«ЖАСТАР ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ»

 «ЖАСТАР ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ»               

Студенттер, магистранттар, докторанттар мен жас ғалымдарды  72-Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы               

Сәуір, 2019 

 

271 

  Адлерліктер  үлкен    балаларды    ережелерді    ұстанатын,  мінсіздікке    талпынатын,  табысқа  

ұмтылатын  және  көп  жағдайда    жеткен    деп    сипаттады,  бұндай    ұмтылыс  болмаған  жағдайда, 

бастаған    істерін    аяқтамайтын    деп    сипаттайды.  Олар    адал,  байсалды,  қырсық,  жауапкершілікті 

болады, жауапкершілік  сезімі  тым  жоғары болуы да мүмкін: нәтижесінде  үлкен бала кейде   үрейлі  

немесе мазасыз  тұлғаға айналады. Үлкендер басқа адамдардың қателіктеріне төзбейді және сонымен 

қатар  басқалардың  ескертулеріне  және  қарым-қатынастағы  сатқындыққа  аса  сезімталдықпен 

қарайды.  Әдетте,  үлкен  балада  «әлеуметтік  қызығушылық»  коэффициенті  (басқалармен 

идентификация, эмпатия, кооперативтік мінез-құлыққа деген бейімділік, альтруизм) неғұрлым төмен.  

  Келесі,  баланың  туылу  реті  бойынша  ортаншы    бала  позициясы,  аз  зерттелінген  болып 

табылады.Зерттеулер көрсеткендей, отбасында «отбасы үміті» деп саналатын үлкен балаларға ерекше 

көңіл бөледі, себебі олар «ең ақылды» және «шебер», сонымен қатар «ең дәрменсіз» деп саналатын 

кішілерге де ерекше көңіл бөлінеді. Ата-аналар тарапынан зейіннің жетіспеуі, ортаншы баланың,өзін 

тастанды  сезінуіне,өзіне  назар  аударту  мақсатында,  көмескі  қылықтар  жасауға  апарады.  Кейбір 

зерттеушілер ортаншы балалардың мейірімді және әдепті бола отырып, айналасындағылармен жақсы 

қарым-қатынас жасауға тырысады деп санайды.   

  Соңғы    сипатталатын    позиция  -  кіші  немесе  кенже  бала  позициясы.  Кіші  бала  бірегей 

жағдайда дамиды, бір жағынан, оған ортаншы бала сияқты үлкен балалар, дамуына қарқынды үлес 

қосады,  ал  екінші  жағынан,  ол  жалғыз  бала  сияқты,  ешқашан  тақтан  түспейтін  жағдайда  болады. 

Сонымен  қатар,  ата-аналар  да  бала  тәрбиесінде    тәжірибелі  болып  келеді,  өткен  балаларды 

тәрбиелеуде үйренген өз дағдыларын  қолданады [1, 369б]. 

   Кенже  балалар  шығармашылық  тұлғалар  болып  табылады  және  басқаларға  ұқсамайтын 

ерекшеліктері болады («Кімге тартқан өзі?» - деген сұрақ, әдетте осы балаларға қатысты айтылады). 

Олардың көзқарасы болашаққа бағытталған және бұл балалардан  жақсы көшбасшылар шығады. Ол 

жиі барлығына сүйікті  адам болады. Көбінесе кенже балаларды, «ұжымның  жаны»  деп  атайды. 

  А.Адлердің    «реттік  позициясы»  қаншалықты  қазақ  отбасына  сәйкес  келетінін  анықтау 

мақсатында,  бірнеше    сұрақтардан  тұратын,  анкета    алынды.  Біздің  анықтағымыз  келген  бірінші 

мәселе,  отбасында  ата  –ана  тарапынан,  барлық  балаларға  қатынас  ерекшелігі  бар  ма  екендігі. 

Нәтижесінде  көпшілігі  «жоқ»  деген  жауап  қайтарды,  бірақ  «болса  қандай?»  деген  сұраққа,  үлкен 

балаға көп жауапкершілік артады, кіші балаларды көп еркелетеді деген жауаптар қайтарды.    

  Келесіде, 

сыналушыларға  отбасындағы  өзіне  жақын  рөлді  таңдауын  сұрадық 

«Патшайым/Патша», 

«Ханшайым/Ханзада», 

«Күлбике», 

нәтижесінде, 

«Патшайым/Патша»  

таңдағандар  көрсеткіші -18%, оның  ішінде,үлкен балалар - 27%, ортаншы балалар – 19, кіші балалар 

-  16%,  жалғыз  балалар  -100%,  «Ханшайым/Ханзада»  таңдағандар  көрсеткіші  -  62%,  оның    ішінде, 

үлкен балалар - 44%, ортаншы балалар - 52%, кіші  балалар -66%, жалғыз балалар - 0%, «Күлбике» 

нұсқасын  таңдағандар көрсеткіші - 20%, оның ішінде,  үлкен балалар - 27%, ортаншы балалар -27%, 

кіші балалар - 22%, жалғыз балалар - 0% көрсеткішін көрсетті. 

  Соның  ішінде, отбасындағы әр баланың  ерекшеліктерін қандай да бір қасиетпен сипаттауы 

сұралды,  нәтижесінде  «үлкен    бала»:  қамқор,  жауапты,  батыл  –  75%,  «ортаншы  бала»:  тәртіпті, 

әзілқой, қызғаншақ -66%, «кіші бала»  - ерке, пысық, оқымысты, сезімтал - 83%, «жалғыз бала»: тез 

тіл табысқыш, сөзінде тұратын, сезімтал -100% көрсеткішті  көрсетті.  

  Әрине,  бұл    анкетада,  сыналушылардың  бауырлар  арасындағы  жас  алшақтығы,  жынысы  

ескерілмеді,  дегенімен    А.Адлердің    «реттік    позициясы»  теориясы  шындыққа  жақын    екенін  көре 

алдық,  дегенімен  қазақ  отбасыларында,  балалардың  санына  байланысты  өзіндік  ерекшеліктер  бар 

екенін де байқадық. 

Әрине, біз сипаттаған заңдылықтар фатальды емес, тек балалардың туу тәртібіне байланысты 

дамуының  кейбір  тенденцияларын  көрсетеді.  Бұл  үрдістерді  білу  ата-аналарға,  жоғарыда 

сипатталған,  отбасында  балалар  арасындағы  рөлдердің    бөлінуін,  көптеген  жағымсыз  салдарларды 

болдырмауға  көмектеседі.  Сонда  да,  бұл  мақала  осы  тақырыпқа  қызығушылық  танытатын  адамдар 

үшін пайдалы болады деп үміттенеміз. 

 

Әдебиеттер: 

1. Адлер А. Наука жить. Комплекс неполноценности и комплекс превосзодства – Киев: Port-

Royal, 1997. – 387с. 

2. Дуэйн Шульц, Сидней Шульц. Қазіргі психология тарихы. – Алматы, 2018. – 425б.  

 

 «ЖАСТАР ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ»               

Студенттер, магистранттар, докторанттар мен жас ғалымдарды  72-Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы               

Сәуір, 2019 

 

272 

Косымжан Айгерим 

5В010800-Физическая культура и спорт 

Научный руководител: к.п.н., проф. Д.Р.Абдыкадырова  

КазГосЖенПУ 

 

СОВРЕМЕННОЕ ФОРМИРОВАНИЕ МОТИВОВ ЗАНЯТИЙ ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРОЙ И 

СПОРТОМ У ШКОЛЬНИКОВ 

 

Түйіндеме.  Оқушылардың  дене  тәрбиесінің  негізі  үрдісі  ретінде,  дене  шынықтырудың  барлық 

маңыздылығына  қарай,  күнделікті  дене  жаттыңуларының  рөлі  айрықша,  сондықтан  шынығу-сауықтыру 

және  спорттық-сауықтыру  жұмыстарын  салауатты  өмір  салты  арқылы  қалыптастыру.Оқу 

орындарындағы  осы  жұмысқа  назар  аудару  келесі  себептерге  байланысты:  балалардың  денсаулығының 

нашарлауы, аудиторияда жұмыс істеуін жоғарылату, әрекетсіздік. 

Abstract.  For  all  the  importance  of  physical  culture,  as  the  basis  for  the  process  of  physical  education  of 

pupils,  physical  culture,  health  and  sports-mass  work  have  an  exclusive  role  in  involving  daily  exercise  and  healthy 

lifestyles.  Increased  attention  to  this  area  of  work  in  educational  institutions  is  due  to  the  following  reasons: 

deterioration of children's health, increase in classroom occupancy, inactivity. 

 

        С развитием компьютерных технологий, учащиеся все меньше и меньше проводят время 

на  свежем  воздухе,  занимаются  спортом,  играют  в  подвижные  игры.    Значит,  одной  из  основных 

задач,  стоящих  перед  школой,  является  приобщение  школьников  к  здоровому  образу  жизни. 

Формирование  интересов,  мотивов  уже  в  начальных  классах  придающих  дальнейшей  учебе 

школьника  значимый  для  него  смысл,  в  свете  которого  учебная  деятельность  становится  для  него 

сама  по  себе жизненно  важной  целью,  а  не  только  средством достижения других  целей  (например: 

престижных, или выполнения требований родителей и т.д.), является крайне необходимым. 

Как  показывает  опыт,  при  стихийном  формировании  мотивационной  сферы  деятельности 

учащихся  у  многих  из  них  не  формируется  необходимые  для  эффективного  обучения  мотивы, 

следовательно,  школы  и  учителя  должны  взять  на  себя  руководство  управлением  процесса 

формирования мотивационной сферы деятельности учащихся. При этом важно обеспечить такое ее 

формирование  которое  поддержало  бы  эффективную  и  плодотворную  учебную  работу  каждого 

ученика на протяжении всех лет его пребывания в школе, и было бы основой для его самообучении и 

самосовершенствования в будущем. 

Использование  методов  физической  культуры  в  оздоровлении  нации  является 

первостепенным,  что  подтверждает  ее  главную  роль  в  укреплении  здоровья  населения.  При  всей 

значимости  физической  культуры,  как  основы  процесса  физического  воспитания  учащихся, 

исключительная  роль  в  приобщении  к  ежедневным  занятиям  физическими  упражнениями,  а  также 

формированию  здорового  образа  жизни  принадлежит  физкультурно-оздоровительной  и  спортивно-

массовой работе. Повышенное внимание к данному направлению работы в учреждениях образования 

обусловлено следующими причинами: 

- ухудшение здоровья детей; 

- увеличение наполняемости классов; 

- гиподинамия. 

Актуальность  данной  проблемы  объясняется  необходимостью  перестройки  физического 

воспитания и его преобразования в развивающуюся, открытую, гуманистическую систему, в которой 

высшей степенью становится ученик с его индивидуальными особенностями.  Данный опыт создает 

максимально благоприятные условия для раскрытия и развития не только физических способностей, 

но  и  духовных,  нравственных  качеств  ребенка.  Ведущей  педагогической  идеей  опыта  является  не 

шаблонность  и  однообразие  физкультурно-оздоровительной  работы,  а  разнообразие,  учитывающее 

индивидуальные интересы, возможности и способности в области занятий физической культурой. 

Цель  исследования:  определение  наиболее  эффективных  форм,  методов,  приемов 

физкультурно-оздоровительной  и  спортивно-массовой  работы,  способствующих  формированию 

мотивов к занятиям физической культуры и спорта . 

Задачи исследования: 

-  рассмотреть  на  теоретическом  уровне,  проблему  формирования  здорового  образа  жизни 

учащихся; 

- определить, на основе изучения научно – методической литературы, наиболее эффективные