* 5. СӨЖ-ді орындау және бағалау критерилері

* 5. СӨЖ-ді орындау және бағалау критерилері:

Ережеге сәйкес, оқыту барысында бірнеше бақылау түрі колданылады.

Оқу журналына орташа бағасы қойылады.
Аралық бақылау

Пән бойынша үлгерім жалпы бағамен анықталады:

ЖБ ═ ЖРБх 0,6+ҚББх0,4; мұнда:

ЖБ – жалпы баға

ЖРБ – жіберілу рейтингісінің бағасы;

ҚББ – қорытынды бақылау бағасы.

Емтиханға жіберу рейтингісінің бағасы (ЖРБ) пән бойынша жалпы үлгерімнің (ЖБ) 60 % құрайды.

Қорытынды бақылау бағасы жалпы бағаның (ЖБ) 40% құрайды:

Емтиханға жіберілу рейтингісінің

бағасы (ЖРБ) ═ АғББ+АрББ ;

2

Мұнда: АғББ – үлгерімді ағымдық бақылау бағасы

(АрББ1 + АрББ2)/2

Үлгерімді ағымдық бақылау (АғББ) ═ практикалық сабақтардың орта бағасы + ОЖСӨЖ орта бағасы + СӨЖ

Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы
Биохимия, биология және микробиология кафедрасы

ДӘРІС КЕШЕНІ
Пән: Микробиология
Пән коды: Мiс 2210
Мамандық: 5В110400 «Медициналық-профилактикалық іс»
Оқу сағатының көлемі (кредиттің): 225сағат (5 кредит)
Курсы және оқу семестрі: 2, III-IV
Дәріс көлемі: 15 сағат


Шымкент 2013 ж.

Биохимия, биология және микробиология кафедрасы оқу бағдарламасы «Медициналық-профилактикалық іс» мамандығы – 5В110400 негізінен құрастырылып, кафедра мәжілісінде талқыланды:

Кафедра меңгерушісі, м.ғ.к. __________ Есіркепов М.М.

Микробиология иммунология медицинада іргелі-теориялық және клиникалық пен медициналық профилактикалық пәндер арасында аралық орынды алады. Микробиология барлық медициналық пәндермен тығыз байланысты (хирургия, терапия, онкология, жүйке - жүйелері аурулары, урология, офтольмалогия, эндокринология, эпидемиология, педиатрия, стоматология, жұқпалы аурулар, медицина алдын - алу, фармациялық пәндермен). Кез келген дәрігер негізгі микробиология және иммунологияны жете меңгеріп, оны практикада ауруға микробиологиялық диагноз қоюда пайдалана білу керек.

Қазіргі уақытта статистикалық мәліметтер бойынша 70 % жұқпалы ауру, сондықтан дәрігер микробиологиялық әдістерді (бактериологиялық, бактериоскопиялық, серологиялық, вирусологиялық, биологиялық) бактериялардың, вирустардың морфологиясын жете меңгеру керек.

Бактериялар прокариоттарға жатады. Бактериялар пішініне қарай кокк тәрізді, таяқша тәрізді, иілген, бұралған, жіпшелі болып бөлінеді.

Шар тәрізді бактерияларға микрококтар, диплококтар, пневмококтар, стрептококтар, стафилококтар, сарцинналар жатады.

Таяқша тәрізді бактериялар спора түзетін, спора түзбейтін болып бөлінеді. Иілген бактериялар - спираль тәрізді бактериялар: спириллалар, спирохеталар.

Спирохеталар 3 түрге бөлінеді. 1.Трепонема, 2. Боррели .3. Лептоспиралар.

Риккетсиялар адамда риккетсиоз ауруын шақырады, цитоплазмада қосарланып көбейеді, биттердің, бүргелердің, кенелердің ағзасында жақсы көбейеді. Романовский-Гимзе әдісімен боялады.

Хламидиялар–облигатты жасуша ішілік паразит, тек тірі ағзада көбейеді, олар (АТФ) және (ГТФ) синтездемейді. Адамдарда хламидиялар көзді зақымдайды трахома, коньюктивит, урогенитальді ағзада және өкпеде ауруды шақырады.

Актиномицеттер – тармақталған жіпше және таяқша грам оң бактериялар. Патогенді актиномицеттер актиномикозды, нокардия-нокардиозды, микобактерия туберкулезді алапесті, коринебактерия-күлді шақырады.

Микоплазмалар-майда бактериялар жасуша қабырғасы жоқ, адамдарда А типті пневмонияны шақырады.

Бактерия жасушасының құрылымы – цитоплазмалық мембрана, жасуша қабырғасынан, нуклеойд, капсула, микрокапсула, жіпшелер, кірпікшелер, споралардан тұрады.

1. 
   Медициналық микробиология: оқулық/Б.А.Рамазанова(ж.б.).-Алматы: «Print-S», 2010..
   
2. 
   Шоқанов Н. Микробиология: оқулық/Н.Шоқанов.-Алматы, 1997
   
3. 
   Алекшукина А.В. Медицинская микробиология: учеб.пособие.-Ростов н/Д, 2003. Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб.-2-е изд., доп.и перераб.-М., 2001.
   
4. 
   Борисов Л.Б. Руководства к лабораторным занятиям по медицинской микробиологии, вирусологии и иммунологии: учеб. Пособие.-М., 1993
   
5. 
   Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб.-4-е изд., доп. И перераб.-М.,2005
   
6. 
   Коротяев А.И. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология: учеб.-3-е изд., испр. И доп.-СПб., 2002
   
7. 
   Коротяев А.И. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология: учеб.-2-е изд., испр. –СПб., 2000
   
8. 
   Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб. /ред. А.А. Воробьев. 2-е изд., испр. И доп.-М., 2006.
   
9. 
   Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб./ Под ред. Л.Б. Борисов.-М.,1995
   

1. 
   Бактериялардың генетикасы: оқу құралы. –Астана, 2000
   
2. 
   Колонизация резистенттілік. Дисбактериоз. Коррекциясы: әдіст.құрал.-Астана, 2000.
   
3. 
   Микробиология саласына еңбегі сіңген ғалымдар: қысқаша анықтама. – Астана, 2000.
   
4. 
   Микробиологияда қолданылатын орыс-латын-қазақ тіліндегі медициналық терминдер: словарь. – Қарағанды, 1992.
   
5. 
   Рысұлы М. Микробиология: оқулық. – Алматы, 1998
   

1. 
   Бактериялардың жіктелуі қандай ерекшеліктеріне қарай негізделеді?
   
2. 
   Бактериялардың L-трансформациясы?
   
3. 
   Эндоспора және спора түзу – бактериялардың қолайсыз жағдайда тіршілік етуінің қорғаныштық формасы?
   
4. 
   Прокариоттар мен эукариоттардың айырмашылығы?
   

Бактериялардың физиологиясы – бактериялардың тіршілігін, зат алмасуын, қоректенуін және қоршаған ортамен қарым-қатынасын зерттейді. Бактериялардың зат алмасуын зерттеу оларды дақылдандыруда, таза дақылдарын бөліп алып идентификациялауда үлкен орын алады. Патоген, шартты патоген бактериялардың физиологиясын зерделеу,олар тудыратын жұқпалы аурулардың патогенезін зерттеу, микробиологиялық диагноз қоюда, емдеу және олардың алдын алу, адам мен қоршаған орта қарым-қатынастарын реттеу, сонымен қатар биотехнологиялық процестерді қолдана отырып, бактериялардан биологиялық белсенді заттарды алу үшін қажет.

Бактерияларды қоретік орталарда өсіру, таза дақылды бөліп алу әдістері жұқпалы ауруларға диагноз қоюда маңызы жоғары.

Бактериялардың қоректенуі классификациясы бойынша аутотрофтар, гетеротрофтар, фототрофтар, хемотрофтар,литотрофтар, органатрофтар болып бөлінеді. Гетеротрофтық дәреже барлық бактерияларда бірдей емес.

Энергия көзі ретінде күннің жарығын пайдаланатын организмдерді фоторофтар деп атайды.

Ал тотығу – тотықсыздандыру реакцияларының нәтижесінде пайда болған энергияны пайдаланатын организмдерді хемотрофтар деп атайды.

Бактериялардың ішінде сапрофиттер өлген органикалық заттармен қоректенеді, паразиттер қоректік затты макроорганизмдерден алады. Паразиттер облигатты және факультативті болып бөлінеді.Облигатты паразиттер жасушадан тыс жерде мүлдем тіршілік ете алмайды. Факультативті паразиттер сапрофиттер тәрізді иесінің жасушасынсыз қоректік орталардан организмнен тыс тіршілік етіп көбейе алады.

Бактерияларды in vitro жүйесінде дақылдандыру қоректік орталарда жүзеге асырылады. Жасанды қоректік орталар келесі талаптарға сай болуы тиіс.

1. 
   Бактериялардың барлық тіршілік процестері суда өтетіндіктен кез келген қоректік ортада жеткілікті мөлшерде су болуы қажет.
   
2. 
   Гетеротрофтық бактерияларды дақылдандыру үшін, ортада органикалық көміртегі көзі болуы керек. Бұл қызметті түрлі органикалық қосындылар атқарады: көмірсулар,аминқышқылдар,органикалық қышқылдар,майлар.
   
3. 
   Ақуыз, нуклеотидтер,АТФ, коферменттер синтездеу үшін бактерияға азот, күкірт,фосфат және басқа да минералдық заттар мен микроэлементтер қажет. Азот көзі ретінде пептон болуы мүмкін, сонымен қатар көптеген бактериялар азот көзі ретінде амоний тұздарын пайдалана алады.Күкірт пен фосфорды бактериялар бейорганикалық тұздар ретінде пайдалануы мүмкін : сульфаттар және фосфаттар күйінде. Ферменттердің дұрыс жұмыс жасауы үшін бактерияларға кальций, Mg, Fe иондары қажет, оларды қоректік орталарға фосфат тұздары ретінде қосып отырады.
   
4. 
   Көптеген микроорганизмдерің өсіп-өнуінде орта рН маңызды орын алады. Ортаның рН-ын белгілі бір деңгейде ұстап отыру, бактериялардың өздерінің тіршілік өнімдерінің нәтижесінде пайда болған улардан өліп қалмауы үшін қажет. Осы мақсатта қоректік ортаны фосфаттық буфер көмегімен буферлеп қояды.
   
5. 
   Ортаның белгіленген осмостық қысымы болуы керек. Қажет болған жағдайда қоректік орталарға өсу факторларын, кейбір бактериялардың өсуін басатын ингибиторлар,ферменттер әсерін күшейтетін субстраттар мен индикаторлар қосылады.
   
6. 
   Қоректік орталар стерильді болуы тиіс.
   

Сұйық қоректік орталарда бактериялар біркелкі лайланып,тұнба беріп немесе бетінде қабыршақ үлбір түзіп өседі. Тығыз қоректік орталарда бактериялар колониялар түзеді. Колония тығыз қоректік ортада көбейіп түзілген бір бактерия жасушаларының шоғыры.

Колониялардың пішіні микроорганизімдердің белгілі бір түріне тән. Колониялар көптеген қасиеттері бойынша ажыратылады.

1. Мөлшері :

-ұсақ (0,1-3 мм)

-орташа (3-5 мм)

-ірі (5мм ден үлкен)

2. Пішіні:

-домалақ

-дұрыс емес пішінді, жолбарыстың жалы, маргаритка гүлі сияқты.

3. Айнала шеті

- Тегіс

-шашақталған

4. Беті:

- тегіс-S- типтес

- бұдырлы - R- типтес. Бактерия ферменттері 6 класқа бөлінеді; оксидоредуктаза, трансфераза, гидролаза, лигаза, лиаза, изомераза. Ферменттер бактерия жасушасының ішінде орналасатын –эндоферменттер, сыртқы ортаға бөлінетін ферменттер –экзоферменттер болып бөлінеді. Тыныс алу түріне қарай бактериялар қатаң аэроб, микроаэрофильдер, облигатты анаэроб, факультативті анаэроб, қатаң анаэроб болып бөлінеді.
4. Иллюстрациялы материалдар: кесте, схема, плакаттар, мультимедиялық жүйе.
5. Әдебиет:

Негізгі:

1. 
   Медициналық микробиология: оқулық/Б.А.Рамазанова(ж.б.).-Алматы: «Print-S», 2010..
   
2. 
   Шоқанов Н. Микробиология: оқулық/Н.Шоқанов.-Алматы, 1997
   
3. 
   Алекшукина А.В. Медицинская микробиология: учеб.пособие.-Ростов н/Д, 2003. Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб.-2-е изд., доп.и перераб.-М., 2001.
   
4. 
   Борисов Л.Б. Руководства к лабораторным занятиям по медицинской микробиологии, вирусологии и иммунологии: учеб. Пособие.-М., 1993
   
5. 
   Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб.-4-е изд., доп. И перераб.-М.,2005
   
6. 
   Коротяев А.И. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология: учеб.-3-е изд., испр. И доп.-СПб., 2002
   
7. 
   Коротяев А.И. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология: учеб.-2-е изд., испр. –СПб., 2000
   
8. 
   Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб. /ред. А.А. Воробьев. 2-е изд., испр. И доп.-М., 2006.
   
9. 
   Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб./ Под ред. Л.Б. Борисов.-М.,1995