МАҚСАТ ҮСТЕУЛЕРІНІҢ ҚҰРАМЫ ЖӘНЕ ЖАСАЛУ ЖОЛДАРЫ

Үстеулер — қимылдың, іс-әрекеттің мекенін, мезгілін, жай-күйін, максатын, сын-бейнесін, себебін білдіріп, грамматикалық жағынан түрленбейтін сөздер. Кеше гана шуак өріп жамырап, Тірлік біткен калып еді жадырап (М.Макатаев). Қарағым-ай, бұл өмір осылай өтеді екен, Сүймесе дүние бекер екен (Ш.Сариев). Берілген мысалдардағы кеше, осылай сөздері үстеу болып табылады. Осы сөйлемдердегі кеше сөзі қимылдың мезгілін білдіріп, кашан? деген сұраққа жауап берсе, осылай сөзі қимылдың сын бейнесін білдіріп, калайша? деген сұракка жауап беріп тұр. Үстеулердің ішінде бірде үстеу, бірде септеулік шылау болып қолданылатын сөздер бар. Ондай сөздерге мынадай сөздер жатады: бері, кейін, соң, бұрын т.б. бұл сөздер амал- әрекеттің мезгілін, мекенін т.б. белгілерін білдірсе ғана үстеу болады.

ҮСТЕУЛЕРДІҢ ЛЕКСИКА-ГРАММАТИКАЛЫҚ ТОПТАРЫ

Үстеудің сөз табы ретіндегі бір белгісі — оның лексика-семантикалык ‘сипаты. Үстеу амал-әрекеттің эр алуан мезгілдік, мекендік, мөлшерлік, сындык, себептік, мақсаттык сипаттарын білдіреді. Осымен байланысты ,олар мынадай магыналық топтарга бөлінеді: 1. Мезгіл үстеулері. 2. Мексн үстеулері. 3. Молшер үстеулері. 4. Сын-қимыл (бейне) үстеулері. 5. Күшейткіш үстеулер. 6. Мақсат үстеулері. 7. Себеп-салдар үстеулері. 8. Топтау үстеулері.

Мақсат үстеулері кимылдың максатын білдіреді. Максат үстеулерге жататын сөздер сан жагынан көп емес. Олар: эдейі, жорта, қасакана. Мысалы, — Әдейі істедің провалды, тұра тұр, саган көрсетермін провалды!- деп айқай салды (Ш.Жиенқұлова).

Мақсат үстеулері сан жағынан көп емес. Оған: әдейі, жорта, әдейілеп, қасақана т. б. сөздер жатады. Мысалы: әдейі, келдім, жорта айтты, әдейілеп шақырды, қасақана үндемеді т. б.