Жаратылыстану ғылымдары жоғары мектебі

жүктеу 106,94 Kb. бет 2/6 Дата 17.09.2022 өлшемі 106,94 Kb. #39290

Навигация по данной странице:

• Систематикалық орны

Зерттеу нысаны:Балық Зерттеу әдісі: Салыстыру, анықтау. Жұмыстың практикалық маңызы:Маған берілген курстық жұмыстың тақырыбы «Балық шаруашылығын дамыту жолдары» деп аталады. Бұл курстық жұмыс арқылы мен балықтармен толықтай таныса аламын. Соның ішінде олардың биологиялық сипаттамасымен, табиғаттағы тіршілігімен және балықтардың түрлерімен жіті танысамын. Мен болашақ мұғалім болғандық, келешекте балаларға дұрыс, нақты әрі пайдалы ақпараттар беруім керек. Балықтар туралы ғана емес жалпы өмірлеріне қажет те кез-келген ақпаратты беруге міндеттімін деп ойлаймын. Балықтар — хордалылар типінің жақтылар тобына жататын омыртқалы су жануарлары. Балықтардың 22000-нан астам түрі бар деп есептеледі. Олардың үштен бір бөлігі тұщы суда өмір сүреді. Балықтар үш топқа бөлінеді: жақсыз (миксина сияқты), шеміршекті (акулалар және тұтасқанаттар) және ең үлкен топты құрайтын сүйекті балықтар. 20 мыңнан астам түрі белгілі, олардың 97 – 98%-ы сүйекті балықтарға жатады, қалғандары шеміршекті балықтар. Қазақстанда 180-дей түрі мен түр тармақтары кездеседі. Балықтар девон кезеңінен белгілі. Қазіргі көптеген түрлері 500 мың жылдан бері өзгерместен тіршілік етіп келеді. Балықтардың мекен ету аумағы биік тау суқоймаларынан мұхиттың терең су түбіне дейінгі ауқымды қамтиды. Олар –2°С-тан (арктикалық суда) 50°С (ыстық бұлақтарда) температура аралығында тіршілік ете алады. Систематикалық орны Патшалық: Жануарлар - Animalia Тип: Хордалылар – Chordata Тип тармағы: Омыртқалылар - Vertebrata Топ: Балықтар-fish І. Балықтардың биологиясы 1.1 Балықтардың биологиялық ерекшелігі және түрлері Балық (лат. Pisces) - су омыртқалы жануарларының парафетикалық тобы (қазіргі кладистикалық классификация бойынша). Дененің постэмбриональды дамуының барлық кезеңдерінде Гилл тынысымен сипатталатын жақ сүйектерінің кең тобы. Балықтар тұзды және тұщы су қоймаларында — терең мұхит ойпаттарынан тау ағындарына дейін өмір сүреді. Балық көптеген су экожүйелерінде азық-түлік тізбегінің құрамдас бөлігі ретінде маңызды рөл атқарады. Балықтардың көптеген түрлерін адамдар жейді, сондықтан олар маңызды коммерциялық мәнге ие. Қазіргі балықтар 7,9 мм-ден (Paedocypris progenetica[2]) 20 м-ге дейін (кит акуласы). Әлемде балықтың 35768 түрі белгілі (2020 жыл), алайда балықтың жаңа түрлері үнемі сипатталады[3], жыл сайын ғылым үшін 300-500-ге жуық жаңа түрлер сипатталады. Ресейде 3000-ға жуық түрі мекендейді[4], оның ішінде тұщы суларда 280-нен астам түрі кездеседі[5]. Зоология — ихтиология бөлімі балықты зерттеуге арналған. Балық сөзі (ескі орыс. балық) белгісіз этимологияның славяндық *ryba - дан шыққан. Рурра, рюпа "құрт", сонымен қатар "Бурбот", ср.-в.-н. гирре, рюпе "Бурбот". Фасмердің айтуы бойынша, бұл сөз ежелгі * zъv, ср. žuvìs "балық", грек. χθθς (ихтиология — балық туралы ғылым) - "балық", арм. jukn, ол байланысты созвучия с глаголом звать балықшылар тырысты пайдаланбау[6]. Сыртқы жабындар Балықтың сыртқы қақпақтары терісі таразы бар (кейбір балықтарда таразы жоқ). Барлық басқа омыртқалылар сияқты, балық терісі дерма мен эпидермиске бөлінеді (эпителий ұлпасынан тұратын эктодермальды терінің жоғарғы қабаты). Балықтардағы Эпидермис қымбат емес. Эпидермистегі бездер жануардың сыртқы қақпағын қорғайтын жұпар тәрізді құпияны шығарады. Таразының қалыптасуында терінің ішкі қабаты — дерма негізгі рөл атқарады. Шеміршекті балықтарда барлық омыртқалылардың тістеріне гомологиялық болатын плацоидты таразылар бар; эволюция кезінде жаққа қарай жылжып, плацоидты таразылар іс жүзінде акулалар мен қылшықтардың тістеріне айналады. Плакоидты таразылар дентинден тұрады, ол Таразының негізін құрайды, ал үстіне эмальмен жабылған. Дентин мен акула эмальының химиялық құрамы адам тістерінің дентин мен эмальына ұқсас. Жоғалған плацоидты таразылар қалпына келмейді, бірақ балық өскен сайын олардың саны артады. Кейбір шеміршекті балықтардың ұштары (мысалы, Қара теңіз катранында) сонымен қатар түрлендірілген плацоидты таразылар болып табылады. Сүйекті балықтар таразының бірнеше түрлі түрлеріне тән. Ганоидты таразылар жарқыраған балықтардың ең қарабайырларында, мысалы, бекіре тұқымдас балықтарда кездеседі. Ол дентин тәрізді заттың — ганоиннің үстіңгі қабатымен жабылған сүйек тақталарымен қалыптасады; көбінесе мұндай таразылар Polypteridae және Lepisosteidae отбасыларының өкілдері сияқты балықтың денесін үздіксіз қорғаныс қабығымен жабады. Қазба және қазіргі заманғы кистепер және екі тыныс алатын балықтар космоидты таразылармен сипатталады, олардың сыртқы беті Космин қабатынан (атау қайдан шыққан) және одан тыс дентин пайда болады. Космин жіңішке сүйектің қабатымен жабылған. Кисталық және қос тыныс алатын балықтардың қазіргі түрлерінде сыртқы дентин және ішкі губка қабаттары біртіндеп азаяды: Коелакант тұқымының қазіргі түрлерінде таразының бетінде тек бір дентин түйнектері сақталған. Балықтың түсі өте кең ауқымда өзгеруі мүмкін: барлық мүмкін түстердің монофониялық түстерінен камуфляжға дейін немесе, керісінше, жарқын "ескерту" арқылы ерекшеленеді. Балықтардың тірек — қимыл жүйесі-бұл қоршаған ортадағы орнын өзгертуге және қозғалуға мүмкіндік беретін балықтардың мүшелері мен тіндерінің жүйесі. Тірек-қимыл жүйесінің бөліктері эволюциялық өзгерістердің арқасында басқа мамандандырылған функцияларды орындауға бейімделген. Бас сүйегі Біріккен сүйектерден тұратын жер үсті омыртқалыларынан айырмашылығы, балықтың бас сүйегінің 40-тан астам сүйек элементтері өздігінен қозғала алады. Бұл сізге жақ сүйектеріңізді созуға, оларды бір-біріне итеруге, Гилл аппараты мен ауыз қуысының түбін түсіруге мүмкіндік береді. Жылжымалы элементтер миды қоршап тұрған қатаң артикулярлы нейрокранумға бекітіледі. Эволюциядағы сүйек балықтарының нейрокраниумы тері сүйек плиталары өсетін шеміршек тәрізді балықтардың шеміршек сүйектерінен пайда болады. Сүйек және шеміршек тәрізді балықтар класындағы жақтар эволюциялық түрде Гилл доғаларының үшінші жұпынан пайда болды (мұны акулалардағы алғашқы екі жұп доғалардың рудименттері — лабиальды шеміршек деп атайды). Сүйекті балықтарда жақ сүйектері алдыңғы жақ сүйектерінде (premaxilla) және жақ сүйектерінде (maxilla) (жоғарғы жақ), dentale және articulare (төменгі жақ) тістерінің негізгі топтарын алып жүреді. Сүйектердің бірнеше мамандандырылған топтары ауыз қуысының түбін құрайды және жақ сүйектерін бас сүйегінің басқа элементтерімен байланыстырады. Ең ростральды (алдыңғы) - бұл гиоид доғасы, ол ауыз қуысының көлемін өзгертуде маңызды рөл атқарады. Оның артында Гилл тыныс алу құрылымдарын алып жүретін Гилл доғалары орналасқан және фарингальды жақ деп аталатын ең каудальды орналасқан, олар тістерді де көтере алады. Тамақтану кезінде төменгі жақтың кешенін түсіретін бұлшықеттер бұл кешенді алға қарай итеретін етіп жылжытады. Бұл жағдайда ауыз қуысында сору күші ауыздың түбін төмендету арқылы жасалады. Гилл қақпақтары гиллді жабады. Бұл қозғалыс комбинациясы судың сіңуіне және тамақтың аузына түсуіне әкеледі. жүктеу 106,94 Kb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз