Жалпы орта білім беру деңгейінің «Жаратылыстану»

1)  географиялық  аймақтылықты  ескере  отырыпжер  бетінде  органикалық 
дүниенің  таралу  ерекшеліктерін  оқып  білу  барысындагеографиялық  білімге 
сүйену; 
2)  орта  факторларының  адам  организмінің  жағдайы  мен  қасиеттеріне 
жəне жалпы органикалық табиғатқа əсерін білу; 
3) континенттер тарихының білімін пайдалану. 
11. Пəнаралық байланыс экономиялық географиямен: 
1) бүкіл əлем халықтарын оқып, зерттеп білу; 
2) əлем халықтарының географиялық аймақтарға таралуын білу. 
12. Пəнаралық байланыс «Химиямен»: 
1)  бейоргникалық  химия.Д.И.Менделеевтің  периодтық  жүйесінің 
элементтері, олардың негізгі қасиеттері; 
2) тірі жүйенің құрамына кіретін негізгі химиялық қосылыстар; 
3) жасушаның химиялық құрылымын оқып білу; 
4)  органикалық  ортада  жүретін  биохимиялық  процестерді  (зат  жəне 
энергия алмасу - бұл органикалық заттардың биосинтезі жəне ыдырауы) оқып 
білу. 
13. Пəнаралық байланыс физикамен: 
1) биологиялық жүйелердегі өзгерістердің динамикасы; 
2)  тірі  организдердің  жағдайы  мен  қасиеттеріне  атмосфералық  қысым 
ауытқуының əсері. 
14. Пəнаралық байланыс ақпараттық мəдениет: 
1)  жалпы  биологияның  тақырыптары  бойынша  электрондық  көрсетілім 
құрастыру; 
2) жұмыс барысында электрондық материалдарды пайдалану. 
15. Пəнаралық байланыс «Музыка»: 
1) «Адам  генетикасы»  тақырыбын  оқытуда  музыкалық  шығармаларды 
пайдалану; 
2) «Адамның  шығу  тегі»  сабағын  оқыту  барысында  музыкалық 
шығармаларды пайдалану. 
16. Пəнаралық байланыс «Бейнелеу өнері»: 
1)  зертханалық,практикалық  жəне  шығармашылық  жұмыстарды 
кестелермен, суреттермен жəне сызбанұсқалармен безендіру. 
 
 
2. Оқу пəнінің 10 сынып оқу пəнінің базалық мазмұны 
 
17. «Кіріспе (1 сағат)»: 
1)  биология  ғылымы,  ғылымдар  жүйесіндегі  биологияның  орны,  əлемнің 
ғылыми  бейнесін  түсініп  білуде  биологияның  маңызы,  биологияның  басқа 
ғылымдармен  (химия,  физика,  математика,  география,  астраномия  жəне 
басқалары)  байланысты,  жаратылыстану  ғылыми  пəндер  жүйесіндегі  «Жалпы 
биология» курсының алатын орны, мақсаты мен міндеттері; 
2)  көрсетілім:  биолог-ғалымдардың  суреттері, “Биологияның  басқа 
ғалымдармен байланысы” — сызбанұсқа. 
 
 

18. «Цитология. Цитологияның міндеттері (1 сағат)»: 
1)  заманауи  цитология  пəні,  міндеттері  жəне  зерттеу  əдістері. 
Цитологиялық зерттеулердің басқа биологиялық ғылымдар мен медицина жəне 
ауыл шаруашылығы үшін маңызы. 
19. «Жасушалық теория (19 сағат)»: 
1) «Жасушаның химиялық құрамы» (9 сағат): 
жасушаның  ашылуы  жəне  зерттеу  тарихы,  жасушалық  теорияның  негізгі 
қағидалары, оның биология ғылымының дамуындағы маңызы; 
жасуша тірі тіршілік иесі дамуының, құрылымы мен қызметінің бірлігі. 
жасушаның химиялық құрамы; 
су жəне басқа бейорганикалық заттар, олардың жасуша тіршілігіндегі рөлі. 
Органикалық  заттар:  көмірсулар,  нəруыздар,  липидтер,  нуклеин  қышқылдары, 
АТФ, олардың құрылысы жəне жасушадағы рөлі; 
ферменттер, олардың тіршілік əрекеттерін реттеудегі рөлі; 
2) «Прокариоттық жасушаның құрылысы мен қызметі» (2 сағат): 
прокариоттық  жасушаның  құрылысы,  бактериялық  жасуша,  оның 
құрылысы 
мен 
қызметінің 
ерекшеліктері.Бактериялар 
тіршілігінің 
алуантүрлілігі; 
3) «Эукариоттық  жасушаның  құрылымдық-функциялық  құрылыс 
ерелкшеліктері» (8 сағат): 
жасушаның  негізгі  құрам  бөліктері,  түрлі  жасушалық  құрылымдар 
мембранасының құрылысы мен функциялық ерекшеліктері; 
цитоплазма  жəне  оның  органоидтері,олардың  құрылысы  жəне  қызметі: 
цитоплазма, (эндоплазмалық  тор,  Гольджи  жиынтығы  жəне  лизосомалар, 
митохондриялар, пластидтер,жасуша орталығы,рибосома), итоқаңқа. 
қозғалу органоидтері,  жасушалық қосындылар. 
ядро,  оның  құрылысы  мен  қызметі,  хромосомалардың  химиялық  құрамы 
мен  құрылысы,  саңырауқұлақтар,  жануарлар  мен  өсімдік  жасушаларының 
құрылысындағы ерекшеліктер. 
20. «Тіршіліктің жасушалық емес формалары (2 сағат)»: 
1)  вирустар  жəне  фагтар.  ЖИТС-тің  (жүре  пайда  болған  иммундық 
тапшылық синдромы) вирусы, оның құрылысы мен тіршілігінің ерекшеліктері, 
вирустық аурулардың алдын алу. 
21. «Жасушадағы зат жəне энергия алмасу (метаболизм) (9 сағат)»: 
1)  жасушадағы  зат  жəне  энергия  алмасу,  зат  алмасу  реакцияларының 
катализдік  сипаты,  пластикалық  жəне  энергиялық  алмасулар,  энергиялық 
алмасудың  негізгі  кезеңдері,  жасушалық  тыныс  алу  процесінің  ерекшеліктері, 
органикалық  заттарды  түзу  жəне  қабылдау  əдістері:  автотрофтар  жəне 
гетеротрофтар; 
2) фотосинтез, оның сатылары, биосферадағы ғарыштық рөлі; 
3) хемосинтез, оның биосферадағы рөлі. 
4) нəруыз биосинтезі, генетикалық ақпараттың негізі — ген туралы түсінік, 
генетиткалық  код,  нəруыз  синтезіндегі  матрицалық  принцип.  ДНҚ-лық 
матрицаға сəйкес а-РНҚ-ның түзілуі, биосинтездің реттелуі; 
 
 

5)  гомеостаз  туралы  түсінік,  жасушадағы  зат  жəне  энергия  алмасу 
процестерінің реттелуі.  
6) көрсетілім: 
өсімдік  жəне  жануар  жасушаларының  микропрепараттары;  фотосинтез 
процесін  бейнелейтін  тəжірибелер;  жасуша  модельдері;  ДНҚ  мен  РНҚ-ның 
жəне  түрлі  молекулалар  мен  вирустық  бөлшектердің  моделдері;  жасушадағы 
метаболизм 
жолдарының 
сызбанұсқалары, “Нəруыз 
биосинтезінің” 
аппликациялық — моделі; 
7)  зертханалық  жұмыстар  №1 «Эукариоттық  (өсімдік,  жануар, 
саңырауқұлақ) жəне прокариоттық  (бактериялар)жасушалардың құрылысы»; 
№ 2 «Пияз эпидермисінің жасушаларындағы плазмолиз жəне деплазмолиз 
құбылыстарын  бақылау»,  № 3 «Өсімдік  жасушаларындағы  цитоплазманың 
қозғалысын бақылау». 
22. «Организмдердің көбеюі жəне жеке дамуы (онтогенез) (10 сағат)»: 
1) «Өсімдіктер мен жануарлардың жыныссыз көбеюі (2 сағат)»: 
өзін-өзі ұдайы өндіру — тіріге тəн жалпылама қасиет; 
митоз жыныссыз көбеюдің жəне көпжасушалы организмдер өсуінің негізі, 
оның фазалары жəне биологиялық маңызы; 
организмдердің жыныссыз көбею формалары: 
қарапайымдар жасушаларының митоздық бөлінуі, споратүзуі; 
біржасушалы жəне көпжасушалы организмдердегі бүршіктену; 
вегетативтік көбею; 
жыныссыз көбеюдің эволюциялық маңызы. 
2) «Жынысты көбею (3 сағат)»: 
жынысты көбею; 
мейоз, оның биологиялық маңызы; 
сперматогенез,  овогенез,  ұрықтану,  гүлді  өсімдіктердегі  ұрықтанудың 
ерекшеліктері, ұрықтанудың биологиялық маңызы; 
3) «Жеке даму (онтогенез) (3 сағат)»: 
организмдердің жеке дамуы (онтогенез) түсінігі; 
бөліну,  өсу,  жасушалардың  жіктелуі,  органогенез,  көбею,  картаю, 
организмнің өлуі; 
Э.  Мюллер  жəне  Э.  Геккельдің  биогенетикалық  заңы.  Өсімдіктердің 
онтогенезі.  Жануарлардың  онтогенезі.  Дамып  келе  жатқан  ұрықтағы  дене 
бөліктерінің өзара əсері. 
4) «Организмнің дамуы жəне қоршаған орта (2 сағат)» 
организмнің  эмбриондық  жəне  постэмбриондық  дамуындағы  қоршаған 
орта  факторларының  рөлі,  улы  заттардың  (токсиндік):  темекі  түтіні,  алкоголь, 
есірткі, түрлі-түсті, ауыр  металлдар жəне радиоактивті заттардың эмбриондық 
жəне постэмбриондық даму барысына əсері (туа біткен кемтарлықтар); 
организмнің  өсуі  жəне  дамуы,  орта  жағдайларының  өзгерістеріне 
организмнің бейімделу деңгейлері, организмнің қартаюы жəне өлуі, жыныссыз 
көбеюдегі онтогенез өзгешелігі; 
көрсетілім: жыныссыз, жынысты көбеюді, жоғары сатыдағы өсімдіктердің 
эмбриондық 
жəне 
постэмбриондық 
дамуын 
бейнелейтін 
кестелер,