СЫЗБАЛАРДЫ ОРЫНДАУДЫҢ НЕГІЗГІ ЕРЕЖЕЛЕРІ

 

5 

1. СЫЗБАЛАРДЫ ОРЫНДАУДЫҢ НЕГІЗГІ ЕРЕЖЕЛЕРІ 

 

«Инженерлік 

сызба» 

курсын 

меңгеріп, 

графикалық 

тапсырмалар мен сызбаларды орындау үшін, оларды орындаудың 

ережелерін білу қажет. 

Сызбаларды  орындаудың  ережелері  машина  жасау  және 

техникалық  сызбалар  анықтамасында  берілген.  Тақырып 

бойынша  толық  мағұлмат  алу  үшін  ұсынылған  әдебиеттерді 

пайдалану керек. 

  

1.1.Пішімдер 

 

Негізгі пішімдер өлшемдері 1.1. кестеде көрсетілген. 

Кесте 1.1. 

 

Пішімдердің 

белгіленуі 

А4 

А3 

А2 

А1 

А0 

Пішім 

қабырғаларының 

өлшемдері, мм. 

210х297  297х420  420х594  594х841  841х1189 

 

Негізгі  пішімдердің  ең  үлкенінің  ауданы  (А0)  бір  шаршы 

метрге  тең.  Пішімдер  сызба  жиегімен  шектеледі  (1.1,  1.2  сурет), 

сол жағынан 20 мм – сызбалар жинағын тігуге арналған жиек, ал 

қалған  үш  жағынан  5  мм-ден  жиек  сызылады.  Оң  жақ  төменгі 

бұрышына  негізгі  жазу  (1.3  сурет)  орналастырылады.  Негізгі 

жазу бөлімдерінің толтырылу үлгісі сызба түрлеріне байланысты 

әрбір нақты жұмыс үшін әдістемелік нұсқауда беріледі. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Масштабтар 

Сызбада  кескінделген  нәрсе  өлшемдерінің  осы  нәрсенің 

нақты  өлшемдеріне  қатынасы  масштаб  деп  аталады.  Стандарт 

бойынша бекітілген масштабтар 1.2. кестеде көрсетілген. 

Кесте 1.2. 

Кішірейту 

масштабтары 

1:2  1:2,5  1:4  1:5  1:10  1:15  1:20  1:25  1:40  1:50 

Нақты шама  1:1 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Үлкейту 

масштабтары 

2:1  2,5:1  4:1  5:1  10:1  15:1  20:1  25:1  40:1  50:1 

 

 

 

Сызба сызықтары 

Нәрсе  сызбасы  оқуға  ыңғайлы 

болу 

үшін 

қолданылуына, 

қалыңдығына 

қарай 

түрлі 

сызықтармен 

кескінделеді. 

Сызықтардың  қалыңдығы  сызбаның 

өлшеміне, 

күрделілігі 

мен 

қолданылуына  байланысты.  Сызба 

сызықтарының  мемлекеттік  стандарт 

бекіткен  мынадай  түрлері  бар:  тұтас 

(жуан негізгі, жіңішке және ирек), үзік 

(жіңішке  және  жуандатылған),  үзік 

нүктелі,  іркісінді  (1  қосымша).  1.5 

 

7 

суретте сызба сызықтарының қолданылуы көрсетілген. 

 

 

Сызба қарыптері 

 

Сызбадағы  жазулар  2.304-81  МСТ-ы  бойынша  қолмен 

орындалады.  

Сызбадағы  жазуларды  дұрыс  жазу  үшін  аталған  стандартты 

пайдалану  керек.  Қарыптердің  жазылу  үлгісі  2  қосымшада 

берілген.  

 

 

2. СЫЗБА ГЕОМЕТРИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ 

ПРОЕКЦИЯЛЫҚ СЫЗБА 

 

2.1. Проекциялау әдістері туралы жалпы түсінік 

 

Проекциялық  сызу  сызба  геометриясы  негіздеріне  сүйене 

отырып,  кеңістіктегі  нәрселер  пішінін  жазықтықта  бейнелеу 

әдістерін оқытады. 

Проекциялық  сызу  –  машина  жасау  сызбасының  негізі. 

Проекциялық сызбада геометриялық денелерді кескіндеудің және 

оларды үйлестірудің практикалық әдістерін оқытады.  

Кеңістікте 

орналасқан 

нәрсенің 

нүктелері 

арқылы  

жазықтыққа жүргізілген сәулелердің жазықтықпен қиылысуынан 

шыққан  кескінді  нәрсенің  жазықтықтағы  проекциясы  деп 

атайды. 

Техникалық  сызбада  проекцияларды  тұрғызудың  төрт  әдісі 

қарастырылады: 

1). Сандық белгілерімен проекциялау әдісі; 

2). Орталық немесе перспективалық проекциялау әдісі (2.1. а 

сурет); 

3). Ортогональ немесе тікбұрыштап проекциялау әдісі (Монж 

әдісі), ( 2.1. в,г сурет); 

4). Аксонометриялық проекциялау әдісі (2.1. б сурет). 

 

 

 

 

 

 

8 

 

 

Машина  жасау  сызбасында  кеңінен  қолданылатыны  тік 

бұрышты  (ортогональ)  проекциялар.  Мұнда  проекция  ортасы 

проекция  жазықтығынан  шексіз  қашықтықта  орналасқан, 

проекциялаушы 

сәулелер 

параллель 

және 

проекция 

жазықтығымен тік бұрыш жасайды (2.1. в,г сурет), тік бұрышты 

проекциялар деген атау осыдан шыққан. 

Өндірісте  сызбалар  тікбұрышты  проекцияда  орындалады. 

Нәрсенің  жазық  беттері  (мысалы,  қабырғалары,  қыры  мен 

жақтары)  проекция  жазықтығына  параллель  болатындай  етіп 

орналастырылады,  яғни  мұндай  жағдайда  беттер  проекция 

жазықтығына нақты шамасында кескінделеді. 

2.1.  в  суреті  нәрсенің  пішінінен  толық  мағұлмат  бермейді, 

сондықтан 

тікбұрышты 

проекцияларды 

бір 

проекция 

жазықтығында  емес,  екі,  үш  және  одан  да  көп  өзара 

перпендикуляр  жазықтықтарда  орындау  керек  (2.1.  г  сурет). 

Мұндай  сызбалар  бойынша  нәрсенің  пішінін  елестетіп,  оның 

барлық элементтерінің өлшемдерін табуға болады. 

 

2.2. Кескіндер – көріністер, тіліктер, қималар 

 

Нәрсенің  қараушыға  көрінетін  бөлігінің  кескіні  көрініс  деп 

аталады.  Мазмұны  мен  сипатына  қарай  көріністер  негізгі, 

қосымша және жергілікті болып бөлінеді. Кескіндер санын азайту 

мақсатында көріністерде нәрсе беттерінің көрінбейтін бөліктерін 

үзік сызықтармен сызуға болады.