Үй шаруашылығы жүйесіндегі жеке қаржы

Бейбіт Гүлнұр Қ 19-КТН

Үй шаруашылықтары қаржысыныңұғымы және оның функциялары

Үй шаруашылықтарының қаржысы, жалпықоғам қаржысы сияқты, шаруашылықмүшелерінің материалдық жәнеәлеуметтік жағдайларын және олардыңұдайы өндірісін қамтамасыз ету жөніндегіэкономикалық ақша қатнасиары болыптабылады. Жеке отбасы деңгейіндежүйесінде буын бола отырып, ол қоғамныңәлеуметтік-экномикалық құрылымыныңбастапқы элементі болып келеді.

Үй шаруашылықтарының қаржысының мәніөзінің көрінісін ол орындайтын мына функцияларда табады:

Отбасының қажеттіліктерінақшамен қамтамасыз ету

Бөлу

Бұл функция отбасымүшелерінің өмір сүруініңнақтылы жағдайларынжасайды. Рыноктыққатынастардың дамуыбұл функцияның көріну нысанына айтарлықтай әсер етті.

Тауар-ақша қатынастарының,рыноктың пайда болуының,онан кейін оның ұлғаюыныңнәтижесінде мыналар болды:

• Отбасының материалдық, әлеуметтік, мәдени және өзіге қажеттіліктерінің көбеюі;
• Үй шаруашылығы ақшасының жасалуы және өсуі;
• Ақша қорының материалдықигіліктермен қамтамасыз етуге арналған отбасы бюджетінің пайда болуы

• Жалақы, зөйнөтақылар,жәрдемақылар және т. б.түріндегі алғашқы табыстарды жасай отырып, осы шаруашылық бірлігі мен қаржы жүйесінің басқа буындары арасыдағы қатынастар;
• Оқшауланған ақша қорларын жасай отырып,қаражаттар бөлінгендегі және окшауланғандағы үй шаруашылығы ішынде қаражаттардың оқшаулануы әр түрлі баламалықты жоққа щығара отырып меншік иесін өзгертпейді.

Отбасының қажеттіліктерінақшамен қамтамасыз ету

Үй шаруашылығының қаржы ресурстары бұл отбасы қарамағындағы жиынтық ақша. Үй шаруашылығының ақша қорының көлемі шаруашылықтағы әркімнің күш салуына байланысты.

Үй шаруашылығының қаржы ресурстары екі негізгі қор жасайды:

Жинақақшалар қоры,ол келешекте қымбат тұратынтауарларды сатып алу үшінпайдалануға немесе пайдаалуға арналған каритал ретінде

Қазақстан халқының қаржы ресурстарына жинақтаушы зейнетақы қорлары салымшылыардың зейнеақы қорланымдары мен халықтың банктердегі салым ақшалары жатады.

Тұтыну қоры ол осы ұжымның жеке қажеттіліктерін қанағаттандаыруға

Қаржы ресурстары үй шаруашылықтарының бюджетінқалыптастырады. Өзінің материалдық мазмұны жағынан үйшаруашылығының бюджеті бұл үй шаруашылығының ақшақорын жасау мен пайдалану нысаны.Бюджет шеңберінде қалыптасатын ақша қорлары:

Дара отбасыныңЖекелеген мүшелерінеАрналатын және әр түрлі тауарлар сатып алуға пайдаланылатын қорлар;

Ортақ пайдаланылатын тауарларды сатыпалуға арналған бірпескен қор.

Үй шаруашылығының тұрақты және уақытша табысыажыратылады. Тұрақты - бұл адам болжалдарынасәйкес болашақта сақталатын табыс. Тұрақтыэкономикалық қоғамда табыстың бұп түріне,әдеттегідей, еңбек қызметіне ақы төлеудіжатқызады. Уақытша табыс деп болашақтажоғалатын табысты айтады, мысалы акционерлікқоғамның тоқталуына байланысты қағаздардантүскен табыс.

Салық жүйесі арқылы- үй шаруашылықтары салықтар, алымдар, баждар төлейді және басқа міндетті аударымдар жасайды

Берілген түрлі қоғамдық игіліктер мен қызметтер арқылы

Мемлекеттік сектордағы жұмыскерлердің еңбегіне ақы төлеу арқылы

Мемлекеттік баға белгіленімі арқылы жүзеге асырылады.

Үй шаруашылығы мен шығыстары

Үй шаруашылықтарының табыстары - өндіріс үдерісінде жасалатынжәне шаруашылық мүшелерінің материалдық және руханиқажеттіліктерін қанағаттандыруға арналған ұлттық табыстың бірбилігі.

Үй шаруашылықтарының жалпы табыстарында ақша қаражаттарыныңкөлемі болып табылатын ақшалай табыстар басым болады, оларменүй шаруашылығы езінің шығыстарын қамтамасыз етеді. Ақшалайтабыстар мына кездердің есебінен қалыптасады:

1.Жылдарында еңбек келісімдерін орындау кезінде алынған үйш аруаш лықтары мүшелерінің еңбекақысы, сондай-ақ сыйлықтар,жалақыны тұрақты үстемелер, әлеуметтік-мәдени мақсаттарғажұмыс берушілердің төлемақалары;

2.Пайда, дивиденттер, бағала қағаздар мен салымдар бойыншапайыздар нысанындағы кәсіпкерлік қызметтен түскен табыстар,жалдау ақысы және басқалары;

3.Мемлекеттік әлеуметтік төлеулер (трансферттер): зейнетақылар,жәрдемақылар және бюджеттен тыс әлеуметтік қорлардантөленетін басқа төлемдер:

4.Басқадай түсімдер (сақтық өтемдері, мүлікті сатудан түсетінтабыстар және басқалары).

Статистика жөніндегі агенттіктің мәліметі бойынша 2015 жылы Қазақстанда үй шаруашылықтардың ақшалай шығыстарының құрылымы мынадай болды:

• Тұтыну шығыстары- 94,0%
• Оның ішінде: азық-түлік тауарларына- 45%
• Азық түлік емес тауарларға- 29%
• Ақылы қызметтерге- 26%
• Салықтар төлеу- 0,2%
• Басқадай ақшалай шығыстар- 5,8%