182
Денелік күш көрсету құрбаны болған балаларға мектептегі
агрессия жəне жүріс-тұрысын бақылай алмау қасиеті тəн. Олар
агрессия арқылы өздерінің қобалжу мен дəрменсіздік сезімдерін
қорғайды. Осындай жүріс-тұрыс нəтижесі – басқалардан өзін
дистантты ұстау. Мұндай балалардың достары аз болады,
өйткені құрбыларын олардың мінез-құлқының импульсивтілігі
жəне тез ашуға берілгіштігі қорқытады.
Анасының кіршіксіз сүйіктісі болған адам,
сəттілікке сенімді жəне озін жеңімпаз сезініп,
шынайы сəттілікке жетектеп əкеледі.
ЗИГМУНД ФРЕЙД
ЖАСӨСПІРІМДЕРМЕН ҚАТЫНАСТЫ
ҚАЛАЙ ЖАСАУ КЕРЕК?
- Жасөспірімге мін тағуды доғарыңыз.
-
Ашық өз өкініштеріңізбен бөлісіңіз.
Онымен дұрыс емес қарым-қатынаста болғаныңызбен де, сіз
оған шын жүректен жақсылық тілейтініңізді жеткізіңіз. Сіз оны
шын жақсы көретініңізді айтыңыз жəне ол не істесе де сіз оны
əрқашанда жақсы көресіз.
- Жасөспірімнің мінез-құлық шекарасын қалыптасты-
рыңыз.
Баласын жақсы көретін ата-ана олардың шекарадан асып
кетпеуін қадағалап отырады.
- Мадақтау сөздерін қолданыңыз.
Көптеген жасөспірімдерде – өзін-өзі бағалау төмен.
Жасөспірімдік кезең бұл үнемі барынша көп қолпаштауды қажет
ететін уақыт. Қатты, ащы, мін таққыш сөздер – жасөспірім үшін
ауыр болып табылады.
- Жасөспірімнің тұлға болып қалыптасуына ықпал
ететін жағымды сөздерді жиі пайдаланыңыз.
Ата-анасынан жылы сөз естімеген жасөспірімдер, есейген
шағында эмоционалды жағымсыз сезімдерді бастан кешіреді.
55
24. Менің ашулануыма себеп болған адам өзінің кінəсын біліп,
кешірім сұраса немесе өзінің қателігін түсінсе, менің ашуым
тез қайтады.
25. Ашулану мен басқа да шиеленіс жағдайларды белсенді
демалыс – спорт, туризм, мəдени шаралар арқылы басамын.
26. Кейде мен ата-анаммен немесе мұғаліммен қатынасты
дауыс көтеру арқылы шешемін.
27. Менің тілім ащы.
28. Мен қоршаған адамдардан дөрекілік, агрессивтілік немесе
ызалануна тап болсам мен жеңіл «оталамын».
29. Менің өмірімде болған жаман нəрселердің көбісіне
лайықтымын.
30. Ыза көбіне менің өміріме көмектеседі.
31. Мен кезекте тұрғанда жиі ұрысамын.
32.
Кейде маған басқалар, менің өзімнің ашуланғанымды
байқамай қалатынымды айтады.
33. Ашу немесе ызалану менің денсаулығыма зиян келтіреді.
34. Кейде мен себепсіз ашулана бастаймын.
35.
Егер мен ызалансам, көп жағдайда қайтуым тез.
36. Жүйке жүйемді басу үшін мен қандай да бір жұмыспен (оқу,
теледидар, үй жұмысы) арнайы түрде айналысамын.
37.
Көлікте
немесе дүкенде мен мектепке қарағанда
агрессивтімін.
38. Мен тік мінезді немесе қыңыр адаммын.
39. Егер маған біреу ызама тиіп қалжыңдаса мен бірден оны
орнына қоямын.
40. Мен белгілі себеппен өзіме жиі ашуланамын.
41. Үйдегілермен қарым-қатынас жасауда мен суық түрде қатаң
ұстаймын.
42. Баррикадаларға бару керек болса мен барар едім.
43. Əдетте менің ызам маған белсенділік береді.
56
44. Мен бірнеше күн өзімді ұстай алмағандығым үшін бірнеше
күн уайымдаймын.
45. Менің барлық адамдарды жек көретін кездерім болады.
46. Ыза немесе агрессия кезінде мен ешкімді көрмеу, естімеу
үшін басқа жаққа кетіп қаламын.
47. Мен ызамды өзімді ренжіткен адамның затына бағыт-
таймын.
48. Кейде көлік кептелісінде немесе кезекте тұрғанда мен қатты
агрессивті боламын, бірақ соңынан өзімді сол үшін
ыңғайсыз сезінемін.
49.
Мен көбіне көп сөйлемеймін, қырсықпын, тіл алмаймын.
50. Мен дөрекі немесе ызақор адамдармен тез тіл табысамын.
51. Егер құдай мені күнəларым үшін жазаласа, онда ол маған
лайықты еді.
52. Қоршағандарға əсер ету үшін, мен өтірік ашуланып немесе
ызаланамын.
53. Өзімнің қызығушылығымды жүзеге асыру үшін барлы-
ғымен бірге кездейсоқ қарсылық митингіге қатысар едім.
54. Ашу, ызадан кейін мен өзімді біраз уақыт жақсы сезінемін.
55. Менің ашуланшақтығым жақындарым мен достарыма жа-
ғымсыз əсер етеді.
Тест нəтижелерін өңдеу жəне талдау
Əрқайсысы 0-ден 5 баллға дейін аралықта жеке бағаланатын
11 параметрді ескере отырып «
агрессия индексін» анықтауға
мүмкіндік береді. Кілтке сəйкес əр жауапқа бір балл беріледі;
баға жоғары болған сайын агрессивтіліктің көрсеткіші де
жоғары болады.
1. Агрессияның кездейсоқтығы: +1, +12, +23, +34, +45;
2. Агрессияны тежеу қабілетінің жоқ болуы: -2, +13, -24, -35,
-46;
181
Қандай жағдай болғанда да, келесідей айтуды ұмытпаңыз:
«Мен сені қатты жақсы көремін, сол себепті саған кеңес беруім
керек».
Балаңыздың қылықтарын ұнатпасаңыз да, оны толықтай
қабылдайтыныңызға, ол сенімді болу керек.
Жылы, нəзік, қолдауы бар,
оң ортада өскен балалар,
өсе келе гүлденіп өз жемісін береді.
ГЭРИ ЧЕПМЕН
Ата-ана, өз құзыреттілігін асыра пайдаланып, балаларын
ұрып-соғып олардың эмоционалды дамуына зиян келтіруде.
Зерттеулер
қорытысынды
бойынша,
зорлық
жасаған
жасөспірімдердің көбі өзі ата-анасының тарапынан зорлық-
зомбылық көрген. Отбасында
тəрбиелеу тəсілі ретінде, ауыр
денелік жаза қолдану жəне боқ-
тық сөз пайдалану немесе кейбір
отбасында ата-анасы спирттік
ішімдікке салынған, балалары
қараусыз, эмоционалды күтімсіз
болып табылады, осы себептен
көптеген балаларда жүйке-пси-
хикалық жəне дене дамуында
қалыс қалу белгілері байқалады.
Шетелдік мамандар балалардың осы жағдайын
«өсіп-өнуге
қабілетсіздік» – деп таныған.
Қатыгез, мейірімсіз жайт баланың бойында өзіндік төмен
бағалауды туындатады – осының салдарынан ата-ананың жəне
маңызды ересек адамдардың қатынасы орнатылады. Кішкене
бала – жазалау, денелік күш көрсету, керексіз нысан ретінде –
өзінің қалаусыз жəне оны жақсы көрмейтіндігін сезініп, өзіне
көңілі толмай өзіне жеккөрінішті көзқараспен қарайды.
Қорытындылай келе, бала эмоционалды зорлық құрбаны,
яғни, ол өзін түкке алғысыз жəне жаман екенмін деген оймен ер
жетеді.
