Жалпы орта білім беру деңгейінің «Жаратылыстану»

спирттердің  маңызды  өкілдері,  метанол  мен  этанолдың  физиологиялық  əсері, 
спирттердің қолданылуы; 
фенол, фенол молекуласының құрылысы, атомдар мен атомдар тобының 
өзара  əсері,  физикалық  қасиеттері,  химиялық  қасиеттері,  фенолдың  алынуы, 
фенолға сапалық реакция, фенол жəне оның туындыларының қолданылуы; 
альдегидтер,  кетондар,  альдегид  жəне  кетон  молекулаларының 
құрылысы,  гомологтық  қатары,  изомерленуі  мен  номенклатурасы,  карбонил 
тобының  құрылысы,  ерекшеліктері,  алынуы,  физикалық  жəне  химиялық 
қасиеттері, қолданылуы; 
формальдегид  жəне  оның  гомологтарының  физикалық  қасиеттері. 
альдегидтер  мен  кетондардың  жеке  өкілдері,  альдегидтердің  химиялық 
қасиеттерінің карбонил тобына тəуелділігі (гидрлену, тотығуы), альдегидтердің 
сапалық реакциялары (күміс оксидінің аммиактағы ерітіндісімен жəне мыс (ІІ) 
гидроксидімен тотығуы), формальдегидтің фенолмен поликонденсациялануы; 
карбон  қышқылдары,  карбон  қышқылдарының  молекуласы  мен 
карбоксил  тобының  құрылысы,  карбон  қышқылдарының  жіктелуі,  жалпы 
формуласы,  изомерленуі  мен  номенклатурасы,  карбон  қышқылдарының 
табиғатта 
таралуы, 
карбон 
қышқылдарының 
қолданылуы, 
карбон 
қышқылдарының  физикалық  қасиеттері  жəне  олардың  молекула  құрылысына 
тəуелділігі,  карбон  қышқылдарының  химиялық  қасиеттері:  металдар,  металл 
оксидтері,  негіздер  жəне  тұздармен  əрекеттесуі,  көмірсутек  радикалының 
карбон  қышқылының  күшіне  əсері,  эфирлену  реакциясы,  оның  жүру 
жағдайлары,  қанықпаған  карбон  қышқылдары,  олардың  құрылысы  мен 
химиялық қасиеттері; 
жай жəне күрделі эфирлер жəне олардың құрылысы, күрделі эфирлердің 
изомерленуі  мен  номенклатурасы,  эфирлену  реакциясының  қайтымдылығы, 
күрделі эфирлердің гидролизі; 
майлар,  майлардың  құрамы  мен  құрылысы,  майлардың  жіктелуі  мен 
номенклатурасы,  майлардың  табиғатта  таралуы,  майдың  биологиялық 
функциясы, майдың қасиеттері. сұйық майларды гидрлеу, маргарин, тағамдағы 
майдың  ағзадағы  өзгерісі,  майлар  мен  олардың  негізіндегі  тағамдардың 
қоректік  құндылығы.  майлар  гидролизі,  сабындануы,  сабындар  жəне 
синтетикалық  жуғыш  заттар,  Қазақстанда  сабын  мен  жуғыш  заттарды  өндіру, 
қоршаған ортаны синтетикалық жуғыш заттардың əсерінен ластанудан қорғау; 
көмірсулар,  моносахаридтер,  глюкоза,  оның  молекуласының  құрылысы, 
табиғатта таралуы, глюкозаның физикалық қасиеттері, химиялық қасиеттері: 
бөлме  температурасында  жəне  қыздырғанда  глюкозаның  мыс  (ІІ) 
гидроксидімен əрекеттесуі, эфирлену, «Күміс айна» реакциялары, гидрленуі; 
глюкозаның  спирт  жəне  сүт  қышқылын  түзе  ашуы,  глюкозаның 
биологиялық  маңызы,  глюкозаның  алынуы  мен  қолданылуы,  фруктоза – 
глюкоза изомері, фруктозаның табиғатта таралуы, биологиялық маңызы, рибоза 
жəне дезоксирибоза жайлы қысқаша мəлімет; 
дисахаридтер,  сахароза,  оның  молекуласының  құрылысы  мен  құрамы, 
физикалық  жəне  химиялық  қасиеттері,  сахарозаның  биологиялық  маңызы, 
 
 

сахарозаның изомерлері (лактоза мен мальтоза), сахароза гидролизі, сахарозаны 
табиғи шикізаттан өндірісте алу, Қазақстанда қант өндіру; 
полисахаридтер,  крахмал  жəне  целлюлозаның  құрылысы,  құрамы, 
биологиялық 
маңызы, 
физикалық 
қасиеттері, 
химиялық 
қасиеттері. 
полисахаридтердің гидролизі, крахмалды сапалық анықтау, полисахаридтердің 
табиғатта  таралуы,  полисахаридтердің  қолданылуы,  целлюлоза  триацетаты, 
тринитраты; 
жасанды  талшықтар  туралы  түсінік,  целлюлозаның  минералды  жəне 
карбон қышқылдарымен əрекеттесуі; 
Қазақстанда  қант,  целлюлоза  өндіру,  ағаш  жəне  қағаз,  оттекті 
органикалық 
қосылыстардың 
биологиялық 
жəне 
экологиялық 
ролі, 
көмірсулардың қоректік құндылығы; 
көмірсутектер  мен  оттекті  органикалық  қосылыстар  арасындағы 
генетикалық байланыс; 
сандық есептер: 
органикалық  қосылыстың  жану  өнімдерінің  массасы,  көлемі  бойынша 
молекулалық формуласын анықтау; 
органикалық  қосылыстың  салыстырмалы  тығыздығы  бойынша  немесе 
құрамындағы көміртек, сутек жəне оттектің массалық үлестері бойынша оның 
молекулалық формуласын анықтау; 
органикалық қосылыстардың əр түрлі кластары арасындағы генетикалық 
байланысты  жүзеге  асыратын  химиялық  реакция  теңдеулері  арқылы  өнімнің 
массасы мен көлемін есептеу; 
реакция өнімінің теориялық мүмкіндікпен салыстырғандағы практикалық 
шығымының массалық немесе көлемдік үлесін есептеу; 
көрсетілімдер № 3: 
спирттер мен карбон қышқылдарының үлгілері; 
спирттер мен карбон қышқылдарының суда ерігіштігі; 
этиленді гидратациялау, глюкозаны спирттік ашыту арқылы этанол алу; 
мыс  (ІІ)  оксидін  қолданып,  спиртті  альдегидке  тотықтыру,  альдегидтен 
карбон қышқылын алу; 
альдегид, құмырсқа қышқылы, глюкозаның «күміс айна» реакциясы; 
майлардың 
қасиеті 
(майлардың 
ерігіштігі, 
сұйық 
майлардың 
қанықпағандық қасиеттерін зерттеу); 
сабын  жəне  синтетикалық  жуғыш  ұнтақ  ерітінділерінің  қасиетін 
салыстыру олардың индикаторға əсерін зерттеу; 
сірке-этил немесе сірке-изоамил эфирлерін алу; 
№3  лабораториялық  тəжірибе: «Глицериннің  суда  еруі,  мыс  (ІІ) 
гидроксидімен əрекеттесуі»; 
№4  лабораториялық  тəжірибе: «Сірке  жəне  фосфор  қышқылдарының 
химиялық қасиеттерін салыстыру. Крахмалдың  коллоидтық ерітіндісін əзірлеу 
жəне оның қасиеттерін зерттеу, тамақ өнімдеріндегі крахмалды анықтау»; 
№3  практикалық  жұмыс: «Көмірсутектер  мен  оттекті  органикалық 
қосылыстар  арасындағы  генетикалық  байланыс»  тақырыбына  сандық  жəне 
сапалық есептер шығару; 
 
 

№ 4 практикалық  жұмыс  «Оттекті  органикалық  қосылыстарға  сапалық 
реакциялар» тақырыбына эксперименттік есептер шығару; 
№ 3 бақылау жұмысы. 
22. Азотты органикалық қосылыстар «Гетероциклді қосылыстар», 
«Нуклеин қышқылдары» (10 сағат): 
аминдер,  аминдердің  құрамы  мен  құрылысы,  амин  тобы,  жіктелуі, 
изомерленуі  мен  номенклатурасы,  алифатикалық  аминдер,  аминдерді 
нитроқосылыстарды  тотықсыздандырып  алу  (Зинин  реакциясы),  аминдердің 
сумен жəне қышқылдармен əрекеттесуі, аминдердің тотығуы; 
анилин – ароматты  аминдер  өкілі,  анилин  молекуласының  құрылысы, 
аминдердің физикалық қасиеттері, аминдердің химиялық қасиеттері: 
сумен, қышқылдармен əрекеттесуі, аминдердің қолданылуы; 
амин қышқылдары, амин қышқылдарының құрамы мен құрылысы, амин 
қышқылдарының  номенклатурасы  мен  изомерленуі,  амин  қышқылдарының 
қышқылдық-негіздік 
қасиетінің 
екіжақтылығының 
себебі, 
амин 
қышқылдарының 
қышқылдармен 
əрекеттесуі, 
амин 
қышқылдарының 
негіздермен  əрекеттесуі,  күрделі  эфирлер  түзуі,  амин  қышқылдарының 
поликонденсациясы,  амин  қышқылдарының  биологиялық  маңызы,  амин 
қышқылдарының  қолданылуы,  синтетикалық  талшықтар  (капрон,  энант  жəне 
тағы басқа), табиғатта таралуы, биологиялық маңызы; 
белоктар,  белоктардың  құрамы,  белок  молекуласының  құрылысы, 
белоктардың  физикалық  қасиеттері,  атомдардың  пептидтік  тобы,  пептиттік 
байланыс,  пептидтер,  белоктардың  біріншілік,  екіншілік  жəне  үшіншілік 
құрылымы,  белоктың  химиялық  қасиеттері:  жануы,  денатурациясы,  гидролизі, 
белоктардың  түсті  реакциялары,  белоктардың  ағзада  өзгерісі,  белоктардың 
биологиялық  қызметі,  белоктың  төртіншілік  құрылымы – белок  жəне  белок 
емес  молекулалардың  агрегациясы,  белок  жетіспеушіліктің  жаһандық 
проблемасы жəне оны шешу жолдары; 
азотты  гетероциклды  қосылыстар  туралы  түсінік,  пиррол,  пиридин, 
пиримидинді жəне пуринді негіздер туралы түсінік; 
нуклеин  қышқылдары,  нуклеин  қышқылдарының  құрамы,  нуклеотидтер 
құрылысының  жалпы  сызбасы,  ДНҚ  жəне  РНҚ  биологиялық  рөлі,  белок 
синтезіндегі  нуклеин  қышқылдарының  рөлі,  гендік  инженерия  жəне 
биотехнология туралы түсінік; 
сандық есептер мен жаттығулар: 
химиялық  реакция  теңдеулері  бойынша  экологиялық  мазмұнды  есептер 
шығару; 
теориялық  мүмкіндікпен  салыстырғандағы  өнім  шығымының  массалық, 
көлемдік үлестері; 
№ 4 көрсетілімдер: 
амин қышқылы ерітіндісінен функционалдық топтарды анықтау; 
белокты еріту жəне тұнбаға түсіру, белок денатурациясы; 
белоктардың (жүн немесе қауырсын) жануы; 
ДНҚ, РНҚ молекулаларының модельдері; 
 
 

№ 5 лабораториялық  тəжірибе  «Белоктың  түсті  реакциялары», «Мақта 
жəне жібек жіптің жануы»; 
№ 4 бақылау жұмысы. 
23. Синтетикалық жоғары молекулалы қосылыстар «Химия жəне адам 
денсаулығы» (6 сағат): 
синтетикалық  жоғары  молекулалы  қосылыстарды  алу  реакциялары 
(полимерлеу, сополимерлену, поликонденсация); 
мономер,  полимер  буыны,  полимерлену  дəрежесі,  макромолекула 
ұғымдары; 
жоғары молекулалы қосылыстардың құрылысы, қасиеттері, қолданылуы; 
пластмассалар 
(полиэтилен, 
полипропилен, 
полистирол, 
фенолформалдегид); 
синтететикалық  талшықтар  (капрон,  лавсан,  кевлар),  синттетикалық 
каучуктер  (бутадиен,  хлорпрен,  бутадиенстирол),  Қазақстандағы  полимер 
өндірісі; 
витаминдер,  дəрілер,  гормондар  мен  ферменттер  жөнінде  түсініктер, 
тұрмыстағы химиялық сауаттылық. 
сандық  есептер:  органикалық  заттардың  қасиеттеріне  арналған  аралас 
есептер шығару; 
№5 
көрсетілімдер 
«Пластмасса, 
синтетикалық 
каучук 
жəне 
талшықтардың үлгілерімен таныстыру»; 
№ 6 лабораториялық  тəжірибе  «Пластмасса  жəне  талшықтарды  танып 
білу». 
 
 
4. Оқушылардың дайындық деңгейіне 
қойылатын талаптар 
 
24. Оқушылардың  дайындық  деңгейі  пəндік,  тұлғалық,  жүйелі-əрекеттік 
нəтижелері бойынша бағаланады. 
25. Пəндік  нəтижелер  «білуі  тиіс»  жəне  «меңгеру  тиіс»  аспектілерімен 
көрсетілген. 
26. 10-сынып химия курсын оқу нəтижесінде, оқушылар білуі тиіс: 
1)  химияның  өсіп  келе  жатқан  ролі  мен  маңызы,  химияның 
эксперименттік негізі; 
2)  атом  мен  атомдық  орбитальдар  құрылысы,  электрондар  күйі,  Паули 
принципі,  Гунд  ережесі,  Клечковский  ережелері,  химиялық  реакциялар 
жылдамдығы,  катализ,  реакцияның  жылу  эффектісі,  түзілу  жылуы,  химиялық 
тепе-теңдік,  тепе-теңдік  константасы,  металлургия,  электролиз,  физикалық 
шамалардың сандық қатынасы; 
3)  химиялық  өндірістің  ғылыми  принципі,  қоршаған  ортаның  химиялық 
ластануы, оның салдары; 
4)  зат  массасының  сақталу  заңы,  зат  құрамының  тұрақтылық  заңы, 
Авогадро заңы, əрекеттесуші массалар заңы; 
5)  атом құрылысы, химиялық байланыс; 
 
 

6)  практикалық  маңызды  заттардың  құрамы,  құрылысы,  өздеріне  тəн 
қасиеттері; 
7)  бейорганикалық  қосылыстардың  жіктелуі  мен  олардың  арасындағы 
генетикалық байланысты; 
8)  химиялық  реакциялардың  мəні  мен  типтері,  олардың  жүру 
заңдылықтары; 
9)  металдар коррозиясы жəне коррозиядан сақтану шаралары; 
10)   қоршаған  ортаны  химиялық  ластанудан  қорғаудың  химиялық 
əдістері; 
11)   қышқыл,  сілті  ерітінділерімен,  газдар  жəне  қатты  химиялық 
заттармен жұмыс істеудің қауіпсіздік техникасының ережелері; 
12)   заттарды  алудың  жалпы  əдістері;  практикада  кең  қолданылатын 
заттар мен материалдар; 
13)   заттарды  танып  білу  жəне  химиялық  реакцияларды  зерттеудің 
химиялық əдістері; 
14)   баламалы  энергия  көздерінің  түрлері,  жаңа  заттар  мен 
материалдарды алудың негізгі технологиялары. 
27.   Оқушы келесіні атқара алуы тиіс: 
1)  химиялық терминдер мен таңбаларды пайдалану; 
2)  зерттелген  заттарды  дəстүрлі  жəне  халықаралық  номенклатура 
бойынша атау; 
3)  заттың кристалдық торын біле отырып, зат қасиетін сипаттау; 
4)  зат формуласы бойынша байланыс типін болжау, кристалдық торының 
типін анықтау; 
5)  химиялық 
байланыс 
сипаттамасы 
бойынша 
молекуланың 
геометриясын анықтау; 
6)  қоршаған ортадағы құбылыстарды химиялық тұрғыдан талдау; 
7)  атом  құрылысы  схемасын,  заттар  формуласы  мен  химиялық  реакция 
теңдеулерін құрастыру; 
8)  заттардың құрамы мен құрылысын жəне олардың класын анықтау; 
9)  ион 
алмасу, 
тотығу-тотықсыздану 
реакцияларының 
жəне 
электролиздің теңдеулерін құрастыру; 
10)   химиялық экспериментті қауіпсіздік техникасының ережесіне сəйкес 
жүргізу; 
11)   химиялық зақымдану не улану кезінде алғашқы медициналық көмек 
көрсету; 
12)   химиялық  формулалар  мен  химиялық  реакциялар  теңдеулері 
бойынша есептеулер жүргізу; 
13)   химиялық ақпараттарды өз бетінше іздеу; 
14)   химиялық элементтердің валенттілігі мен тотығу дəрежесін анықтау; 
15)   ион  заряды,  химиялық  байланыс  типі,  молекуланың  кеңістіктегі 
құрылысы, кристалдық тор типін анықтау; 
16)   қышқыл, негіз, тұздардың судағы ерітінділерінің ортасын анықтау; 
17)   тотықтырғыш,  тотықсыздандырғыш,  тотығу  жəне  тотықсыздануды 
анықтау; 
 
 

18)   əр  түрлі  факторлардың  əсерінен  тепе-теңдіктің  ығысу  бағытын 
анықтау; 
19)   атом құрылысы мен Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесіндегі орны 
бойынша s-, p-, d-элементтердің қасиеттерін сипаттау; 
20)   металдар  мен  бейметалдардың,  бейорганикалық  қосылыстардың 
негізгі кластарының химиялық қасиеттерін сипаттау; 
21)   химиялық  элементтердің  жəне  олар  түзетін  қосылыстар  қасиетінің 
элементтің  Д.И.Менделеев  жасаған  химиялық  элементтердің  периодтық 
жүйесіндегі орнына тəуелділігін түсіндіру; 
22)   химиялық  реакция  жылдамдығының  əр  түрлі  факторларға 
тəуелділігін түсіндіру 
28.  11 сыныпты аяқтаған оқушы келесіні білуі тиіс: 
1)  химияның ролі мен маңызы; 
2)  заттар  мен  химиялық  құбылыстарды  танып  білудің  негізгі  əдістер, 
химияның эксперименттік негізі; 
3)  химиялық  құрылым,  гомологтар,  гомологтық  қатар.  Изомерия, 
гомология, изомерлер, құрылымдық жəне кеңістіктік изомерлер; 
4)  А.М.Бутлеровтың органикалық қосылыстардың химиялық қосылыстар 
теориясының негізгі қағидалары мен маңызы; 
5)  көміртек  атомдарының  гибридтенуі,  оның  түрлері,  σ,  π-байланыстар, 
дара, қос жəне үш байланыс, көміртек тізбектерінің түрлері; 
6)  органикалық қосылыстардың электрондық жəне кеңістіктік құрылысы; 
7)  органикалық химиядағы реакция типтері; 
8)  көмірсутектердің  табиғи  көздері,  оларды  өңдеу  жəне  Қазақстандағы 
кен орындары; 
9)  органикалық заттардың жіктелуі мен номенклатурасы, функционалдық топ; 
10)  көмірсутектер  жəне  олардың  туындыларының  химиялық  қасиеттері 
мен алынуын сипаттайтын реакциялар; 
11)  көмірсутектердің 
жəне 
олардың 
туындылары 
арасындағы 
генетикалық байланыс; 
12)  жоғары  молекулалы  қосылыстар,  мономер,  полимер,  құрылымдық 
буыны,  полимерлену  дəрежесі,  полимерлену  жəне  поликонденсациялану 
реакциялары; 
13)  кең  таралған  полимерлер,  олардың  қасиеттері,  практикада 
қолданылуы, пластмассалар, талшықтар, каучук; 
14)  химиялық  өндірістің  ғылыми  принциптері;  қоршаған  ортаның 
химиялық ластануы мен зиянды əсері; 
15)  биогенді органикалық қосылыстардың биологиялық маңызы; 
16)  органикалық  қосылыстардың  химиялық  құрылыс  теориясы,  зат 
массасының сақталу заңы, зат құрамының тұрақтылық заңы, Авогадро заңы; 
29. Оқушы келесіні атқара алуы тиіс: 
1)  химиялық терминдер мен таңбаларды пайдалану; 
2)  зерттелген  заттарды  дəстүрлі  жəне  халықаралық  номенклатура 
бойынша атау; 
 
 

3)  изомерлер мен гомологтардың құрылымдық формулаларын құрастыру 
жəне олардың модельдерін жасау; 
4)  кең тараған полимерлерді қасиеттері бойынша анықтау; 
5)  заттардың  қасиеттері  мен  олардың  молекулаларының  құрылысын 
түсіндіруге А.М.Бутлеровтың химиялық құрылыс теориясының қағидаларын қолдану; 
6)  органикалық химиядағы химиялық реакция типтерін ажырату; 
7)  органикалық заттардың құрылымдық формулаларын құрастыру; 
8)  молекулалардағы  атомдардың  өзара  əсерін  ескере  отырып, 
органикалық қосылыстың химиялық қасиетін түсіндіру; 
9)  көмірсутектер  мен  олардың  туындыларының  құрамы  мен  құрылысын 
жəне олардың класын анықтау; 
10)   химиялық  экспериментті  қауіпсіздік  техникасының  ережесіне 
сəйкес жүргізу; 
11)   химиялық  зақымдану  не  улану  кезінде  алғашқы  медициналық 
көмек көрсету; 
12)   игерілген білімді күнделікті өмірде сауатты пайдалану; 
13)   сандық  анализ  нəтижесі  мен  жану  өнімдерінің  массасы  бойынша 
заттардың молекулалық формулаларын анықтауға сан есептерін шығару; 
14)   химиялық ақпараттарды өз бетінше іздеу. 
30. 10-11 сынып оқушылары көрсететін тұлғалық нəтижелер: 
1)  химия пəніне деген жоғары қызығушылық; 
2)  ғылыми танудың негізгі əдістерін игеру мен қолдануға деген 
дайындық жəне қабілет; 
3)  аналитикалық біліктілік – жүргізген тəжірибелердің нəтижелерін 
өңдеу, түсіндіру жəне қорытындылау біліктілігі;  
4)  зерттеушілік біліктілік – химиялық эксперимент орындау біліктілігі 
мен дағдысы; 
5)  математикалық біліктілік – химиялық формулалар мен теңдеулер 
бойынша есептеулер жүргізу жəне сандық баға беру; 
6)  коммуникативтік біліктілік – жұп, топ құрамында жұмыс істеу; 
7)  əр түрлі көзден алынған химиялық ақпараттың шынайылығына өзінің 
объективті көзқарасын білдіру; 
8)  оқуын жалғастыруында профильді сауатты таңдау; 
31. Жүйелік-əрекеттік  нəтижелер. 10-11 сынып  оқушылары  келесіні 
пайдалана білуі керек: 
1)  химия мен химия білімінің орны мен рөлі туралы қалыптасқан түсінік; 
2)  танымдық əрекеті мен күнделікті өміріндегі білімі; 
3)  таным процесінде ғылыми негізделген икемдер; 
4)  өмірлік  проблемаға  ұқсайтын  оқу  проблемаларын  шешуге  жарайтын 
əмбебап қабілет.