170
РЕЛАКСА́ЦИЯ – арнайы
психофизиологиялық тех-
никаларды,
физиотера-
пияны жəне дəрілік құ-
ралдарды қолдану нəти-
жесінде бұлшықеттердің
тонусын төмендету. Ол
психикалық қысымды тү-
сіруге ықпал етеді.
3-БӨЛІМ
Кейбір адамдар ашулан-
шақтығынан жəне өзін-өзі рет-
теу қабілетінің жоқтығынан
агрессия көрсетуге бейім. Мұн-
дай жағдайда денені босаңсыту
(релаксация) жаттығуларын жа-
саған дұрыс. Агрессивті реак-
цияларға бейімділікті түзетуде
бұл жаттығудың түрі жеткілікті
деңгейде алдын алу жəне түзету
нəтижесі жоғары.
Жаттығулардың негізінде
олардың кейінгі бағалауының өзгеруі жəне олар жайында ойлау
тəсілдерінің өзгеруі арқасында тұлғаның ашуды арандатушы
оқиғаларға кері реакциясы əлсіреуі мүмкін.
1-жаттығу
Мақсаты: ашуды жəне агрессияны жеңудің оңайырақ
тəсілін таңдау жəне жағымсыз эмоцияларға жауап қайтару.
Нұсқау: «Өсиет əңімені тыңдаңыз. Бұрынғы өткен заманда
өте қаһарлы, улы жəне ызалы жылан өмір сүрген екен. Бір күні
ол данышпанды кездестіреді, оның қайырымдылығына таң
қалып, өзінің ашуын жоғалтады. Данышпан оған адамдарды
ренжітуін тоқтатуына кеңес береді, жылан оның айтқанын
тыңдап, енді ешкімге зиян келтірмеймін деп шешім қабылдайды.
Бірақ адамдар жыланның қауіпті емес екенін білгеннен кейін
оған тас атып, құйрығынан ұстап арлы-берлі лақтырып ойнауды
бастайды. Бұл уақыттар жылан үшін өте қиын кездер болады.
Данышпан не болып жатқанын көреді жəне жыланның шағымын
тыңдайды да былай деп айтады: «Қымбаттым, мен сенен
адамдарға қайғы əкелме деп сұрадым, бірақ, мен саған оларды
еш уақытта ысылдама жəне қорқытпа деп айтқан жоқпын».
Мораль: дұшпандарымызға жəне жақсы емес адамдарға
ысылдап, өзіміз үшін жауап бере алатынымызды көрсетудің еш
зияны жоқ. Бірақ сіз сақ болуыңыз керек жəне дұшпаныңыздың
қанына у жіберуіңізге болмайды. Ашуға берілмей, жауап беруді
үйрену қажет.
67
лейтін, яғни жасы бойынша үлкен ата-аналарына, мұғалімдерге,
бастықтарға, басшыларға деген қарсылық;
- төменгі сұлба – мысқалға, мойындамауға деген
қарсылық, төмендегі бағыныштылардың алдында беделдің жоқ
болуы, сөзге қалудан қорқу; жанындағы сұбалар – шектен тыс
күдікшілдік жəне өзін-өзін қорғауға деген дайындық; пішіні
бойынша емес, жауардың ішіне немесе үстіне салынған
«қорғаныстар».
Оң жағында – шынайы іс-əрекеттің болуы, сол жағында – өз
пікірін, сенімдерін, талғамдарын қорғау.
Жалпы күші.
Құрамды бөліктері неғұр-
лым көп болса, (нақты қажет-
терден басқа), соғұрлым күш те
көп болады. Керісінше болса –
күшті сақтау, ағзаның астения-
лығы, созылмалы соматикалық
ауру (түзу сипатымен дəлелдене
түседі – өрмекші тəріздес əлсіз
түзу).
Түзулердің
керісінше
болуы – қалың жəне қатты
басылған болса – қобалжу.
Қағаздың артқы жағынан көрініп тұратын басылған түзулер
– (сурет салып жатқан адамның қолының дірілдеуі) қатты
қобалжу.
Жануарлардың түрлері.
Тақырыптық жағынан жануарлар қауіпті, қорқытатын жəне
бейтарап (арыстан, бегемот, қасқыр немесе құстар, ұлу,
құмырсқа немесе тиын, ит, мысық тəрізді) деп бөлінеді. Бұл
өзіне, «Менге» деген қатынас, өзінің өмірдегі алатын орны
туралы көзқарасы, өзін маңыздылығы жағынан сəйкестендіруі
(қоянмен, шыбын-шіркеймен, пілмен, итпен жəне т.б). Бұл
жағдайда салынған жануар – сурет салып отырған адамның өзі.
Агрессивтілік.
Агрессивтілік деңгейі суретте орналасқан бір-бірімен
байланысы бар немесе жоқ бұрыштардың санына, сипатына
68
байланысты. Əсіресе агрессияның негізгі символдарына назар
аудару керек –
тырнақтар, тістер, тұмсықтар. Сонымен қатар
айта кететін жағдай, жыныстық белгілерге мəн берген жөн –
емшектерге, емізік, адам тəріздес фигура жəне т.б. Бұл жынысқа
деген, тіпті жыныстық қатынасқа деген көзқарасы.
Дөңгелек фигурасы (əсіресе ештеңемен толықтырылмаған)
тұйықтыққа деген үрдіс, ішкі əлемнің жабықтығы, басқаларға өзі
туралы ақпарат бергісі келмеуін білдіреді.
Жануар денесіне əртүрлі механикалық бөліктерді салуға да
мəн беру керек – жануарды тракторға немесе танкіге қою,
үшаяқ, постаментке қою; басына зырылдауық, бұранда қою;
көзіне электролампа салу, денесіне жəне аяқтарына – ұстағыш,
антенна, пернелер салу.
Атауы.
Мағыналы бөліктерді рационалды біріктірумен байланысты
(«ұшатын қоян», «жүгіретін мысық», «шыбын жегіш» жəне т.б.).
Басқа нұсқасы – кітаби-ғылыми сөз құрастыру, кейде
латындық жұрнақ немесе жалғаулардың болуы («ратолетиус»
жəне т.б.).
Бірінші – ақылдылық, нақты ұстаным жəне бейімделу;
екінші – өзінің ақыл ойын, білімдарлығын, білімін көрсетуге
бағытталған демонстративтілік. Ешқандай мағынасы жоқ
үстіртін дыбыстық атаулар да кездеседі («лялие», «лиошана»,
«гратекер» жəне т.б.). Бұл қоршағандарға деген жеңіл қарым-
қатынас, қауіптілік белгісін бағалай алмауды білдіреді.
Суреттегі агрессия белгі-
лері:
- Үшкір импульсивті тү-
зулер, қатты басу;
-
Жалпы сипаты агрес-
сивті, шабуылдаушы;
-
Агрессивті бөлшектер-
дің болуы (тырнақ, қалқан,
ине, тілімдер жəне т.б.);
-
Вербальды
агрессия
(шанышқы, ара, тіс, азуы, от
шығаруы).
169
осыған ұқсас өмірлік жағдайларын айта бастаса, оған кедергі
келтірмеу керек. Оларға қатысты өмірлік жағдайлар жəне
сезімдер топта көбірек айтылса, ол жасөспірімдер үшін жақсы
болады.
Керек уақыт
– 1-1,5 сағат.
5-жаттығу
Мақсаты: агрессивті мінез-құлық мəселесін түсіну жəне
өзінің жеке агрессивті импульстарының бағыттарын тануды
үйрену.
Орындалу тəртібі жəне нұсқау: «Əрбір адамға
табиғатынан агрессивті энергия берілген. Дегенмен оны əр
түрлі адамдар əрқалай қолданады: біреулері – бір нəрсені жасау
үшін, мұндай агрессивті энергияны конструктивті деп атауға
болады; басқалары – бүлдіру немесе құрту үшін, мұндай
агрессияны деструктивті дейді. Конструктивті агрессия – бұл
белсенділік, жетістікке жетуге ұмтылу, өзін жəне басқаларды
қорғау, еркіндікті жəне тəуелсіздікті жеңіп алу, өзінің ар
намысын қорғау. Деструктивті агрессия – зорлық-зомбылық,
қаталдық, жек көрушілік, теріс ниет, ашу, міншілдік,
қазымырлық, ыза, қырсықтық, қыңырлық, өзін-өзі кінəлау.
Сондықтан да, бізде не болып жатқанын түсіну үшін, өзіміздің
агрессивті импульстарымызды білуіміз өте маңызды, оларды
басқарып қоршаған ортаға зиянын тигізбей, қалаған арнамызға
бұруымыз қажет.
Өзіңіздің мінез-құлқыңызға талдау жасай отырып
сұрақтарға жауап беруге тырысып көріңіз: Сіздің агрессивті
энергияңыз көбінесе қандай формада (деструктивті немесе
конструктивті) көрінеді?
Агрессивті энергияларды басқару тəсіліңізді ойлаңыз:оған
жол бересіз бе немесе керісінше, тоқтатуға тырысасыз ба?
Өзіңіздің агрессивті энергияңызға қалай қарайсыз?»
Жаттығуды орындау барысында топтың əр мүшесіне өз
ойын айтуға мүмкіндік тудыру қажет, уақытты жəне оның айтып
жатқан тақырыбын қысқартуға болмайды.
Керек уақыт – 1-2 сағат.
