Әдістемелік-нұсқау хат/2017-2018 оқу жылы
154
асады.
Жазба жұмыстарына (эссе) қойылатын талаптар.
36-кесте – 10-11-сыныптарға ұсынылатын жазба жұмыстары мен
сыныптан тыс оқудың саны
Сыныптар Жазба, сыныптан тыс
оқу жұмыстарының
түрлері
Оқу тоқсандары
Барлығы
І
ІІ
ІІІ
ІҮ
Қоғамдық-гуманитарлық бағыт
10
Эссе
2
2
2
2
8
Сыныптан тыс оқу
1
1
1
1
4
Барлығы:
3
3
3
3
12
11
Эссе
3
3
3
3
12
Сыныптан тыс оқу
1
1
1
1
4
Барлығы:
4
4
4
4
16
Жаратылыстану-математикалық бағыт
10
Эссе
2
2
2
2
8
Сыныптан тыс оқу
1
1
2
Барлығы:
3
3
2
2
10
11
Эссе
2
2
2
2
8
Сыныптан тыс оқу
1
1
2
Барлығы:
3
3
2
2
10
37-кесте – Эссе көлемі
Сынып
Көлемі (оқушы дәптерінің беті)
10
6-8 бет
11
6-8 бет
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы
16 қарашадағы № 660 бұйрығына сәйкес 2016-2017 оқу жылынан бастап
мектеп бітірушілер үшін жоғары оқу орындарына түсу емтиханы болып
табылатын Ұлттық бірыңғай тестілеудің (бұдан әрі – ҰБТ) жаңа форматы
енгізілді. Қорытынды аттестаттау – жалпы орта білім беру ұйымдарында
өткізілетін 11 (12) - сынып білім алушыларына арналған мемлекеттік бітіру
емтиханы. 11 (12) сынып білім алушылары қорытынды аттестаттауда ана тілі
және әдебиетінен (оқыту тілі) эссе нысанында жазбаша емтихан тапсырады.
Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы
(
http://nao.kz
) қазақ тілі
мен әдебиеті пәнінен эссе жазу туралы мұғалімдер мен оқушыларға көмекші
құрал ретінде әдістемелік ұсынымдама әзірленді.
Әдістемелік ұсынымдамада
эссе термині, түрлері, құрылымы, ерекшелігі, талаптары және оның
шығармадан айырмашылығы жөнінде түсінік берілген. Сонымен қатар, эссе
тақырыптары, оны бағалау критерийлері және эссе жазу үлгісі ұсынылды.
Әдістемелік-нұсқау хат/2017-2018 оқу жылы
155
Эссе –шығарма жанрының бір түрі
Эссе шығармашылық еркіндікті көздейді. Кез келген тақырыптың еркін
стильде жазылуы оның ең негізгі көркемдігі болып табылады. Эссе - автордың
жеке басының ойы, сезімі, әлемге деген көзқарасы. Бұл шығарманың басты
мақсаты.
Алайда, шығармашылықтың еркіндігіне қарамастан, эссе жанрында жазу
оңай емес, сондықтан қандайда бір проблеманың басты идеясын табуда ерекше
көзқарастың болуы керектігін назарда ұстаған дұрыс.
38-кесте – Эссе мен шығарманың айырмашылығы.
Эссе
Шығарма
Ан
ықт
ам
ас
ы
Эссе дегеніміз (фр. тіл. essai -
тәжірбие, лат.т. exagium – құрау )
– философиялық, әдеби, тарихи,
публицистикалық,
әлеуметтану,
саяси және тағы басқа саладағы
ғылыми
емес, автордың
жеке
көзқарасын білдіретін прозалық
мәтін.
Шығарма – оқушының туған
халқының
әдебиетінен
алған
білімін өз ойымен, дүниетанымдық
көзқарасымен еркін ұштастыра
отырып
баяндайтын
шығармашылық
төл
еңбегі.
Оқушыдан көркем шығарманы
өзіндік
ой-пікірі,
көзқарасы
тұрғысында
терең
талдап
пайымдауы, әсерлі, көркем тілмен
жүйелі баяндауы талап етіледі.
Эссе
–
еркін
композициялық
құрылымға
негізделген
немесе
көркем-публицистикалық жанрдың
бір түрі
Шығарма – белгілі бір берілген
тақырыпқа
арналған,
міндетті
құрылымнан тұратын, тек пәндік
білімге
бағытталған
шығармашылық жұмыс.
Эссе
қатаң
түрде
жоспарға
негізделуі міндетті емес.
Шығармада
жоспарды
жазу
міндетті.
Эссежеке
көзқарас,
сараптама,
дәлелдемелергенегізделеді.
Шығарма формасы оның түріне
байланысты,
көбінесе
көркем
мәтінді талдауға негізделеді.
Эссенің мақсаты – эссе жазушының
өзіндік көзқарасын, сыни ойын
жетілдіру, ұстанымын дәлелді бекіту
үшін
жан-жақты
білім
алып,
ақпараттық қарулану, тақырыпты
ашуда метатанымдық білігін тиімді
қолдану, шығармашылық қабілетін
шыңдау, ой жүйелілігін реттеу, жазу
түрлеріне қарай жазу тәсілдерін
таңдай біліп, эссе түріне қарай жазу
стилін
сақтау,
ой
жүйесінің
бірізділігін
сақтауда
сөз
Шығарманың мақсаты – жазылым
тілін дамыту, логикалық ойлауды
дамыту, шығармашылык, қиялды,
нақты нәрсені еркін, қызықты
түрде беруге ұластыру, әдебиетті
іштей түсіне отырып, оның мәні
мен құдіретті орнын өз дүниесінде
көркемдеп бере алу.
Әдістемелік-нұсқау хат/2017-2018 оқу жылы
156
оралымдарын
тиімді
қолдану,
шығармашыл жазбаларда сөздік
қорының байлығын дамыту, талдау
жұмыстарында
қажетті
термин
сөздерді тиімді қолдану.
Әдеби эссе – эссе түрлерінің ішіндегі ең күрделісі. Эссенің әдеби
тақырыбы таңдалған жағдайда авторлық ұстанымға сүйенуге және өзіндік
көзқарасты тұжырымдау ұсынылады. Тезистерін әдеби туындыларға сүйене
отырып, дәйектеу қажет. Әдеби эссенің мақсаты, өзіндік жазылу ерекшеліктері
бар. Мақсаты, жазылу ерекшеліктері эссе тақырыптары арқылы айқындалады.
Мысалы, «М.Әуезовтің «Көксерек» повесіндегі тосын және қатыгез
эмоцияларды автордың оқырманына жеткізу тәсілдерін талдап жаз». Әдеби
эсседе автордың тосын және қатыгез эмоцияларды жеткізу үшін қолданған
тәсілдерін тауып, талдап жазады.
Еркін тақырыптар философиялық немесе адамгершілік мәселесі бойынша
эссе жазуды болжайды Эссенің еркін тақырыбын таңдаған жағдайда өз
ұстанымын көркем туындылардың мазмұнына, сондай-ақ, өзінің өмірлік
тәжірибесіне (жеке әсерлеріне, өзіндік ойларына, біліміне және т.б.) сүйенуімен
дәйектеуге болады.
Тақырыптардың біріне пікір-эссе жазған кезде білім алушы көркем
туындылардың мазмұнына да, өзіндік өмірлік тәжірибесіне де (сезімі мен
тақырыпқа қатысты ойларына және т.б.) сүйенумен дәйектер келтіруі мүмкін.
Мәдениет өкілдерінің бірінің пікірін білдіретін дәйексөз түрінде
тұжырымдалған эссе тақырыптары еркін пайымдауды негіздейді, ол пікірдің
әділдігін растайтын дәйектерді де, сондай-ақ, басқа көзқарастың болу
мүмкіндігін дәлелдейтін қарама-қарсы дәйектерді де қамтуы мүмкін.
Оқушылар өздері таңдаған тақырып бойынша көлемі 250-300 сөзден
тұратын эссе жазады. Оқушылар шимай парақты қолдана алады.
Эссенің композициясын мұқият ойластыру қажет.
Эссені анық және түсінікті етіп, сөйлеу тілі нормаларын сақтай отырып
жазу қажет.
Эссе – ол тақырыпты түпкілікті және толық қамтуға есептелмеген нақты
мәселе бойынша жеке көзқарасты білдіретін шағын көлемдегі, еркін
композициялық прозалық шығарма. Эсседе ауқымды мәселелердің талдауы
болмайды. Ол бір мәселе бойынша жаңа, субъективтік көзқарас болып
табылады,
ондай
шығарма
философиялық,
тарихи-биографиялық,
публицистикалық, әдеби-сыни, ғылыми-көпшілік немесе беллетристикалық
сипатта болуы мүмкін. Эссенің мақсаты – өзіндік шығармашылық ойлау және
сол ойды жазбаша бере білу дағдыларын дамыту. Эссе мазмұнында ең алдымен
ойды нақты және сауатты тұжырымдау, ақпаратты жүйелеу, негізгі түсініктерді
қолдану, себеп-салдар байланысын және тәжірибені нақты мысалдармен
көрсете білу, ойларын қорытындылай білу бағаланады.
Эссе құрылымы оған қойылатын мынадай талаптармен анықталады:
Достарыңызбен бөлісу: |
