Қалқанша маңы бездері
Гипопаратиреоз кезінде адамда бет және қол бұлшықеттерінің жиырылуы байқалады (руссо симптомы мен акушер қолы )
Туа біткен қалқанша маңы безі тапшылғы кезінде балаларда:
Керсінше қызметі артып кетсе (өте сирек) гиперпаратиреоз
Қандағы кальций артып кетіп, бейорганикалық фосфат азаяды
Остеопороз дамиды, сәйкес бұлшықеттер әлсіздігі мен қол+аяқта ауру сезімдер п.б.
Азот алмасуы бұзылып, бауырдың мочевина жасауы төмендеп, өздігінен улану жүреді.
Паратгормон
гиперкальцемия кезінде бөлінуі тежеледі, гипокальцемия кезінде артады.
Остеокласттар қызметін белсендіреді (кальций мен фосфордың сүйектен шығуына жағдай жасайды)
Бүйректе түтікшелерде фосфаттардың кері сіңуін төмендетеді, ал кальцийдің кері сіңуін жоғарылатады.
Несеп арқылы натрий, кальций иондары мен фосфаттардың сыртқа шығарылуына қатысады (тирекальцитонин синергисті)
Бүйрекүсті безі
6+12гр, Салмағы аз болсада, тіршілік маңызы зор болып табылады. Мұны без эктомиясы кезіндегі жануардағы өзгерістермен байқасақ болады, және жануар 7+10 күн шамасында өлімге душар болатындығы байқалған. Бездің қыртысты затының рөлі милы затына қарағанда басымырақ екені анықталған. Оның себебі милы заттың жасушалары хромофиндік жасушалар басқа жерлерде де кездеседі ( омыртқа бағанасы бойында, ұйқы без бирфуркациясында, сонымен қатар симпатикалық нерв ұштарында норадреналин бөледі ).
Без қыртысты затында 40 астам гормондар түзіледі, барлығы дерлік холестерин туындылары болып табылады.
Физиологиялық әсерлеріне қарай глюкокортикоидтар, минералкортикоидтар және андрокортикостероидтар болып бөлінеді.
Глюкокортикостероидтар бүйрекүсті безінің шоғырлы аймағында түзілетін гормон.
Белок алмасуына қатысады: катоболизмді күшейтіп, кейбір ферметтердің белсенділігін жоғарылатады.
Май алмасуына қатысады, әсерінен тін липолизі артып, қышқылдар бауырға өтеді.
Көмірсу алмасуына қатысады, бауырдағы глюконеогенезді күшейтеді. Сондықтан гипергликемия, тіпті глюкозонурия пайда болады.
Әсерінен бауырдан басқа мүшелердің глюкоза өткізгіштігі төмендейді. Ал бауырдың А.Қ, және глюкоза өткізгіштігі біршама жоғарылайды.
Қабынуға және аллергияға қарсы тұру қабілетін арттырады.
Минералкортикоидтар: альдестерон және 2 дезоксикортикостерон
Натрий мен хлор алмасуына қатысады, шырышты ағзалардағы сөлдерді сұйылтуға қатысады. Яғни электролиттер суды өзіне тартады. Оның әсерінен калий, сутек және амоний ағзадан шығарылады. Сонымен қатар калиций мен магнийдің де. Осмостық қысымға әсер ете отырып, қан тамырларындағы қан мен жасуша және жасушааралық сұйықтықтардың мөлшерін реттеуге қабілетті.
Андрокортикостероидтар торлы қабатта түзіледі. Оларға андростерон, эстрадиол және прогестерон жатады. Бұл гормондардың белсенділігі жыныс бездеріне қарағанда төмен, алайда солар секілді әсер етеді. Бұл балалық және қартайған кезде анық байқалады. Менопауза кезінде дәл осы бездердің қызметі жыныс бездерінің қызметін атқарады.
Милы қабаттағы адреналин мен норадреналин. А тек бүйреүсті безінде, ал НА басқа мүшелерде, әсіресе адреносезгіш түйіспелерде түзіледі. Жалпы А,НА және дофамин тирозин туындылары болып табылады.( сондықтан тирозиназа ферментімен ыдырайды). Бұл гормондар катехоламиндер болып табылады. Катехоламиндер организмдегі барлық мүшелерде, жасушалар мен тіндерде рецепторлары бар оларда бхлық өзгерістер тудырады. Организмде адренорецепторлар өте көп, альфа және бетта рецепторлар болып бөлінеді. А мен НА ұқсас болғанмен өздеріне сәйкес адренорецепторларға әсер ету арқылы әртүрлі физиологиялық өзгерістер тудырады.
Жүрек соғу ырғағын тездетеді, қан тамырларды тарылтады, қан қысымына әсер етеді
Ішектің біріңғай салалы бұлшықетіне әсер етеді, тонусы мен жиырылуын төмендетеді
Бронхының біріңғайсалалы бұлшықетінің босаңсуына жауап береді.
Жүкті әйел жатырының біріңғай салалы бұлшықеттерінің жиырылуына әсер етеді
Тері түктерінің қапшықтарын жиыру арқылы, эмоция кезінде төбе шашы тік тұрады.
Көмірсу алмасуына қатыса отырып, бауыр гликогенолизін жоғарылатып, гипергликоземия және глюконурияға әкеледі.
Май алмасуына күшейтіп, липолизді жоғарылатады, липогенезді төмендетеді.
Катехоломиндер экстремалды жағдайда бұлшықет жиырылуын жоғарылатады, анализаторлар қызметін күшейтеді. Сондықтан оларды адаптациялық гормондар деп атайды
Достарыңызбен бөлісу: |
