Олар негізінен әртҥрлі актілік, заңдылық, статистикалық қҧжаттар, мемуарлар болып табылады.

Жазба деректер мынандай негізгі тҥрге бӛлінеді:

• 
  баяндаушы сипаттағы деректер. Оған жылнама мен хроникалық ҥзінділер, мемуар, хаттар жатады.
  

-Кӛркем әдеби қҧжаттар - шығармалар, ауыз әдебиеті (аңыз, миф, эпос) және әдеби шығармалар (поэзия, сатира, қара сӛз). Сабақта қолданылатын кӛркем әдебиет тарихи материалды нақтылауға және оқушыларда ӛткен кезең туралы айқын нақты образды қалыптастыруға кӛмектеседі. Кӛркем әдеби шығармаларда тарихи қозғалыс кең кӛрініс алады. Сабақта қолдануға ҧсынылатын кӛркем әдебиет екі ҥлкен топқа бӛлінеді.

Олар оқылатын кезең туралы әдеби дерек және тарихи беллетристика. Ал оқулықтарда кездесетін қҧжаттың мазмҧны әр алуан. Ол оқушыларға тарихи даму қҧбылыстарын тҥсінуге ммҥкіндік береді. Мысалы, Ежелгі Ҥндістанды оқуда Ману заңын пайдалану оқушының сословиялық-касталық ң ерекшелігімен танысуға мҥмкіндік береді.

Мҧғалім тарихи қҧжатты әр кезде кӛрсетуге мҥмкіндігі бар. Қҧжаттық ҥзіндіні мҧғалім мынадай жағдайда баяндауына болады, егер: а)ҥзінді ҥлкен болмаса; б)жай және оқушыға тҥсінікті болса; в)эмоционалды немесе нақты мазмҧнды болса; г)оқушыға қызығушылық туғызса; д)тарихи тҧлға суреттелсе.

Қҧжаттық материалдардың баяндалуы сурет, картина және кітап илюстрациясымен сәйкес болуы керек. Кейде мҧғалім тарих кітабына кіретін қҧжатпен және әр оқушының алдындағы қҧжаттармен жҧмысты да ҧйымдастырады. Мҧндай жағдайда мҧғалім оқушыларды тарихи қҧжатты пайдалану жҧмысына дағдылауы керек. Олар бҧл қандай тарихи қҧжат, оны кім қҧрастырды, одан біз не ҧғамыз деген сияқты сҧрақтарды білуі керек. Егерде қҧжатта тҥсініксіз сӛздер болса, онда алдын-ала тақтаға жазып тҥсіндіру керек және де қҧжатты талдағанда сӛздікпен жҧмысты жҥргізіп кетуге де болады.

Тарихи қҧжаттық мәтінмен жҧмыс әртҥрлі жҥруі мҥмкін. 1.Мҧғалімнің ӛзінің топтастыру бойынша; 2.Оқушылардың еркін жҧмысы;

3.Ҥйге берген тапсырма бойынша;

Тарихи қҧжаттардың кейбір ҥзінділерін алғашқы ежелгі дҥние сабағында мҧғалім оқушыларды әңгімеге араластыруы арқылы былайша ҧйымдастыруына болады: Мҧғалім баяу қҧжатты оқиды, ал оқушы ӛзінің кітабына қарап ілесіп кӛз салып отырады, осы кезде мынадай сҧрақтар қою керек. Мысалы, не білдіңдер, не айтылған. Тарихи қҧжаттардың кҥрделі жерін оқушылармен талдап, оңай жерін ӛздері оқып талдауына беруге болады. Сонымен қатар “Хамурапи заңын”беріп, оқушылар ӛздері болса не істер еді деген сияқты мысал келтіруге болады. Сондай-ақ шағын қҧжаттар туралы баяндама беру, шығарма жазу сияқты тапсырмаларды беруге болады. Бҧнда мҧғалімнің мақсаты-оқушыны тарихи деректермен жҧмыс жасауға ҥйрету. Қазіргі кезеңді оқуда мынандай жҧмыстарды қолдануға болады:

1. 
   ші Мҧражай, мҧрағаттағы қҧжаттың, фотоның, тарихи қҧжаттың кӛшірмесімен танысу.
   
2. 
   ші жоғарғы сыныптарда мемуаурлық әдебиеттерді оқыту.
   
3. 
   ші Кеңестік адамдардың ӛмірі кӛрінетін соңғы жылдардағы оқиғаның әртҥрлі қҧжаттарын қарау.
   
4. 
   ші жанҧя, ата-анасының архив қҧжаты арқылы соғыстағы, тылдағы қҧжаттарды кӛрсету.