Жетістік мотивациясы туралы түсінік (Дж. Аткинсон)

6 Жетістік мотивациясы туралы түсінік (Дж. Аткинсон)

Жетістіктің мотивациясы (жетістікке жету мотивациясы) – жеке тұлғаның жетістікке жету және сәтсіздікке жол бермеу қажеттілігімен байланысты белсенділік мотивациясының бір түрі; әр түрлі қызметте сәттілікке ұмтылу. Ол жеке адамның қол жеткізген табысын әлеуметтік қабылдаумен байланысты эмоционалды тәжірибеге негізделген.

Жетістік мотивациясы неғұрлым іргелі әлеуметтік мотивтердің қосалқы өнімі болып табылады. Кейінгі жұмыстар көрсеткендей, балалар ересектердің тәрбиелік әсерлеріне қарамастан өздігінен орындайтын жетістік әрекетінің алғашқы формалары бұл жерде назардан тыс қалған. Жетістік мотивінің «өз мүмкіндіктерінің деңгейін жоғарылатуға ұмтылу» деп анықталатын бастапқы даму ерекшеліктері түсіндірілмегендіктен, әрекет пен жетістік мотиві арасындағы байланысты анықтайтын нақты мотивациялық айнымалылар енгізілді:

1) жеке стандарттар - табыстың субъективті ықтималдығын бағалау, тапсырманың субъективті қиындығы және т.б.;

2) өзін-өзі бағалаудың тартымдылығы - жеке тұлғаның осы қызметтегі жеке табысының немесе сәтсіздігінің тартымдылығы;

3) атрибуция түрінің жеке қалауы - табысқа немесе сәтсіздікке жауапкершілікті өзіне немесе жағдайға жатқызу.

Зерттеулер көрсеткендей, табысқа жетуге немесе одан аулақ болуға бағытталған мінез -құлықтың негізгі түрлері өмірдің үш-он үш жылында дамиды және олар ата -ананың, әсіресе ананың әсерінен де, қоршаған ортаның әсерінен де қалыптасады. Үш-бес жас аралығында табысқа жетудің мотивациясы ата-ананың немесе қамқоршының мақтауы мен сүйіспеншілігімен көтермеленгенде дамиды.

Жетістік мотивациясын диагностикалау үшін проективті стратегиялар өте жиі қолданылады, атап айтқанда, П.Хекхаузен одан әрі жетілдірген тақырыптық апперцептивті тест негізінде Д.Мкклелланд пен оның әріптестері жасаған әдістеме.