Жансүгіров атындағы жму хабаршысы №4 / 2015

     
 
 
134 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
в)  оқушының  қимылды  орындау  жөніндегі  ауызша  есебі  өзіне  талдау  жасау 
мүмкіншілігін дамытып қана коймай, жіберілген қателіктерін түзету жолдарын іздеу 
мүмкіншіліктерін  де  дамытады,  сонымен  қатар  тапсырманы  игеруде,  бақылау 
жасауда мүғалім ісіне көмектеседі. 
Содан  соң,  балада  өзінің  табыстары  мен  кемшіліктеріне  сын  көзімен  карау 
қабілетін  дамыту  қажет,  мұндай  жағдай  өзінің  жетістіктерін  дұрыс  бағалауына 
мүмкіндік береді. 
Саналылық  принципін  жүзеге  асырғанда  төмендегідей  кейбір  ережелерді 
тұтастай сақтаған жөн: 
1.  Өз  ісін  түсіну  және  саналы  қатынасты  дамыту  әдістері  оқушының  жас 
ерекшелік  мүмкіншіліктеріне  сәйкес  келуі  керек.  Дене  жаттығуларымен 
шұғылданушы өзінің қимылын саналы түрде атқаруға міндетті. 
2.  Оқытып  үйрету  жүйесіне  оқушылардың  саналы  қатынасынын  ауқымын 
жоспарлы  түрде,  бірте-бірте  кеңейту  қажет.  Оқу  жетістіктерін  қалыптастыратын 
игерілмеген жаңа нәрсеге олардың ой-жүйесін үнемі бағыттап отыру керек. 
3.  Аталмыш  принципті  жүзеге  асыруда  шешілетін  педагогикалық  міндеттердің 
мазмұнын  есепке  алған  жөн.  Дене  жаттығуларының  әдісі  күрделі  болған  сайын, 
баланың  үйренетін  қозғалыс-қимылдарына  саналы  түрде  қатынасты  дамытатын 
әдістемелік тәсілдер жүйесіне үлкен маңыз берілуі керек. 
Қайталау  қағидасы  қозғалыс  дағдыларының  бірте-бірте  қалыптасуын  және 
көп қайталау арқылы арнаулы білімнің қалыптасу тиімділігін көрсетеді. Қайталау  - 
үйрену  нәтижесінде  қол  жеткен,  нәтижені  біріктірудегі  басты  және  жалғыз  ғана 
тәсіл.  Қорытып  айтқанда,  оқу  материалы  үнемі  қайталануға  тиісті.  Қайталау 
принципін жүзеге асыру мына төмендегі үш негізгі жағдайға байланысты.  
1.  Дене  жаттығулары  үнемі  қайталанып  тұруға  тиісті.  Тек  осы  талап  сақталған 
жағдайда  ғана  пайдаланылатын  жаттығулар  адамның  денесіне  тұрақты  түрде  нық 
әсер етеді; 
2. Дене жаттығулары адамды шаршатып, шалдықтырады, сондықтан да демалыс 
үшін үзілістер міндетті түрде болуға тиісті; 
3.  Дене  жаттығуларымен  айналысқан  кезде,  адам  денесінің  үйлестіктегі 
бейімделу  кезендері  болады,  бірақ  ол  жағдайлар  ұзаққа  созылуы  мүмкін  емес. 
Сондықтан  жаттығудың  тек  қана  қайталау  санын  емес,  сонымен  қатар  екі  ортада 
берілетін демалыс үзілісінің саны мен ұзақтығын бақылауға тиістіміз. 
Қайталаудың  екі  түрі  болады:  жәй  қайталау  және  іріктеп  қайталау.  Жәй 
қайталау  еске  түсірудің  тұрақты  жағдайында  қозғалыс-қимылының  негізгі  түрін 
игеруге  мүмкіндік  туғызады.  Бұдан  қайталауды  көшірме  жолымен  оқытып  үйрету 
деп білеміз. Мысалы,  мұғалім  стандартты әдісті  түсіндіріп әрі  көрсетеді, ал оқушы 
оны  сол  күйінде  орындауға  ұмтылады,  өзінің  орындау  қабілетін  көрген  үлгісіне 
жақындатуға  тырысады.  Жәй  қайталау  оқытып  үйрету  ісіне  көп  қолданылғанымен, 
оның  дидактикалық  мүмкіншіліктері  шектеулі.  Ал  іріктеп,  қайталау  басқа 
міндеттерді қарастыра отырып, қозғалыс-қимылын әр түрлі жағдайларда орындауға 
болатындай бағыт береді. Мысалы, шалқайып алға секіріп түсу, бұрылыспен секіріп 
түсу, алақанды соғып секіріп түсу және т.б. 
Қайталау  принципін  жүзеге  асыра  отырып,  мына  ережелерді  ұстанған  жөн: 
берілген  тапсырмалардың  қайталау  санын  және  олардың  арасындағы  демалыстың 
ұзақтығын белгілей отырып, оқушы денсаулығының жағдайын, дене тәрбиесі туралы 
білімі  мен  дене  дайындығының  деңгейін,  сонымен  қатар  оқушыға  түсетін 
жүктеменің деңгейін есепке алу керек. 
Білім  мен  дағдының  жүйелілігі  -  ойлау  кезіндегі  жүйелілікті  дамытудың 
негізгі  шарттарының  бірі  болып  табылады.  Жүйелілік  принципін  жүзеге  асыру, 
біріншіден,  бір  немесе  бірнеше  сабақтарға  міндеттер  жүйесін  жасауға  (сонымен 

     
 
 
135 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
қатар  дене  жаттығулары  жүйесін,  әдістерді,  жаттығуды  ұйымдастыру  түрлері), 
екіншіден,  әр  сабақта  немесе  бірнеше  сабақтарда  міндеттер  арасындағы  өзара 
байланысты анықтауға (дене жаттығуларының, әдістерінің жаттығуды ұйымдастыру 
түрлерінің арасындағы), үшіншіден, тек қана жеке жаттығудың ғана емес, сонымен 
қатар олардың әрбір сабақта және бірнеше сабақтардағы нәтижелілігін есепке алып 
отыруына байланысты. 
Жеке  сабақтың  жүйелілігі  оның  барлық  бөліктерінің  қисындық  (логикалық) 
бір-біріне  бағыныштылығына  тәуелді.  Сабақтардың  бірыңғай  тіркесі  белгілі 
күнтізбелі  уақыттың  үйлесімділігінен  (оқу  аптасына,  тоқсандар,  оқу  жылы),  оқу 
материалының  кейбір  бөлімін  үйренуге  бөлінетін  сабақтар  сериясынан  құралады. 
Сабақтардың  әрбір  жүйесі  оның  барлық  мазмұнының  тиісті  өзара  байланысын 
анықтайтын  бірыңғай  міндеттерге  бағындырылған  тұтас  жүйеден  құралады.  Бұл 
мағынада секіру мен өрмелеудің бір немесе басқа әдісін үйренетін сабақтар туралы, 
нақты оқу тоқсанының сабақтар мазмұны және т.б. туралы айтылып отырғаны жөн 
болады. Яғни сабақтардың әрбір сериясы тұтас білімнің бөлігі болып қана табылады. 
Бір серияның оқу материалы келесі сериядағы оқу материалын игерудің алғышартын 
жасап қана қоймайды, сонымен қатар жоғары деңгейде де қайталанады. 
Қандай да болмасын оқыту жүйесі дене тәрбиесі білімінің деңгейі мен нақты 
бағытын анықтайды. Олай дейтін болсақ, білімнің әрбір түрі тиісті әдістер, құралдар 
көмегімен  оқу-тәрбие  міндеттерінің  арнайы  жүйесін  шешуді  талап  етеді.  Бұл 
мағынада  жалпы  білім  беретін  мектеп  бітірушілерінің  алатын  жалпы  дене  білімі, 
спорттық  жаттығу  барысы  кезінде  алатын  арнаулы  дене  жаттығулар  білімі,  дене 
тәрбиесі  орта  және  жоғары  оқу  орындарында  оқитын  студенттердің  алатын  орта 
және жоғары кәсіби-педагогикалық дене білімінің жүйелілігі туралы айтуға болады.  
Оқу  материалының  жүйелілігі  және  оны  жүзеге  асыру  әдістері  оқытудың 
міндеттері  мен  мақсаттарына  байланысты.  Өз  кезегінде  міндеттер  мен  мақсаттар 
оқушылар  контингентінің  ерекшеліктерін,  жаттығуды  жасау  кездегі  жағдайын  т.б. 
бейнелейді. Соның нәтижесінде балалардың жасының, дене дайындығының деңгейі 
оқытудың  жүйелілігіне  тез  арада  әсер  етеді.  Қорытындылап  айтқанда,  мектеп 
бағдарламасындағы  оқу  материалы,  оның  мазмұны  сол  мектеп  оқушыларының 
ерекшеліктеріне сай келіп, белгілі бір жүйелілікке ие болуы қажет. 
Реттілік  қағидасының  негізіне  бір  сабақ  және  сабақтар  сериясының 
деңгейіне  оқытудың  міндеттерінің,  құралдарының  және  әдістерінің  сабақтастығы 
жатады.  Сабақтастық  оқыту  міндеттерінен  құралдарына  және  әдістеріне  ауысуға 
негізделген реттіліктің шартты ретін білдіреді. 
Принципті  жүзеге  асыру  дене  жаттығуларын  рет-ретімен  үйренуден  және 
олардың  арасындағы  өзара  байланысты  ашып  көрсететін  оқу  материалын 
жоспарлаудан  басталады.  Бұл  жағдайда  баланың  жасына  байланысты  дамуының 
заңдылықтарын  және оқу материалын құру қисынын (логикасын) бейнелейтін дене 
жаттығуларын  үйренудің  реттілігінің  көп  жылдық  болашағы  ескеріледі.  Бұл  оқу 
материалдарында  міндетті  түрде  дене  жаттығуларының  реттіліктері  және  өзара 
байланыстары нақтылы түрде белгіленуге тиісті. 
Үйретудің  реттілігіндегі  кейбір  мәселелер  бірыңғай  шешілмейді.  Мұғалімге 
көбінесе  бірнеше  қозғалыс-қимылдарын  бір  немесе  бірнеше  реттілікпен  үйрету 
әдістерінің  тиімділігін  анықтап  алуға  тура  келеді.  Қимылды  кезекпен  үйренуден 
гөрі,  сол  қимылды  бір  мезгілде  үйренуге  көп  уақыт  кетеді  деген  пікір  бар.  Алайда 
міндеттерді  кез  келген  жағдайда  шешуде  дағдылардың  өзара  байланысының 
мүмкіншілігін  есепке  кірістіре  отырып,  қозғалыс-кимылдарының  сапалық  және 
сандық  құрамын  есептеуге,  оқушылар  контингентінің  ерекшеліктерін  білуге 
талпыныс жасау қажет.