-кесте. Шикізат пен негізгі құралдар қажеттілігінің тізімі

Бұл жобаның есептемелеріне өндіріс көлемі мен сату түсімдерінің пессимистік көрсеткіштері алынған. Қолда бар құрал-жабдықтардың қуаты бір ауысымда (смена) 5 тонна өнім шығаруға, ал тәжірибеленген жүйе оны өткізуге мүмкіндік береді. Жаңа құрал-жабдықтар бір ауысымдағы өндіріс қуатын 7 тоннаға дейін жеткізіп, сатудан түсетін табысты айтарлықтай көтермелеуге әсер ететін өнімнің жаңа түрлерін шығаруға мүмкіндік ашады. Тек сосискалар өндірісі ғана 4 тоннаға дейінгі өсімді береді. Өнімді таратудың бағалары қазіргі бағаның төмендетілуіне негізделген, ол да жобаның тұрақтылығын күшейтеді. Сатудан түскен түсімдердің 5%-ы-сауда шегерімі (скидка) болып табылады, яғни бұл да өнімді өткізу көлемінің өсуі кезіндегі табыстардың көбюіне әкелетін факторлардың бірі болып отыр.

Өнімнің бәсеке қабілеті өнімді бәсекелес өнімдердің жалпы сипатымен, сонымен қатар тұтынушы талғамын салыстырып талдауға және индекстік әдіспен бағаланады. Егер өнімнің физикалық қасиеті болмаса баллдық есептеу әдісі қолданылады. Бұл әдіс (дифференциалды) бәсекені қамтамасыз ету мақсатында тұтынушының тауарды таңдап алған кезде әр бір параметірдің ықпал етуін көрсетпейді, тек қана өнім параметірлерінің өсуін немесе төмендеуін бақылауға болады. Өнімнің бәсекелік қабілет көрсеткішін есептеуде оның сапасы мен бағасын бейнелейтін жекелік, топтық және интегралдық индекстерді қолданады. Көп жағдайда қолданылатын бұл индекстердің ерекшелігі, жоғарыда аталған әдістер сияқты, бағаланатын өнімнің әр бір көрсеткіштерін үлгілі өнім көрсеткіштерімен салыстыруында. Бұл келесі формуламен есептелінеді: К= Р/С^* max. Мұндағы: Р – тиімділігі (өнімнің сапасы); К - өнімнің бәсекелік қабілеті; С - өнімді алуға және пайдалануға кеткен шығындар; Экономикалық параметрлер бойынша көрсеткіштердің топтық есебі келесі формуламен есептеледі: Т_эп =3/3_э Мұндағы: 3/3 _э – салыстырылып отырған өнімге және эталонға сәйкес тұтынушының барлық шығындары.

• 
  өнімнің сапасын арттыру шаралары немесе кәсіпорынның сапа жүйесін жетілдіру;
  
• 
  өнімнің бағасын қалыптастыру немесе кәсіпорынның баға саясатын реттеу;
  
• 
  өнімнің тартымдылығын арттыру немесе кәсіпорынның маркетингтік жүйесін жетілдіру;
  
• 
  өнімнің бәсекелік қабілетін қамтамасыз ету немесе өндірісті мемлекеттік қолдау.
  

= * *

Мұндағы: БҚқ-қарастырылып отырған тауардың бәсекелік қабілет көрсеткіші;

ТҚДқ және ТҚДқ –қарастырылып отырған және бәсекелес тауарлардың тұтыну құнының деңгейін бағалау;

Бб және Бқ – қарастырылып отырған және бәсекелес тауардың бағасы;

СҰДқ және СҰДб – салыстырылып отырған тауарлардың сатылуының ұйымдастырлу деңгейін балмен бағалау.

Әрбір бағаланып отырған бұйымға эксперттермен 0-ден 10-ға дейін баға қойылады. Егер ТҚД 10-ға тең болса, онда тауардың бүкіл тұтыну қасиетінің деңгейі бұл қасиеттерге тұтынушымен қойылған талаптардың деңгейіне толығымен сәйкес келеді.

БҚД квалиметрия ережелеріне сәйкес, орташаланған геометриялық шамалар ретінде анықталады.

БҚД= q1 m1* q2 m2 *...* qn mn

q1, q2, …, qn – бұйымның жекелеген тұтыну қасиеттерінің баллдық бағасы;

m1 m2,…, mn – тұтыну қасиеттерінің салыстырмалы маңыздылығының коэффиценті.

Нарықта тауарды таңдай отырып, сатып алушы тек оның бағасы мен тұтыну қасиеттеріне ғана қызықпайды. Ол үшін маңызды рөлді тауардаң сатылуының ұйымдастырылу деңгейі де атқарады. Ол негізінен сатуды ұйымдастыру орны мен уақыты көрсеткіштері.
СҰД = b1 n1* b2 n2 *... *bp np
b1 b2…..bp – тауардың сатылуын ұйымдастыру деңгейін сипаттайтын әр түрлі көрсеткіштердің баллдық бағасы;

n1 n2….np - тауардың сатылуын ұйымдастыру деңгейінің көрсеткіштерінің салыстырмалы маңыздылығының коэффиценті.

Сатып алушы А тауарын және басқа бәсекелестердің тауарларының бәсекелік қабілет деңгейін, бағасын және сатудың ұйымдастырылу деңгейін салыстырады, және осы салыстыру негізінде бір тауарды қалайды.

1.1-ші формуладан бәсекелік қабілетті арттырудың негізгі бағыттары шығады. Бұл бағыттарды үш топқа бөлуге болады:

техникалық, экономикалық және ұйымдастыру.

Техникалық бағыт ең алдымен өнімді дайындау технологиясын, дәмін, иісін, сіңімділігін және т.б.-ны жетілдірумен байланысты.

Экономикалық бағыт бағалық саясатпен тікелей байланысты.

Мұнда мәселе бағаның төмендеуіне әкелетін бағалық бәсеке жайлы болады. Фирмалар кейде нарықта қалу үшін ғана бағаны тауардың өзіндік құнынан төмендетеді де шығынға ұшырайды. Бұл одан да көп шығын болдырмай және уақыт жеңуге жол беретін соңғы шара. Уақытты ұту өндірісті қайта құруға, жаңа технология енгізуге және шығындарды қысқартуға жорл береді.

Нақты өнімнің бәсекелік қабілет деңгейін арттыру үшін өндіруші:

• 
  сату бағасын төмендетеді;
  
• 
  өнімнің сапасын және тұтыну қасиеттерін арттырады;
  
• 
  тауардың сатылуын ұйымдастыру деңгейін жақсартады.
  

Нарықта меңгеру мен нығаю саласында кәсіпорының болашақ табысы маркетингтік қызметті ұйымдастыру деңгейіне тәуелді, өйткені ол кәсіпорынның өндірістік бағдарламасының қалыптасуына баға белгілеу саласындағы оның стратегиясына, дайын өнім өткізуді ынталандыруына, жаңа тауарларды дайындау мен меңгеруіне бағытталған басқару шішімінің сапасына әсер етеді.

Кәсіпорындағы жұмыстың сапасындағы бәсекелестік күресте кәсіпорынның табысқа тәуелділігі шет елдегі дамыған және жабылып қалған компаниялардың тәжірибесі дәлелдейді. Көптеген фирмалар өздерінің маркетингтік жол ұстануын айтқанымен, тәжірибеде қолданбайды. Олар маркетингтің формальды элементтерімен шектеліп қалады. «Шынайы маркетигті» қолданатын кәсіпорындар өндіре алатын өнімді емес, тұтынушыларға қажетті өнімді өндіруге қарай философиясын бағыттаумен ерекшеленеді. Өндірісті сатып алушының қажеттілігіне және керектігіне бағыталуы өнімнің тиімді дайындалуы мен бәсеке қабілеттілігін арттыруына жағдай жасайды.

Осылайша, маркетигтік жұмыс сапасын өнімнің бәсеке қабілеттілігі және формализмнен босанудың маркетигтік құаушысы деп атауға болады, маркетингтік қызметті ұйымдастыруда ең маңызды сәті болып жете білмеу табылады. Онымен біздің республикамызда азық-түліктік кәсіпорынға маркетигті енгізерде санасу қажет. Сонымен қатар, біздің кәсіпорындарды тұтынушымен басқаратын, оған қызмет көрсететін кәсіпорындарға айналдыру үшін бір жылдық емес күш қажет. Одан бөлек, әр кәсіпорынның өндірушілік, қаржылық мүмкіндігіне тәуелді шығаратын өнім түріне маркетингтің қазіргі концепциялық талдауы кәсіпорынның қызметін жетілдіруге сәйкес келетін келесі бағыттарды ерекшелуге болды:

• 
  кәсіпорынның қызметіне әсер етуші, басқарылатын және басқарылмайтын факторларды зерттеуді түсіндіретін нарықты кешенді зерртеу;
  
• 
  тұтынушылардың потенциалды сұранысы мен қанағаттандырылмаған қажеттіліктерді өтеу;
  
• 
  өнімнің негізгі қозғалу мүмкіндігі ретінде жарнамалық қызметті ұйымдастыру, жарнама құраушысы түрінде азық-түлік өнімдері үшін қораптар мен ораманың жаңашыл түрлерін қолдану;
  
• 
  азық-түлік өнімдерін өткізудің оптималды әдістері мен нысандарын таңдау;
  
• 
  өнім ассортимнтін басқару, өндірісті үйлестіру мен жоспарлау;
  
• 
  баға саясатын жасау, оның тиімділігін тексеру және қажетті жағдайда жетілдіру;
  
• 
  нарықтық жаңалық тауар өндіру, мысалы, ұлттық тағам өнімдері;
  
• 
  материалды-техникалық қамтудың экономикалық тиімді ұйымдастырылуы мысалы "дәл уақытында" жабдықтау жүйесін пайдалану арқылы;
  
• 
  кәсіпорындағы старатегиялық және жедел жоспарлауды ұйымдастыру;
  
• 
  маркетинг бақылауын ұйымдастыру.
  

Жоғарыда жүргізілген зерттеулер, маркетингтік қызметтермен нарықтық даму болжамын, кәсіпорынның нарықтағы мінез-құлық стратегиясы мен ұстанымын, оның тауарлық, бағалық, өткізу және коммуникациялық саясатын біріктіретін кәсіпорындардың өндірістік-өткізу қызметінің ұзақ мерзімді, қысқа мерзімді және орта мерзімді жоспарын жасаудың негізі болып табылады.

Осылайша, нарықтық экономикаға көшу, кәсіпорындардың жаңаша жұмыс істеу қажеттілігін, экономикалық мінез-құлықтың жаңа түрін игеруді, өндіру-өткізу қызметін нақты нарық жағдайына және тұтынушылар сұранысына бейімдеуді, бәсекелестермен жарысу арқылы жүргізуді талап етеді, бәсекелесті күрестегі табыс маркетинг концепциясын қолдануды қамтамасыз етуі мүмкін, ол туралы шетелдік тәжірибенің оң әсері куаландырады. Енгізуге қатысты, отандық тамақ кәсіпорындарындағы маркетинг, бүгінгі күні инвестицияға ие, кейбіреулерді қоспағанда, дайындық кезеңінде болып отыр.

Өнімдердің бәсеке қабілеттілігі оны шығарушы кәсіпорындарға да, мемлекетке де тиімді, осы тұрғыдан, оған қол жеткізудің экономикалық негіздері мемлекет деңгейінде де, кәсіпорын деңгейінде де құрылуы керек. Мемлекет деңгейіндегі мұндай экономикалық механизмнің қызметі ең біріншіден, қаржы-несие және салық саясатында тәуелді. Қаржы-несие тетіктерін пайдалану, біздің ойымызша келесі бағыттар бойынша жүзеге асырылуы мүмкін:

• 
  азық-түлік өнімдерін өндіруді дамытуға несие ұсынысы;
  
• 
  несиенің жаңа нысандарының дамуы.
  

Қазақстанда экономиканы одан әрі дамыту еліміздің әлеуметтік-экономикалық, саяси өркендеуінің басты басымдылығы болып қалуда, ал экономикалық өсудің максималды жоғары қарқынына жету - міндеті болып отырғаны белгілі. Осы орайда, мемлекеттің тарапынан экономиканы максималды либерализациялау және инфрақұрылымды құру жөніндегі оңтайлы істерді белсенді түрде жүзеге асыру көзделген. Қазақстан Республикасы президенті Н.Ә.Назарбаевтың "Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін" атты Қазақстан халқына жолдауында ұлттық экономикамыздың дамуының төмендегідей жолдары ерекше атап өтіледі:

• 
  Экономиканы әрі қарай либерализациялау және бәсекені жүйелі жалғастыру және бюрократиясыздандыру арқылы дамыту;
  
• 
  Қазақстан экономикасының айқындылығын күшейту;
  
• 
  Индустриялы – иновациялық даму стратегиясын жүзеге асыру;
  
• 
  Ауылды дамыту бағдарламаларын жүзеге асыру;
  
• 
  Иинфрақұрылымды дамыту.
  

Өнімнің бәсекелік қабілетін бағалау нәтижесінде келесі шешімдер қабылдануы мүмкін:

• 
  қолданылатын шикізат пен материалдардың құрамы мен құрылымын өзгерту,
  
• 
  өнімді жобалау тәртібін өзгерту,
  
• 
  өнімді дайындау технологиясы сапасын бақылау, өнімді сақтау әдістерін және тасымалдау жүйесін өзгерту,
  
• 
  қажетті жағдайда өнімді өткізу тәртібін өзгерту,
  
• 
  өнімді әзірлеуге, өндіруге және өткізуге қажет инвестиция тарту және оның ұтымдылығын анықтау,
  
• 
  жабдықтаушыларды ынталандыру жүйесін өзгерту,
  
• 
  импорт құрылымын және импортталатын өнім түрлерін өзгерту.
  

Компанияның қазіргі уақыттағы және келешектегі мақсаттары-тұрғындар үшін жоғары сапалы тауарлар өндірісін үнемі дамытып отыру және Қазақстан нарығын отандық өніммен толықтыру. Шваб шұжықтары ЖШС өзінің мақсаты ретінде өндірілетін өнімнің мамандануын тереңдете отырып меңгерілген нарықты кеңейтуді таңдап отыр. Өндірістің бағдарлама шұжық өндірісінің көлемін қазіргі кездегі орташа айлық 50 тоннадан 2007 жылға қарай 75 тоннаға жеткізуді қарастырып отыр. Бұл жоба бойынша қойылған мақсаттарға жету өндірілетін өнім сапасын өсіруге, еңбек өнімділігі мен тартылған ет сапасын жақсартуға жол ашатын технологиялық жетілген, өнімділігі жоғары құрылғыларды сатып алу арқылы шешіледі.

Елбасы кезекті Жолдауында Қазақстанның таяу жылдары әлемнің ең дамыған елу елінің қатарына міндетті түрде енуін мақсат етіп қойды. Әрине, мұндай талап қою әбден негізді. Әлемдік экономикалық форумның деректеріне сүйенсек, Қазақстан бәсекелестік индексінің өсуі жағынан рейтинг бойынша ТМД мемлекеттерін соңына қалдырып, көш бастап 61-ші орында тұр.

Кейінгі кезде мемлекеттік ірі кәсіпорындарымыз шетелдік фирмаларға басқаруға беру үрдісі күшейіп кетті..... Мұны үкіметіміз де қолдап отыр. Үкіметтің уәжі – пайда таппайтын, масыл кәсіпорындардың бізге еш қажеті жоқ. Сонда қалай, талай жыл жұмыс істеп, өнім беріп келе жатқан өндіріс орындары бір күннің ішінде тоқырап, пайдасыз, табыссыз болғаны ма? Үкімет бұрын қайда қараған? Ендігі босаған жұмысшылар жұмыссыздар санатына қосылғанда не ұтамыз? Кәсіпорындарды шетелдіктерге басқаруға 3 жылға, 5 жылға бердік делік. Олар өндіріс ошақтарымызды түбегейлі иемденіп кетпей ме? Біздің жұмысшыларымыз бен мамандарымызды ? Міне, бұл төңіректе сан қилы сауалдар туатыны даусыз. Онсыз да көтерем қойдай тұралаған экономикамыз осындай демеушілікпен (әлде кенеушілікпен бе?) құлдырап кетуі кәдік қой. Мәселені, жан-жақты, жақсы мен жаман, ұтымды мен ұтымсыз жақтарын безбендеп, саралаған жөн. Басқаруға беру дегеніміз жекешелендіру алдындағы дайындық, дейді экономистер. Ол – санациясының, яғни банкротқа ұшыратпаудың, одан әрі қарай оны экономикалық сауықтырудың бір түрі. Бұл арқылы кәсіпорынның шынайы нарықтық бағасын анықтауға болады екен.

Алайда, талдама жасай келе көзіміз жеткені: бүгінгі күні инфляцияны ескергендегі негізгі қорларды қайта бағалау мәселелерін кешігіп шешуге байланысты бірде бір кәсіпорынның тіпті амортизациялық қорының жоқтығы, былайша айтқанда, тозған негізгі қорларды еш толтыра алмайтын қабілетсіздігі.

Қазақстанда біраз ақша көлеңкелі айналымда жүр. Сарапшылардың айтуы бойынша, ІЖӨ-дегі көлеңкелі экономиканың үлесі шамамен 25-30 прцент. Заңсыз табыс кесірінен айтарлықтай қаржы бюджетке түспей отыр. Осыдан барып, көлеңкелі экономикадан мемлекет зардап шегеді. Жолдауда Елбасы осы мәселені де реттеуді міндеттеді.

Ауыл шаруашылығында шаруашылық жүргізудің экономикалық тетіктерінің негізгі элементтерін қарастырған кезде, олардың өндірістік қатынастар жүйесі мен өндіргіш күштердің өзара байланысын қамтамасыз ететіндігіне баса көңіл аударылуы қажет. Өндірістік қатынастар жүйесі арқылы ғана экономикалық заңдар талабы іске асады. Өндірістік қатынастардағы қарапайым байланыстардың сызықтық емес тәуелділікке айналу прцесін негізге ала отырып, меншік түрлерінің даму тарихын қарастырып өткен жөн.

Қазіргі қоғамның нарықтық жүйемен даму кезінде меншікке байланысты қатынастар ең бір күрделі, іргелі, негізгі мәселелердің бірі болып табылады. Нақ осы қатынастар агроөнеркәсіп кешені мен оның буындарының қазіргі кезеңдегі дамуы мен қызмет етуінде басты орын алып отыр. Меншік түрі атқаратын қызметі мен мәні бойынша экономиканың даму қарқынын не жеделдетеді, не байаулатады.

Экономиканың дамуы әлеуметтік экономикалық қатынастардың тұрақтылығын, конъюнктуралық ауытқуларға төзімділігін қамтамасыз ететін негізгі мәселелердің бірі болып табылады. Бұған барлық меншік нысандарының қызмет етуі арқылы ғана жетуге болады. Дегенменен, тек меншік пен шаруашылық жүргізудің нысанының монополиясы арқылы экономиканың тиімділігін қамтамасыз ету мүмкін емес. Қаншама тиімді болмасын, жеке бір меншік нысанын бөліп алып, оны дамытуға бар күш-жігерін салу қате, бұдан гөрі түрлі меншік нысандарына негізделген кәсіпкерлік қызмет түрлерінің біртұтас өміршең, икемді секторын қалыптастырып, дамыту маңыздырақ.

Ұжымдық түрдегі кәсіпкерлік қызмет экономикалық жағынан өндірістің тұрақты дамуын қамтамасыз етеді. Мұнда, жұмыскерлер саны технологиялық қажеттіліктермен анықталып, еңбекті алмастыру мүмкіндігін алады.

Көп салалы экономика жағдайында жергілікті агроөнеркәсіп кешенін дамытудағы ұйымдадастыру – экономикалық тетіктерін басқару аспектілері толық жетілмен болды.

Ауылдық жерлердегі барлық ұйымдастырушылық-құқықтық шаруашылық түрлерінің дамуына әсер ететін негізгі фактор, сала аралық қатынастарды мемлекеттік реттеу тетігінің қалыптасу тиімділігі, ауыл шаруашылығындағы өндірушілер мен өнеркәсіптік қор өндіруші салалар арасындағы өнім айырбасының баламалығы, сонымен қатар инновациялық кәсіпкерлікті ынталандыру болып табылады.

Қазіргі жағдайда, ішкі ортаның тез өзгеру қарқынына байланысты "өткеннен келешекке" принципі негізінде шешім қабылдау, басқару шаралар мен қалыптасып қалған өндірістік–экономикалық жағдайлардың сәйкес келмеуіне әкелуі мүмкін, ал бұл мәселе өз кезегіндегі күрделі негативті нәтижелерге алып келуі мүмкін. Оперативті басқарудың концептуалды негізі болып "келешектен осы шаққа" принципі бойынша шешім қабылдау идеясы қызмет етеді, бұның методологиялық негізгі ретінде жүйелі талдау саналады. Бұл жерде эвристикалық әдістер қолданылады, бұл дегеніміз келешек жағдайлар сценарийін жасауды жетілдіру, эксперттік бағалауларды қолдану, сонымен бірге стохастикалық программалау және имитациялық моделдеу, түрлі мөлшердегі және типтегі ақпараттық жүйелерді де пайдалану.

Жүргізілген реформалар барысындағы жағымсыз аспектілердің бірі ретінде ауыл шаруашылық өндірушілері сатып алатын материалды – техникалық ресурстарға және өткізілетін ауыл шаруашылық өнімдеріне баға диспоритеті болып табылады.

Агроөнеркәсіптік кешенді жоғары тиімділікпен дамыту перспективасы көбіне қайта өңдеуді ұйымдастыру көлеміне және ауыл шаруашылық дайын өнімін сақтау және өткізуге байланысты.

Сондықтан да қазіргі кезде өткір проблемалардың бірі болып ауыл шаруашылық өнімдерін өндірушілер ынта–жігерін интеграциялау саналады. Қатынастар өзара экономикалық және моральдік қызығушылықтарын қанағаттандыру принципі негізінде құралады.

Сондықтан да нарықтық жағдайда шаруашылық етудің экономикалық тетігінің бір элементі ретінде аграрлық өндірісті бағдарламалау, өндірісті қоса алғанда, ауыл шаруашылық өнімін қайта өңдеу және өткізу болып табылады. Ауыл шаруашылығының маңызды артықшылығы ретінде негізгі өндіріс құралы болып жер, табиғи ресурс және ұлттық байлық ретінде пайдалануы жер өңдеудің ғылыми – негізделген жүйесі есебінде іске асырылуы тиіс.

Кері жағдайда топырақтың құнарлығы төмендеп, оның өнімділігі азайып, соңғы кезекте еңбек өнімділігі, материалдық және қаржылық қорларды негісіз жұмсау болып табылады.

Жоспарлау ауыл шаруашылығында белгілі бір принциптер негізінде жүзеге асырылады. Олар кез – келген әлеуметтік – экономикалық қатынастарда қолданылуы мүмкін, ал басқалары бұл қатынастардың қайта қалыптасуы болып табылатындықтан аграрлық саясаттың өзгеруіне байланысты өз қызметін тоқтатады. Жоспарлау мемлекеттік реттеу әдісі ретінде, нарықтық экономикасы дамыған елдерде кеңінен қолданылады.

Мақсатқа бағытталған жоспарлауға жататын сілтеме ретінде мыналарды атауға болады: оның құрылымындағы көпжақтылықтың қалыптасуы мен жеке меншік формаларының өзара қарым – қатынасы;

АӨК –гі экономикалық қатынастардың қайта қалыптасуы, АӨК –нің өзінің халық шаруашылығының басқа да салаларымен қарым –қатынасы, АӨК және мемлекет арасындағы қарым –қатынастар. Басқаша айтқанда әңгіме негізінен салааралық қатынастар жөнінде болып отыр, ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп арасындағы өзара алмасу эквиваленттілігі және т.с.с.

Жоспарлаудағы басты мәселені салалық аспектіге бұруға тура келеді. Бұл шаруашылық қызметпен тікелей байланысты, жеке өнім түрлерін (астық, сүт, киім, т.с.с.) өндірумен айналысатын өндірісті дамыту, қолдау, ішкі нарықты қорғау, экспортты немесе импортты ынталандыру сияқты экономикалық шаралар жүйесін анықтау. Ауыл шаруашылық өндірісінде, мысалға, жоспарлауға өзіндік тәсіл керек, бұл оның өндірісі балансына негізделген, қолдану (тұтыну), өсудің болжамды мүмкіншіліктерін бағалау, өндіріс көлемін қысқарту қажеттілігі, мақсаттар мен міндеттерге адекватты шаралар жүйесін анықтау.

"Шваб шұжық" өндірісіндегі және оны өткізудегі қалыптасқан жағдайлар оның сыртқы және ішкі нарықтардағы өткізілуін қажет етеді. Мұндай бағалау ауыл шаруашылық өнімдерін сұраныс және ұсыныс нарықтарындағы өзін-өзі реттеуді толықтырып отыратын экономикалық шаралардың дамытылуына қажет етіледі. Нарықтық қатынастар жоспарлаудың нысандары мен әдістеріне, сондай-ақ, оның негізін құраушы принциптеріне әсер етеді.

Шұжық өндірудегі жоспарлауда төрт кезекті этапты ескерген жөн: нарықтағы қызмет бағдарламасының негізділігі; өнімді және шикізатты өндірушілердің мақсаттары мен міндеттерін анықтау; өндірістің дамуын жүзеге асыру; нарықтағы тұтынушылардың төлем қабілетті сұранысын қанағаттандыратын өнімді және шикізатты өндіру есебінен табысты анықтау.

1. Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуы, шаруашылық жүргізудің нарықтық механизмінің кеңінен енуі, республика экономикасының бәсекеге қабілетті болуының маңызы зор екені белгілі. Сондықтан ауылшаруашылық өнімдерін өндіру, оны өңдеп бәсекеге қабілетті түпкі өнім алу агроөнеркәсіп жүйесіндегі кәсіпорындардың негізгі мақсаты болып отыр.

2. Ауылшаруашылық шикізатын өңдеп, одан әр түрлі өнімдер алу мақсатында жұмыс істейтін кәсіпорындардың бірі – Шығыс Қазақстан облысының Ұржар ауданында орналасқан "Шваб шұжық" ЖШС-і, ол 1994 жылы құрылған. Кәсіпорын мал етін өңдеп, одан әр түрлі дайын өнім алу барысында Германияның қондырғылар мен технологияларды пайдаланады. Сонымен қатар Ресейдің, Новосибирск, Омск қалаларында орналасқан сәйкес кәсіпорындардың озық тәжірибелерін игеріп отыр.

3. Соңғы жылдары жаңа технологияларды пайдалану негізінде бір аусымда 5 тоннаға дейін әр түрлі дайын өнім шығарады, оның құрамында тек сосисканың өзін 4 тоннаға жуық шығарады. Жақын арады кәсіпорынның қуатын 7 тоннаға дейін жеткізу көзделген.

4. Шаруашылықта жүргізілген ұймдастыру-экономикалық жұмыстардың негізінде кәсіпорынның өнім өткізуден түскен табысы 2004 жылы 35640 мың теңге болған, яғни 133% өскен, ал жалпы табыс тиісінше: 12235 және 18940 мың теңге болып, 155% өскен. Соның нәтижесіне өндіріс рентабельдігі 13%-тен 19% өскен.

5. Өнім сапасы оның бәсекеге қабілеттілігінің негізгі көрсеткіштерінің бірі екені белгілі. Сондықтан сапалы өнім өндіру үшін кәсіпорында дайын өнімнің шығарылуын 30% өсіруге мүмкіндік беретін құнды физиологиялық, технологиялық қасиеттер беретін Шаллер фирмасының қоспалары мен дәмдеуіштері пайдаланады. Өндірісте жоғары сапалы орамаларды шығаратын Атлантис-Пак фирмасының өнімі де қолданыс тапты.

Соның нәтижесінде қайнатылып сүрленген шұжықтардың 50-ден астам түрлерін, сонымен қатар дәмді ет өнімдерінің 15 түрін шығаруды жолға қойды. Өндірілген өнімді Семей, Өскемен, Қарағанды, Алматы т.б ірі қалаларда сату жүйесі де қалыптасып келеді.

6. "Шваб шұжық" ЖШС негізгі бәсекелестері Риддер қаласының ет комбинаты ( Шем-Азат АҚ) Повладарлық Рубикон ЖШС, Алматының Биккер и К ЖШС т.б. Зертелген кәсіпорынның бәсекелес кәсіпорындармен салыстырғанда ұтымды жағы өнімнің өзіндік құны өзгелерден - 10% төмен және сақталу мерзімі 72 сағат.

7. Кәсіпорын өзінің өнім өндіру қуатын көбейту мақсатында арнаулы бағдарлама жасаған. Осы бағдарлама мен сәйкес шұжық өндірісінің көлемін қәзіргі кездегі 50 тонна орташа айлық мөлшерден 2007 жылы 75 тонннаға жеткізу көзделіп отыр. Бұл жоба бойынша өнім сапасын жоғарлату, еңбек өнімділігін арттыру негізгі бағыт ретінде танылып отыр және сапа менеджмент өндіруге аса зор көңіл бөлуде.

8. Кәсіпорынның жұмысын жақсарту және бәсекеге қабілетті өнім өндіру барысында ішкі және сұранысты ескере отырып маркетингтік жүйені одан әрі жақсарту қажет. Ол үшін кәсіпорынның ішкі мүмкіндіктерін есептей отырып, тұтынушылардың сұранысына байланысты өнім ассортиментін одан әрі кеңейту қажет.

9. Мелекет тарапынан, әсіресе ауылшаруашылық шикізатын өңдейтін кәсіпорындарды қолдау жүйесін одан әрі жақсарту және жаңа технологиялық қондырғыларды ендірген жағдайда салықтық жеңілдіктер беру жағын дамыту қажет сияқты.
Қолданылған әдебиеттер

1 Назарбаев Н.Ә. Қазақстан -2030 Қазақстан халқына жолдауы

2 Егемен Қазақстан 2000 ж. 29-желтоқсан

3 Аграрлық нарық проблемалары 2003ж. № 1,2,3,4,5,6

4 Үкімет Бюллетені 2004ж. №2

5 Астана ақшамы 2001ж 4-желтоқсан

6 КазЭУ хабаршысы 2004ж №5

7 Қаржы-қаражат 1996ж №6

8 Жас алаш 2004ж 30-қыркүйек

9 Егемен Қазақстан 2005ж 19-мамыр

10 Қаржы-қаражат 2003ж №3

11 Савицкая Г.В. "Анализ хозяйственной деятельности предпрития"

12 Куатова Д.Я. "Экономика предприятия"

13 Агро Инфром 2005ж №6

14 Заман Қазақстан 1998ж 7-тамыз

15 Ана тілі 2006ж 9-наурыз

16 Экономика Статистика 2005ж №1

17 Солтүстік Қазақстан 2004 3-қараша