«ЖАСТАР ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ»

 «ЖАСТАР ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ»               

Студенттер, магистранттар, докторанттар мен жас ғалымдарды  72-Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы               

Сәуір, 2019 

 

328 

тәжірибесі  дәлелдегендей  туризм  индустриясы  кез-келген  экономиканың  маңызды  бөлінбейтін  бір 

бөлігі болып саналады.  

       Өзіндік  ерекшеліктері  бар  Қазақстан  бәсекелестік  туризм  индустриясын  құруға  үлкен 

мүмкіндіктері бар. Бұған мүмкіндік туғызатындар:  

—  аймақтың  пайдалы  геосаяси  жағдайы  халықаралық  туристік  және  коммерциялық  тасқындар 

өтуінің мүмкіндігін сол территория арқылы туғызу;  

—  саяси тұрақтылық, демократиялық қайта құру, экономикалық реформалар өткізу;  

—  табиғи  ландшафтылардың  әр  алуандылығы,  экологиялық  туризм  ұйымдарына  жануарлар  мен 

өсімдіктер әлемі;  

—  мәдени-тарихи үзілістік ресурстардың әртүрлілігі;  

—  еркін еңбек ресурстарының болуы.  

      Осыған қарамай, экологиялық туризмнің дамуының көптеген мәселелері бар.  

Қазіргі  уақытта  Қазақстандағы  жұмыс  істеп  жатқан  туризм  жүйесі  туристердің  барлық 

сұранымдарын қамтамасыз етуге мүмкіндіктері жоқ. Үзілістік ресурстардың молшылығы өте күрделі 

материалдық базаның құрылғанын қалайды.  

       Оның негізгі бір себебі: мемлекеттік деңгейде еліміздегі туризм саласына бөлінетін қаражаттың 

көлемі оның  қажеттілігін қамтамасыз ете алмайды. 

        Ең  маңызды  және  комплекстік  мәселе  экологиялық  туризм  мен  туристік  қызмет  нарығы 

жағдайын  дамыту,  материалды-техникалық  базаның  жағдайына,  сонымен  қатар  потенциалды 

сұраныс масштабының сәйкес келмеуіне байланысты. Осыдан келесі мәселе туындайды – осы туризм 

саласындағы мамандардың тәжірибесінің жетіспеушілігі.  

        Экологиялық  туризм  сияқты  географиялық  мәселелер  бүтіндей  туризм  екеуі  өзара  бір-бірін 

толықтырып  комплексті  шешім  қабылдауды  талап  етеді.  Туризмнің  басқа  түрлері  секілді 

экологиялық туризмнің де дамуы қонақ үйлер құрылысы, туристік базалар, кіріс жолдар, тамақтану 

пунктері,  жарнама  өнімін  даярлау  және  басқа  да  мақсаттарды  қаржыландыру  және  материалдық-

техникалық құралдармен қамтамасыз етілуге байланысты.  

      

Қазақстандағы  экологиялық  туризмнің  әлсіз  дамуының  себептеріне  келесілерді  жатқызуға 

болады:  

—  экологиялық туризмнің нормативті-құқықтық базасының дамымағандығы;  

—  экологиялық туризм обьектісінің жағдайы мен саны жөніндегі статистикалық есептің болмауы;  

—  салық  саясатының  жетілмегендігінің  нәтижесінде  туристік  қызметке  шетел  туристерін 

қабылдайтын  және  отандық  туристерді  шетелге  жіберілуін  жүргізетін  туристік  фирма  қызметінің 

сипатын шектеусізден 20 % көлемінде қосымша құнға салық салынады;  

—  ерекше  қорғалатын  табиғи  территориялардың  көпшілігінде  экологиялық  туризм  маршруттарын 

дамытуға  қаражаттың  аздығы,  келушілерге  қызмет  көрсететін  және  ақпарат  беретін  дайындықтан 

өткен кадрлардың жетіспеушілігі;  

—  магистральдар мен жолдарды айтарлықтай алыста орналасқан экологиялық туризм обьектілеріне 

көліктің жетуінің төменділігі;  

—  экологиялық  туризм  саласындағы  мемлекеттер  арасындағы  қатынастардың  және  экологиялық 

туризмді ұйымдастырудағы халықаралық тәжірибенің болмауы [3, 218-219]. 

        Экотуризм  дамуы  –  мүлтіксіз  және  туристік  қызмет  нәтижесінде  болған  экожүйеге  теріс  әсер 

етуін  төмендетудегі  жалғыз  жол  болып  табылады.  Барлық  дерлік  елдерде  экологиялық  туризмнің 

дамуына  үлкен  көңіл  аударады.  Соның  нәтижесінде  біздің  тіршілік  әрекетімізді  қолдап  тұратын 

қоғамның табиғи ортаға және экожүйеге көңіл аударуы жоғарылай бастады.  

Осы  арқылы  Қазақстандағы  экологиялық  туризмнің  дамуы,  біздің  көзқарасымыз  бойынша 

республикадағы барлық табиғи шаруашылық кешенінің  сәтті дамуына, сондай-ақ басты әлеуметтік-

экономикалық  елдің  мақсаты  –  қоғамның  тұрақты  дамуы  мен  салауатты  өмір  салты  болуы  үшін 

қоршаған ортаны жағымды жағдайлармен қамтамсыз етуді ұйымдастыруға қол жеткізу.  

 

Әдебиеттер: 

1.Алиева Ж.Н. Экологический туризм: Учеб. пособие. Алматы: Қазақ университеті, 2002.  

2.Ердавлетов С.Р. География туризма: история, теория, методы, практика. Алматы, 2000. 

3.Түсіпбекова Г.М. Қазақстан Республикасындағы туризмді дамытудың кластерлік әдісі.,  -А. 

2015 

 

 

 «ЖАСТАР ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ»               

Студенттер, магистранттар, докторанттар мен жас ғалымдарды  72-Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы               

Сәуір, 2019 

 

329 

Башкова Яна 

5В011300-Биология 

Научный руководитель: д.б.н., проф., А.А. Мауи 

КазГосЖенПУ 

 

 

АСКОХИТОЗ СОИ И МЕРЫ БОРЬБЫ С НИМ 

 

Түйіндеме:  Мақалада  қытай  бұршағы  аскохитоза  ауруының  қоздырғышының  биологиялық 

ерекшеліктері көрсетңлген. Қытай бұршағының маңызы және касиеті берілген. Аталған ауру осы дақылдың 

тұқымының өнгіштігімен сапасын төмендетет.Қытай бұршағы ауруының инфекциясы тұқыммен таралады. 

Abstract.  The  article  presents  the  symptoms  of  ascochitis  soybean  and  the  biological  characteristics  of  the 

causative  agent.  It  is  established  that  the  above  mentioned  disease  reduces  the  germination  of  seeds,  worsen  their 

sowing qualities. It is shown that the affected seeds preserve and carry the infection of ascochytosis. 

 

 

В настоящее время в условиях юга и юго-востока Казахстана соя является высокорентабельной 

культурой 



1,  2с.



.  Это  подтверждается  практикой  подавляющего  большинства  соеводческих 

хозяйств. В то же время за последние годы наблюдается тенденция увеличение потерь урожая этой 

ценной  культуры  вследствие  распространения  в  ее  посевах  разнообразных  вредных  организмов,  к 

числу  которых  относятся  и  инфекционные  заболевания,  поражающие  в  разные  периоды  вегетации 

сои. 

Болезни сои ежегодно наносят огромный ущерб урожаю этой ценной культуры. Так в годы с 

нормальными  погодными  условиями  в  республике,  из-за  поражения  растений  разными  болезнями 

урожай семян снижается на 10-15%, в годы с обильными осадками на 30% и более. 

    Возбудителем  аскохитоза  сои  является  несовершенный  гриб  Ascohyta  sojaecola  Abr. 

Заболевание  встречается  в  ряде  стран  Западной  Европы.    Впервые  гриб  был  отмечен  в  России  на 

Дальнем Востоке 



2, 3с.



. Заболевание встречается на Украине[3, 2c.], в Московской области. Болезнь 

проявляется  очагами.  Инфицирование  растений  происходит  на  протяжении  всего  вегетационного 

периода. Поражаются семядоли, листья, стебли, бобы и семена. 

 

Нами с 2013 по 2016 годы в семи районах Алматинской области были проведены маршрутные 

обследования  производственных  посевов  сои  и  на  селекционных  участках  Каз  НИИ  земледелия  и 

растениеводства на распространенность септориоза сои. В 2013 году септориоз сои были отмечены в 

двух районах Алматинской области, где распространенность составила 1,0-20,0%. Наиболее сильное 

распространение  болезни  было  в  2016  году.        Так,  в  Талгарском  и  Енбекшиказахском  районах 

распространение болезни достигало 17,5-20,0%, а в засушливых Илийском, Саркандском, Коксуском 

и  Карасайском  районах  проявление  аскохитоза  во  все  годы  было  слабым  (1,0-5,5%).  Средние 

значения  развития  аскохитоза  по  районам  Алматинской  области  за  4  года  исследований 

подтверждает зависимость ее распространения от количества осадков за вегетационный период и от 

умеренной температуры воздуха. Так, 2016 г. в предгорной зоне в период вегетаций выпало осадков 

3,5  раза  больше,  чем  многолетней,  где  степень  развития  болезни  достигла  до  20,0%.    Это  одно  из 

наиболее вредоносных болезней сои, так как быстро поражает активно растущее растение в период 

вегетации. При раннем проявлении болезни потери семян сои достигает 20-30%.  

Первые признаки болезни на посевах сои отмечаются от начала всходов до уборки урожая. На 

семядолях  образуется  темно-коричневые  пятна  и  язвы  с  ободком  темного  цвета.  На  листьях 

появляются  довольно  крупные  (до  1  см.  в  диаметре,  округлые,  сероватые  пятна  с  бурой  каймой). 

Иногда  они  приобретают  удлиненную  форму,  когда  разрастаются.  Пораженные  участки  листа 

выпадают, а остаются только каймы пятен. На стеблях развиваются удлиненные участки сероватого 

цвета с рассеянными, погруженными, затем выступающими пикнидами. На стеблях и черешках пятна 

продолговатые, иногда растрескивающиеся, покрытые спороношением - мелкими ложами с густыми 

черными  щетинками.  На  бобах  пятна  белесые  продолговатые;  на  пятнах  может  наблюдаться 

концентричность  за  счет  образования  в  тканях  пикнид.  При  сильном  поражении  бобы  выглядит 

недоразвитыми  и  трухлявыми.  Семена  либо  не  образуются  вовсе,  либо  формируются  щуплыми,  и 

легко  загнивают.  Основным  источником  инфекции  являются  семена  сои,  а  также  пораженные 

растительные  остатки,  на  которых  грибы  сохраняются  до  полного  их  разложения.  Инфекция 

сохраняется в семенах до 8-9 лет.