Жаратылыстану-математикалық бағытта бейіндік оқытудың әдістемелік ерекшеліктері

82

практикалық материалды  (тапсырманы)  ой  елегінен өткізе  алу  дағдысын

қалыптастыратындай болып ұйымдастырылуы тиіс.

Жоғарыда  айтылғандарды  тұжырымдай  келе  физикадан  бағдарлы

сарланған білім беру оқушылардың физика негіздерінен біліммен қарулануына,

ғылыми ойлай алуының дамуына, ғылыми дүниетаным негіздерінің қалануына

себептесетін  болады.  Сонымен қатар  пәнді  оқытуда  физиканың практикалық

қолданысымен

байланысты  мәселелерге  басты  назар  аудару

ғылыми

мәселерлерді әлеуметтік  және  жеке  тұлғалық мәні  бар  міндеттер  тұрғысынан

саналы  түрде  жұмыс  жасай  алатын  жан  жақты  дамыған  және ой өрісі  кең

азаматты  тәрбиелеуге өз үлесін қоса  алады.  Ал,  бұл қазіргі  кезде  білім  беруді

жаңарту негіздерінің бірі болып қарастырылып отырған түйінді құдіреттіліктің

қалыптасуына

себептесетін  болады.  Таңдаған  бағытқа  (бейінге)  сәйкес

тереңдетілген  деңгейде  оқытылуының  қамтамасыз  етудегі  оқытудағы  мақсат

қабілет қарымы ерекше  дарынды  балалардың білімін  арттырып  болашақта  да

білімін ұштай  түсуге  бағдар  беру, ғылыми  ізденіске қызығушылығын  арттыра

отырып қол жеткізу [12].

Барлық

жалпы

орта  білім  берудің

жаратылыстану-математикалық

бағыттағы  бейіндік  пәндері негізіндегі  бағдарлы қолданбалы курстардың

жиынтығы әрбір оқушы үшін жеке білім теориясын құруға мүмкіндік береді.

Жаратылыстану-математикалық бағыттағы  бейіндік  пәндері негізіндегі

қолданбалы курстардың мақсаты:



жаратылыстану-математикалық бағыттағы сынып оқушыларының білім

деңгейін кеңейту;



оқушылардың танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамыту;



ғылымның іргелі  негіздері  мен  олардың  қолданылуын өз  бетінше

зерделеу дағдысын қалыптастыру, табиғатқа ғылыми көзқарасын бекіту.

Қорыта

келгенде,

жаратылыстану-математикалық

бағыттағы

оқу

жоспарының вариативті  бөлігінің білім  мазмұны  осы  айтылған  теориялық

негіздерге сүйене отырып дайындалған жағдайда ғана ұсынылатын қолданбалы

курстар өзінің негізгі  мақсат-міндеттерін  педагогикалық тұрғыда  дұрыс

орындап,  мектеп  бітірушілерді өз  бетімен  ізденіп  білім  алуға  талпындырып,

олардың алған  білімдерін өмірде қолдана  білуге

үйретеді,

ғылымның,

өндірістің, өнердің бір саласында озық нәтижеге қол жеткізе алатын мамандық

таңдауға бағыттайды.

83

Қорытынды

Мектептің жоғары  сыныптарына  бағдарлы  оқытуды  енгізудің  қажеттігі

мемлекет  пен қоғам  тарапынан  мектептегі  білім  беру  жүйесіне қойылып

отырған  талаптардан,  республиканың  әлеуметтік-экономикалық,  әлеуметтік-

мәдени  дамуынан  туындаған  заңды құбылыс  болып  табылады  және  ол

оқушылардың білім  алу қажеттіліктерін

қанағаттандыру үшін  таңдауға

жағдайлар туғызуға бағытталған оқыту түріне жатады.

Бүгінгі  күнгі  мектеп  тәжірибесінде  жаратылыстану-математикалық

бағыттағы пәндерді бағдарлы  сыныптарда  оқыту  бірқатар қиындықтармен

қабаттаса өтіп келеді,  бұл әртүрлі  бағдардағы  оқушылардың оқу-танымдық

ерекшеліктерінің ескерілмеуінен,  оқу  бағдарламаларының  ғылыми  ақпарат

ауқымының

арттырылуына  бағдарлануынан  туындап  отыр.  Мектептегі

жаратылыстану-математикалық пәндерді оқытуға кешенді теориялық тұрғыдан

қараудың болмауына  байланысты  кейбір  мәселелердің келісілмей  шешілуі,

тұлғаның дара  ерекшеліктеріндегі  айырмашылықтарды  ескермеу  салдарынан

оқыту үдерісінде  көптеген  оқушылар физика-математикалық және  химия-

биологиялық пәндерді қызықсыз, болашақ мамандықтарында қажет болмайтын

күрделі  пәндер  ретінде қарастырады,  бұл өз  кезегінде  оқушылардың  ғылыми

дүниетанымдарының, болашақ кәсіби  жетістіктерінің    қалыптасуына  кері әсер

етуі мүмкін.

Бұл 

көрсетілген

қиындықтарды 

жеңілдету

үшін 

жаратылыстану-

математикалық бағыттағы  пәндерді

бағдарлы  сараланған  білім  берудің

теориялық және практикалық – әлемнің біртұтас физика-математикалық және

жаратылыстану-ғылыми бейнесін қалыптастыруға  бағытталған  оқу  пәндері

мазмұнын  бағдарлы  саралаудың  құралы  ретіндегі  және  жоғары  сыныптарда

бағдарлы  оқытуды  жүзеге  асыру үшін  білім  беру үдерісіне қатысушылардың

күшін жұмылдырудың құралы ретіндегі аспектiлерi қарастырылды.

Бейінді 

оқытудың

теориялық

негізін 

бағдарлы 

білім

мазмұнын

қалыптастыратын

принциптер 

мен 

оқыту 

процесін

ұйымдастыратын

принциптер құрайды:  ізгілендіру,  мәдениетті  болжау, ғылыми-тарихи,  бейінді

саралау, ғылыми-жаратылыстану  білімнің негізділігі,  кәсіби  бағыттылық пен

политехнизмнің бірлігі  және өзара  шарттастығы  жатады.  Бейінді  оқыту

процесін ұйымдастырудың негізгі  принциптері  индивидуалдық, оқу  мен

ізденушілік 

танымдық

іс-әрекеттің, 

интенсивтендірудің,

проблемалық

оқытудың, диалогтық оқытудың бірлігі, оқушылардың ұжымдық және жеке іс-

әрекеттерінің, 

білім

алушылардың

шығармашылық

белсенділігінің,

дербестігінің бірлігі,  оқушылардың танымдық  қажеттілігі  мен  мотивтерін

қанағаттандыру болып табылады.

Жаратылыстану-математикалық

бағыттағы  бейінді  оқытудың

моделі

физика-математикалық,

хими-биологиялық

бейінді  оқыту  мақсаттарының

интеграциясы 

негізінде

қалыптасқан 

мақсатты 

компоненттен 

тұрады.

Әдістеменің жобалаушы  компоненті  педагогикалық заңдылықтарға  және

зерттеу  барысында  бекітілген  бейінді  оқыту  принциптеріне,  білім  беруді

84

жаңарту  тұжырымдамасына,  бейінді  оқыту  тұжырымдамасына,  мемлекеттік

білім беру стандартына сүйенеді.

Жаратылыстану-математикалық

бағыттың

мазмұндық

компоненті

инвариантты  және  вариативті  бөлімдерде  көрсетілген.  Инвариантты  бөлім

тұтастық идеясы  мен  табиғаттың бірлігінен,  табиғаттың жүйелі  және көп

деңгейлі құрылысынан, адам мен табиғаттың бірлігінен, білім компоненттері –

ғылыми-жаратылыстану  теория,  заңдар, ұғымдар,  фактілерден, құндылық

компоненті  мен  пәндік  біліктілікті, әдіснамалық және  зияткерлік  біліктілікті

қамтитын

іс-әрекеттік

компоненттерден 

тұрады. 

Вариативті 

бөлімнің

мазмұнына  жаратылыстану-ғылыми,

әдіснамалық,

физика-математикалық,

химия-биологиялық білімдер,  іс-әрекеттердің түрлері,  арнайы  тағайындалған

және  арнайы  тағайындалмаған  элективті  курстардың мазмұны  шеңберіндегі

құндылықтар  кіреді. Әдістемелік  жүйенің процессуалдық компоненті –

оқушының 

өзіндік 

белсенділігін 

арттыруға 

ықпал 

ететін 

оқытудың

ұйымдастырушылық

формалары,

әдістері, 

тәсілдері, 

бейінді 

оқыту

шеңберіндегі  тәрбие  болып  табылады.  Нәтижелі  компонент  жаратылыстану-

математикалық бағытта бейінді оқытудың нәтижелерін көрсетеді.

Бейінді  оқыту  жағдайында  физика-математикалық, химия-биологиялық

бағдарлар бойынша пәндердің кез келген тақырыптарын оқытуды негізгі іргелі

және қолданбалы  теориялардың айналасында өрістету  керек.  Сабақтарды

тақырыптық және әр сабаққа бөліп жоспарлау мазмұндық және процессуалдық

компоненттердің бөлімдеріне  негізделген  төрт  блоктан  тұрады:  теориялық,

практикалық, шығармашылық және қосымша.  Мұндай  бөлім  сабақтардың сан

алуан  түрінен  көрінетін  бейінді  оқытудың

принциптері  мен  оқытуды

ұйымдастырудың

ерекше  формасына  байланысты.  Сабақтың

сан  алуан

түрлеріне:  проблемалық лекциялар,  эвристикалық  әңгімелесудің элементтері

бар  дәрістер,  семинарлар,  диспуттар,  «дөңгелек үстелдер»,  практикумдар,

аралас сабақтар, оқу ойындары жатады. Бейіндік пәндерді оқытудың мақсатына

жетуде зерттеу іс-әрекеттерінің элементтерінен тұратын үйдегі шығармашылық

жұмыстар  мен  сыныптан  тыс  жұмыстар  (ғылыми әдебиеттерді  оқу, ғылыми

тақырыптық кештер, ғылыми  конференциялар,  пән  бойынша  оқушылардың

ғылыми қоғамы, табиғатта экскурсиялар өткізу) ерекше маңызға ие.

12  жылдық білім  беруге  көшу  экспериментінің нәтижелері  бейіндік

пәндерді  оқытудың  әзірленген әдістемесі  тиімді  екенін  және  оны  жалпы  білім

беретін  мектептерде  физика-математикалық және  химия-биологиялық білім

берудің

тиімділігін  арттыру  мақсатында  жаратылыстану-математикалық

бейіннің шеңберінде қолдануға болатындығын көрсетті.

85

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы  Н.Ә.Назарбаевтың

«Қазақстан-2050»  стратегиясы қалыптасқан  мемлекеттің жаңа  саяси  бағыты»

атты Қазақстан халқына Жолдауы (2012 ж. 14.12.). – Астана, 2012.

2. Қазақстан

Республикасында  білім  беруді  дамытудың  2011-2020

жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасы  /Қазақстан  Республикасы

Президентінің 2010ж.07.12. №1118 Жарлығымен бекітілген.

3. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. 27.07.2007.

4. Теоретические основы содержания общего среднего образования. /Под.

ред. В.В.Краевского, И.Я. Лернера. –М.: Педагогика, 1983. – 352с.

5. Леднев  В.С.  Содержание образования:  Учебное пособие. – М.:Высшая

школа, 1989. – 360 с.

6. Лернер  И.Я.  Базовое  содержание  общего  образования.

//Сов.

педагогика.–1991. – №11. – С.15-21.

7. Зорина Л.Я. Дидактические аспекты естественнонаучного образования:

Монография. –М., Изд-во РАО, 1993. – 163с.

8. Скаткин  М.Н.  Проблемы  современной  дидактики. – М.:  Педагогика,

1984. – 96с.

9. Садыков 

Т.С., 

Абылкасымова 

А.Е. 

Методология 

12-летнего

образования. – Алматы: НИЦ «Ғылым», 2003. – 164 с.

10. Концептуальные  проблемы  создания  и  совершенствования  школьных

учебников: 

Научно-методическое 

издание 

/Под 

редакцией:

А.Е.Абылкасымовой, М.В. Рыжакова. – Астана, 2011. – 168 с.

11. Муканова  С.Д.  Концептуальные  основы  развития  профильного

обучения  в Республике  Казахстан  //Білім беру мекемесі басшыларыныц

аныктамалығы  =  Справочник  руководителя  образовательного  учреждения. –

2011. – № 8. – С.74-84.

12. Тоқбергенова У.Қ. Мектептегі  жаратылыстану  пәндерінің мазмұнын

бағдарлы  саралаудың теориялық негiздерi:  п.ғ.д.  диссер.авторефераты. –

Алматы, 2009. – 51 б.

13. Қазақбаева Д.М. Мектепте жаратылыс-ғылыми білім беруді дамытудың

теориясы мен практикасы: п.ғ.д. диссер.авторефераты. – Астана, 2010. – 51 б.

14. Смағұлова Г.Қ. және т.б. Шетелдік тәжірибедегі 12 жылдық білім беру

//Аль-Фараби атындағы ҚазҰУ хабаршысы. – Алматы, 2012. – 9 б.

15. Карибаева  А.А.  12-летнее  образование  в  странах  с  переходной

экономикой//  Абай  атындагы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы. Әлем  халықтары

тілдері сериясы. = Вестн. КазНПУ им. Абая. Сер. Языки народов мира. – 2006.

– №1(8). – С.87-89.

16. Дружинский  А.Н.  Международный  опыт  12-летнего  среднего

образования  //Сборник  Международной  научно-практической  конференции

«Научное обеспечение функционирования 12-летнего среднего образования». –

Алматы, 2007. – 20-21 апреля. – Ч.1. – С.45-49.

17. Бегалинова  К.К.  Современные  тенденции  образования  //12  жылдық

білім беру = 12-летнее образование. – 2010. – №12. – С.3-6.

86

18. Жұмағұлов  Б.Т.

Қазақстан  Республикасы  білім  беру  жүйесінің

дамуы//12 жылдық білім беру = 12-летнее образование. – 2010. – №10. – Б.7-10.

19. Дуйсебек А.Т., Туяков Е.А. Модернизация казахстанского образования

в  контексте  общечеловеческих,  национальных  и  личностных  приоритетов

//Материалы 

международной 

научно-практической 

конференции

«Образование:  Традиции  и  инновации». – Прага,  Чешская  республика

(27.12.2012г.). – С.347-351.

20. Дуйсебек

А.Т.

Современные  аспекты  обновления  содержания

школьного образования  //Сб.материалов Международной  заочной  научно-

практической  конференции  «Педагогические  и  психологические  науки:

актуальные вопросы». – Новосибирск, 31 октября 2012 г. – С. 36-38.

21. Бектурова  З.К.  және  т.б.  Бейіндік  оқытуды

ұйымдастырудың

әдістемелік негіздері. – Астана, 2008. – 56 б.

22. Бабаев  Д.В.,  Омаралиев  А.Ч.  Совершенствование  профессионального

мастерства учителей  естественно-математических  дисциплин  //Абай  атындагы

ҚазҰПУ-дың Хабаршысы.  Физика-математика ғылымдары  сериясы  =  Вестн.

КазНПУ  им.  Абая.  Сер.  Физико-математические  науки. – 2005. – №2(13). –

С.37-40.

23. Дуйсебек А.Т. Совершенствование естественнонаучного образования в

контексте  современных  требований //«Білім-Образование» спецвыпуск для

I  съезда  учителей  химии  и  биологии  РК «Школьное  естественнонаучное

образование:  общество,  наука  и  технология  XXI  века». – Усть-Каменогорск,

июнь 2012 г. – С.14-16.

24. Дуйсебек  А.Т.  Современные  векторы  трансформации  методологии  и

содержания образования  //12  жылдық білім беру  =  12-летнее  образование. –

2011. – №5. – С.50-53.

25. Әбілқасымова А.Е. Математиканы оқытудың теориясы мен әдістемесі.

– Алматы, 2011. – 272 б.

26. 12  жылдық

білім  беруге  көшу  бойынша  7-ші  эксперименттік

сыныптардың

байқау  оқулықтары  мен  ОӘК-нің

сапасын  апробациялау

мониторингі. – Астана, 2010. – 67 б.

27. 12 жылдық мектепке арналған оқу әдебиеттерінің сапа мониторингі: 8-

ші  эксперименттік  сыныптарға  арналған  оқулықтар  мен  оқу-әдістемелік

кешендерін өткізу қорытындысы. – Астана, 2011. – 65 б.

28. 12 жылдық мектепке арналған оқу әдебиеттерінің сапа мониторингі: 9-

ші  эксперименттік  сыныптарға  арналған  оқулықтар  мен  оқу-әдістемелік

кешендерін өткізу қорытындысы. – Астана, 2011. – 52 б.

29. Тұяқов  Е.А. Мектеп  пен  жоғары  оқу  орнындағы  математика  курсы

мазмұнының

сабақтастығы

//Ғылыми-педагогикалық

журнал 

«Білім

–

Образование». – №5-6. – Астана, 2011. – Б. 80-83.

30. Мүбараков  А.М.  Математиканы  оқытудағы  сабақтастық. – Павлодар,

1999. - 230 б.

31. Филатова  Л.  О.  Развитие  преемственности  школьного  и  вузовского

образования  в  условиях  введения  профильного  обучения  в  старшем  звене

средней школы. – М.: Лаборатория Базовых Знаний, 2005. – 192 с.

87

32. Абылкасымова  А.Е.,  Рыжаков  М.В. Содержание  образования  и

школьный  учебник:  Методические  аспекты:  Монография. – М.:  Арсенал

образования, 2012. – 224 с.

33. Бұзаубақова  К.Ж.

Құзыреттілік  тұрғыдан  білім  берудегі  білім

сапасының мәні  //«Шаяхметов  оқулары»  атты  Республикалық  ғылыми-

практикалық конференция материалдары. – Павлодар, 2009. – Б.237-243.

34. Хуторской  А.  Ключевые  компетенции  как компонент  личностно-

ориентированной  парадигмы  образования  //Народное  образование. – 2003. –

№2. – С.4-9.

35. Андриенко  Е.В.,  Пономарева  Е.С.  Формирование  коммуникативной

компетентности учащихся  в  процессе  профильного  образования  //  Педагогика

жэне психология = Педагогика и психология (КазНПУ им.Абая). – 2010. – №1.

– С.28-32.

36. Афанасьева  С.И.  Формирование  информационной  компетентности

учащихся 

в 

профильных 

классах 

//Наука 

и 

образование: 

история,

современность,  перспективы развития:  Сб.  докл.  междунар.  науч.-практ.  конф.

(15-16 окт. 2010 г.). – Усть-Каменогорск, 2010. – Ч.З. – С.123-128.

37. Тұяқов  Е.А. Модульдік  технологиямен  оқыту әдістемесі // Қазақстан

мектебі. - Алматы, 2005. - №3. – 11-13 б.

38. Тұяқов  Е.А.,  Жақсыбекова  А.С. Электрондық оқу  басылымы –

математиканы оқытудың тиімді құралы // Ғылыми-педагогикалық журнал

«Білім – Образование». – №3. – Астана, 2012. – 8 б.

39. Караев  Ж.А.  Активизация  познавательной  деятельности  учащихся  в

условиях применение компьютерной технологии: дисс. д.п.н., 1994. – 287 с.

40. Беспамятных

Т.А. 

Методика 

учебно-исследовательской 

работы

учащихся  при углубленном изучении  общей  биологии:  Дис.  канд.  пед.  наук. -

СПб., 2002. - 174 с.

41. Астанина С.Ю.  Методическая  система  обучения  общей  биологии  в

условиях интенсификации образования: Дис. канд. пед. наук. СПб., 2003. -184с.

42. Боброва

Н.Г. 

Методика 

организации 

учебно-познавательной

деятельности учащихся на уроках общей биологии в средней школе: Дис. канд.

пед. наук.-СПб., 1997. - 199 с.

43. Теория  и  методика  обучения  физике /Под.ред.  С.Е.Каменецкого,

Н.С.Пурышевой. – М.: Академия, 2000. – 368 с.

44. Тоқбергенова  У.Қ. Физиканы  оқытуда  оқушыларға әдiснамалық бiлiм

беру. //Білім – Образование.– № 4. – 2005.

45. Колесник  С.В.  Общие  географические  закономерности  Земли. -

М., 1970. – 283 б.

46. Ердавлетов  С.Р.

Қазақстанның

экономикалық

және

әлеуметтік

географиясы. Оқу құралы.-Алматы,1998.

47. Жалпы  білім  беретін  орта  мектептердегі  бағдарлы  және қолданбалы

элективті  курстардың бағдарламалары:  Жаратылыстану-математикалық бағыт.

– 3-бөлім. – Алматы: Білім беру жүйесі мамандарының біліктілігін көтеру және

қайта даярлау институты, 2007.

88

Мазмұны

Кіріспе ………………………………………………………………………..

3

1 Жаратылыстану-математикалық бағытта  бейіндік-бағдарлы білім

берудің әдіснамалық негіздері …………………………………………….

6

1.1

1.2

1.3

Орта  мектепте бейіндік-бағдарлы  білім  беруді ұйымдастыру

жөніндегі шетелдік және отандық тәжірибелер ………………….

Жаратылыстану-математикалық бағытта  бейіндік-бағдарлы  білім

беруді дамытудың тұжырымдамалық негіздері …………………..

Жаратылыстану-математикалық бағыттағы  бейіндік пәндердің

білім мазмұнына қойылатын талаптар ……………………………

6

11

14

2

Оқытуды  бейіндендіруді  есепке  ала  отырып,  жаратылыстану-

математикалық бағыттағы сыныптарда пәндерді оқытудың әдістемесі ...

18

2.1

2.2

2.3

«Математика  және  информатика»  білім  саласы  пәндерін

оқытудың әдістемелік ерекшеліктері ……………………………...

«Жаратылыстану»  білім  саласы  пәндерін  оқытудың  әдістемелік

ерекшеліктері …………………………………………………………

Бейіндік-бағдарлы  оқытуды  жүзеге  асырудағы

қолданбалы

курстарды өткізу және ұйымдастыру ………………………………

18

48

78

Қорытынды ......................................................................................................

83

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...................................................................

85

89

Жаратылыстану-математикалық бағытта

бейіндік оқытудың әдістемелік ерекшеліктері

Әдістемелік құрал

Басуға 25.06.2013 қол қойылды. Пішімі 60×84

1/

16

. Қағазы офсеттік. Офсеттік басылыс.

Қаріп түрі «Times New Roman». Шартты баспа табағы 5,0.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

«Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы» РМҚК

010000, Астана қ., Достық көшесі 20, «Санкт-Петербург» с.-і. о., 13-қабат.