Инженерлік сызба

 

13 

орналасса, көлбеу тілік деп атаймыз (2.10 сурет). 

 

Қарапайым тіліктер 

 

Қиюшы  жазықтықтардың  санына  қарай  тіліктер  қарапайым 

және  күрделі  болып  бөлінеді.  Бір  ғана  қиюшы  жазықтықпен 

орындалған  тілік  қарапайым 

тілік  деп  (2.11  сурет),  ал 

бірнеше  қиюшы  жазықтықпен 

орындалған  тілік  –  күрделі  деп 

аталады.  Нәрсенің  өлшемдеріне 

қатысты 

қиюшы 

жазықтықтардың  орналасуына 

байланысты  тіліктер  көлденең 

және ұзына бойлай деп бөлінеді. 

Қиюшы  жазықтықтар  нәрсенің 

ұзындағын  немесе  биіктігін 

бойлай  өтсе  көлденең.  ал 

нәрсенің  ұзындығына  немесе 

биіктігіне 

перпендикуляр 

бағытталған  болса,  олар  ұзына  бойлай  орындалған  тілік  деп 

аталады. 

 

Тіліктердің белгіленуі 

 

Қиюшы  жазықтықтардың  орны  сызбада  қима  сызығымен 

көрсетіледі.  2.303-68  МЕСТ  бойынша  қима  сызығы  үшін 

жуандатылған үзік сызық қолданылады. 

Қарапайым  тіліктер  үшін  қиюшы  жазықтықтың  бастапқы 

және шеткі сызықтары сызылады (2.11 сурет), ал күрделі тіліктер 

үшін  –  бастапқы,  бұрылған  жері  және  шеткі  сызықтары  (2.15, 

2.16 суреттер). 

Бастапқы  және  шеткі  қима  сызықтары  нәрсе  кескіні 

контурларын,  шығарма  және  өлшем  сызықтарын  қиып  өтпеуі 

керек.  Қима  сызығына  перпендикуляр  етіп  қарау  бағытын 

көрсететін нұсқама қойылады. Нұсқамалар сызық шетінен 2-3 мм 

қашықтықта салынады (2.5, 2.15, 2.16 суреттер). Әр нұсқаманың 

қасына бірдей бас әріп қойылуы керек. 

 

14 

Тілік үстіне қиюшы жазықтықты көрсеткен әріптер сызықша 

арқылы жазылады (2.11, 2.15, 2.16 суреттер). 

Егер  қарапайым  тілікте  қиюшы  жазықтық  тетікбөлшектің 

симметрия  жазықтығымен  беттеспесе,  белгіленеді  (2.11,  А-А 

тілігі). 

Егер 

қиюшы 

жазықтық 

тетікбөлшектің 

симметрия 

жазықтығымен беттесіп, сәйкес кескіндер сол бетке проекциялық 

байланыста  орналасса  және  олардың  арасын  басқа  кескіндер 

бөліп тұрмаса, қарапайым тіліктер белгіленбейді (2.11, фронталь 

және профиль тіліктер). 

 

Көрініс бөлігі мен тілік бөлігін біріктіру 

 

Сызбада 

бір 

кескінге 

көрініс  бөлігі  мен  тілік 

бөлігін 

біріктіріп 

орындауға  болады.  Мұндай 

жағдайда 

көрінбейтін 

контур 

сызықтары 

сызылмайды.  Егер  көрініс 

және 

оның 

орнына 

орындалатын 

тілік 

симметриялы 

фигуралар 

болса (2.11 сурет), онда тілік бөлігі 

мен  көрініс  бөлігі  симметрия  осі 

болып  табылатын  үзік  нүктелі 

сызықпен  бөлініп  тұрады.  Тілік 

бөлігі  симметрия  осінен  оңға 

қарай (2.11, а сурет) немесе төмен 

қарай 

(2.11, 

б 

сурет) 

орналастырылады.  

Симметриялы  тілік  бөлігі  мен 

көрініс 

бөлігін 

біріктіргенде 

симметрия  осімен  қандай  да  бір 

сызық  (мысалы,  қыры  2.13  сурет) 

беттессе,  онда  көріністі  тіліктен 

симметрия  осінен  солға  (2.13,  а 

сурет)  немесе  оңға  (2.13,  б  сурет) 

 

15 

қарай бөліп тұратын  жіңішке ирек сызықпен бөліп көрсетеміз. 

 

Жергілікті тіліктер 

 

Қарапайым тіліктерге жергілікті тілікті де жатқызуға болады. 

Нәрсенің  жекелеген  шектеулі  жерінің  пішінін  көрсету  қызметін 

атқаратын  тілік  –  жергілікті  тілік  деп  аталады  және  көріністе 

тұтас  ирек  сызықпен  шектеледі.  Бұл  сызық  кескіндегі  басқа 

сызықтармен беттеспеуі керек (2.14 сурет). 

 

Күрделі тіліктер 

 

Екі  немесе  одан  да  көп 

қиюшы 

жазықтықтармен 

алынған 

тіліктер 

күрделі 

тіліктер  деп  аталады.  Күрделі 

тіліктерді  орындау  кескіндер 

санын 

азайтуға 

мүмкіндік 

береді,  себебі  бір  көрініске 

бірнеше  қиюшы  жазықтықтар 

қолдана  отырып,  оның  әр 

бөлігіндегі 

ішкі 

формасын 

анықтай аламыз. 

Қиюшы 

жазықтықтардың 

орналасуына қарай тіліктер  

 

сатылы 

 

сынық болып бөлінеді. 

Олар  да  қарапайым  тіліктер 

сияқты  горизонталь,  фронталь 

және  профиль  болады.  Күрделі 

тіліктерде  сатылы  және  сынық 

тіліктер 

қатар 

қолданылуы 

мүмкін. 

Сатылы 

тіліктер 

өзара 

параллель 

қиюшы 

жазықтықтармен  (2.15  сурет),  ал 

сынық  тіліктер    90º-қа  тең  емес 

 

16 

қиылысқан  жазықтықтармен  орындалады  (2.16  –  2.18  суреттер). 

Кескіндерді  бұрмаланусыз  шартты  түрде  көрініс  жазықтығына 

параллель жазықтыққа беттестіреді. Мұндайда бұру бағыты (2.17 

сурет)  қарау  бағытымен  сәйкес  келмеуі  де  мүмкін.  Қиюшы 

жазықтықтарды  бұрғанда  оның  артындағы  нәрсе  элементтерін 

бұрудың қажеті жоқ. Олар бастапқы күйінде сәйкес жазықтыққа 

проекцияланып алынады (2.18 сурет).  

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қималар.  Нәрсені  бір  немесе  бірнеше  жазықтықпен  ойша 

қиғанда  алынатын  фигура  кескіні  қима  деп  аталады.  Тіліктен 

айырмашылығы,  қимада  қиюшы  жазықтыққа  түскен  кескін  ғана 

көрсетіледі, ал оның артындағылар кескінделмейді. 

Қиманы өз алдына кескін ретінде мынадай тетікбөлшектерде 

қолдануға  болады:  рычагтар,  стойкалар,  тесіктері  мен  ойықтары