Жүйке жүйесі жайлы түсінік

1.Нерв жүйесінің маңызы.

2.Нерв жүйесінің құрылымдық және қызметтік ұйымдасуы.

Жүйке жүйесі адамдарда ұзақ эволюциялық даму нəтижесінде қалыптасқан. Ол сыртқы ортаның түрлі құбылыстарының əсерінен өзгеріп күрделеніп отырады және ішкі-сыртқы тітіркендіргенгіштерін қабылдап, оған жауап беріп ағзаны өзгермелі жағдайларға бейімдейді, əртүрлі мүшелердің, ұлпалардың жəне жасушалардың қызметін реттеп оларды өзара жəне сыртқы ортамен байланыстырып, ағзаның біртұтастығын жүзеге асырады. Адамда жүйке жүйесі еңбекпен, спортпен айналысуына байланысты өте күрделі жəне жоғарғы дəрежеде дамыған жүйеге айналған.

Жүйке жасушалары бір-бірімен жалғасып нейрондар тізбегін түзеді. Бұндай жағдайда бір жасушаның екінші жасушамен байланысқан жерін синапс деп атайды. Нейрон бойындағы нерв қозуы жасушаның дендрит-дене -аксон бағыты бойынша өтеді.

Ағзаның орталық нерв жүйесінің қатысуымен өтетін жəне ішкі-сыртқы тітіркендіргіштерге қайтаратын жауап реакциясын рефлекс деп атаймыз.

Мысалы, төрт басты бұлшық еттің сіңірін, тізеден төмендеу жерден балғамен жайлап ұрсақ, еттің жиырылу нəтижесінен аяқ тізе буынынан дереу жазылады, жарық көзге түссе, көздің қарашығы дереу кішірейеді, ауызға бір нəрсе түссе сілекей бөлінеді. Рефлекстің (нерв импульсінің) жүретін жолын рефлекторлық доға деп атайды.

Жүйке жүйесін негізгі 2 бөлімге бөліп қарастырады:

1) Орталық жүйке жүйесі.

2) Шеткі жүйке жүйесі.

Орталық жүйке жүйесіне жұлын мен ми жатады.

Шеткі жүйке жүйесіне орталық жүйке жүйесінен тараған жүйкелер (нервтер) мен орталық жүйке жүйесінен тыс орналасқан жүйке жасушаларының шоғыры (ганглилер) жатады.

Нерв жүйесі қызметтік жағынан 2 бөлімге жіктеледі:

1) Соматикалық нерв жүйесі.

2) Вегетативтік нерв жүйесі.

Тірек – қимып аппаратын жүйке қозуымен, денеміздің сезімталдығын қамтамасыз ететін нерв жүйесінің бөлігін соматикалық нерв жүйесі деп атайды. Ішкі органдарды, олардың қызметін реттейтін, ондағы зат алмасуға әсер ететін нерв жүйесінің бөлігін вегетитивті нерв жүйесі деп атайды.

Орталық нерв жүйесінің негізгі бөлігі – ми. Ол ми сауытында орналасқан. Ересек адамда мидың салмағы 1400-1450 грамм.

Мидан 12 жұп жүйкелер тарап, миды көптеген ішкі мүшелермен, беттің, мойынның еттерімен, тілмен, көзбен байланыстырады және сезім мүшелерінен келген ақпаратты миға жеткізеді. Бұларға I - иіс, II - көру, III - көз қимылдатқыш, IV - шығыршық, V – үшкіл, VI – бұру, VII – бет, VIII – дыбыс, IX – тіл-жұтқыншақ, X – кезеген, XI – қосымша, XII – тіласты жүйкелері жатады.

Адамда 31 жұп жұлын нервтері болады. Оларды жатқан жерлеріне қарай 8-жұп мойын, 12-жұп көкірек, 5-жұп бел, 5-жұп сегізкөз, 1-жұп құйымшақ нервтеріне бөледі.