Ильясова гульжахан уалибековна

40 
 
Оқулық құрылымының соңғы талаптарға сай болуы  оқушыларға берілетін 
білім мазмұнын жетілдіріп қана қоймай, оқытушының олармен шығармашылық 
жұмыстар  ұйымдастыруына  негіз  болады.  Білім  беруді  жаңаша  құруда  басты 
кӛңілді оқушыларды дамыту мәселесіне бӛлуді талап етуде. Даму деген ұғымға 
кӛңіл бӛлсек, оның бірнеше анықтамасы бар. 
Даму- оқушының ӛз білімін кез келген қалыптан тыс жағдаяттарда қолдана 
білу  біліктігінің  қалыптасуы.Сонымен  қатар,  оқушының  оқу  әрекеттерін 
таңдауда дербестік пенынталылық кӛрсетуі. 
Даму- оқушының білім алу жолында ӛздігінен ізденуге талпынысы,әр істі 
дәлелдеуге  белсенділігі,кез  келген  мәселені  шығармашылықпен  орындауға 
тырысуы. 
Даму-ӛзінің білмейтінін мойындау, жіберген кемшіліктері мен қателерінің 
себебін  табу,ӛз  әрекетінің,  ісінің  нәтижесін  ӛте  жоғары  нәтижелермен 
салыстыру, осы мәселелерді шешудегі оқушының дербестігі. 
Міне,  бұл  орта  мектептегі  химиядан  білім  беру  барысында  ескерілетін 
негізгі мәселелердің бастыларының бірі деп есептейміз. 
Қазіргі  таңда  орта  мектептерде    бейорганикалық    химиядан  қолданылып  
жүрген оқулықтарға талдау жасау арқылы мына жағдайларды анықтадық: 
1.  Бейорганикалық    химия  оқулығының  кіріспе  бӛлімінен  бастап,    бұл 
пәннің 
құндылығын 
талдау 
арқылы 
оқушыларды 
зерттеушілікке 
бағыттайтындай дәрежеде берілгендігі. 
2.Оқулыққа қажетті элементтердің бірізділікпен, байланыстылықта берілуі;  
3.Оқулықтың 
әрбір 
құрылымдық 
компоненттерінің 
оның 
басқа 
компоненттерімен де ӛзара байланыстылығы арқылы жүйенің сақталуы; 
4.  Әрбір  құрылымдық  компоненттің  оқу-тәрбиелеу  міндеттерін  шешуде 
белгілі бір функционалды жүктемені атқаратындығы. 
5.  Құрылымдық  компонент  оқулықтың  дидактикалық  қызметтерін  іске 
асыра  отырып,  ӛзіне  ғана  тән  құралдар  арқылы  ӛз  қызметтерін  іске  асыруға 
ыңғайлылығы.     
Оқулықта  тараулар  арқылы  берілетін  материалдар  оқушылардың  бұрын 
алған  ұғымдарын  қайталауға,  оларды  тірек  білім  ретінде  пайдалануға  жағдай 
туғызатындай  болуға  тиісті.  Оқушыларды  дамытушылық  принцип  бұл  тек 
сұрақтар  мен  тапсырмаларды  орындау  негізінде  жүзеге  аспайды,    оқулықтағы 
мәтіндер  мазмұнына  байланысты  берілген  таңбаларды,  формулаларды 
сызбаларды  пайдаланып,  ӛзіндік  іс-әрекеттер  жасау  арқылы  жүзеге 
асады.Оқулықта 
беріліп 
отырған 
материалдардың 
оқушылардың 
жасерекшелігіне сәйкес түсініктілігін де атай кетуімізге болады. Оқу мәтіндері 
оқушыларының  психологиялық,  физиологиялық,  зияткерлік  дамуын,  олардың 
ӛзін  қоршаған  ортадан  және  күнделікті  ақпарат  ағымынан  алып  отырған 
мәліметтерін  есекру  жағы  да  қаралған  [119,120].  Бұл  сынып  жасындағы 
оқушылардың  зейіні  біраз  тұрақтанған,  кӛріп  байқағандарын  білім  алу 
барысында байланыстыру қабілеттері бар екені де белгілі. Сондықтан, берілген 
материалдарды  ӛмірмен  байланыстыруға  мүмкіндіктері  жеткілікті  деп  қарай 
аламыз.  Тәрбие  беруші  оқыту  идеялары  мен  қағидаларын  іске  асыруға 

41 
 
негізделген  жаңа  оқулықтарда,  сұрақтар  мен  тапсырмалар,    сондай-ақ  жүйелі 
әрі  жиынтық кестелер сияқты  оқушылардың  танымдық қызметін  іске  қосатын 
басқа  да  элементтер  толық  әрі  тиімді  қолданылады.    Бұл  элементтердің  бәрін 
игеру  арқылы  оқушылардың  танымдық  қызметін  ынталандыруға  және 
бағыттауға  мүмкіндік береді. Танымдық мүдделері мен қабілеттеріне, арнайы 
оқу  шеберліктері  мен  дағдыларын  қалыптастыруға  ықпал  етеді.  Осыған 
байланысты  оқытудың  барлық  кезеңдерінде  қолданылатын,  оқушылардың 
қабілеттіліктері мен білімділіктері ескерілген тапсырмалардың жүйесі беріледі 
[121,122]. 
Химия    оқулығында    берілетін    кӛрнекіліктер  ӛзіндік  ерекше  қызметтер  
атқарады. Ол оқулықтың басқа да құрылымдық компоненттерімен тығыз ӛзара 
байланыста  бола  отырып,  мәтінді  түсіну  мен  талдауда  және  білімнің  
дидактикалық принциптерін орындауда  олардың ӛзіне ғана тән міндеттерібар: 
- мәтін мазмұнын тереңдету, ұғымды толықтыру; 
- кӛрнекіліктер арқылы ӛзіндік жұмыс атқару; 
- кӛрнекіліктерді ӛмір тәжірибесімен байланыстыру; 
- кӛрнекіліктерді басқа пәндерден алған білімдерімен байланыстыру; 
- кӛрнекіліктерді жергілікті материалдармен байланыстыру; 
- оқушылардың осыған ұқсас кӛрнекіліктер жасауы. 
Оқулықтың  оқу  материалы  оқушыға  танымдық,  идеялық,  эстетикалық 
және  эмоционалды  ықпал  етіп,  оның  сәтті  игеруін  қамтамасыз  етеді.  Кӛрнекі 
материалға мынадай элементтер: иллюстрациялар (кӛркемдік-бейнелі, сюжеттік 
және  пәндік;  құжаттық;  техникалық;  фотоиллюстрациялар,  оның  ішінде 
аралас), сондай-ақ сызбалар, сұлбалар, жоспарлар, диаграммалар жатады. 
Қазіргі таңда оқулық мазмұны оқушының  оқыған материалды үй жұмысы 
барысында  бекіту  қызметін  атқарады.  Оқулықтың  мұндай  бӛлімінің 
оқушылардың  ӛз  бетінше  білім  алу,  ӛз  бетінше  ой  қорыту    және    даму 
құралдары  ретіндегі  рӛлін  күшейтеді.  Бұл  оқулықты    тиімді  игеруге 
кӛмектесетін  мәтіндердің  логикалық  құрылымын    сақтау  мақсатынан 
туындайды. 
Химия  оқулықтарының  осындай  күрделі  құрылысымен  қатар  оның 
дидактиклық  қызметтерін  тиімді  орындауға  кӛмектесетін  оқулық  мазмұнынан 
бӛліп қарауға болмайтын  элементтері де бар.Оларға алғысӛз, кіріспе, айдарлау, 
әріп және түс бӛлінулері, сигнал-символдар, пәндік және атаулы кӛрсеткіштер, 
библиография,  колонтитул  және  т.б.  жатады.  Бұлардың  басты  қызметі  
бірыңғай  құрылымға,    біріге  отырып,  оқушының  ӛзіндік  жұмысты  сәтті 
орындауға қажетті жағдай жасауын қамтамасыз ету [123,124]. 
 Мәтін – оқулықтың негізгі құрам бӛлігі. Кӛптеген мамандардың пікірлері 
бойынша,  мәтіндерді берудің  жалпы теориясы әзірше жоқ. Біз бұл пікірлерге 
қосылмаймыз. Әр пәннің мазмұндық ерекшелігіне, білім  берудің мақсаты мен 
міндетіне  қарай  мәтінді  жүйелеп  беру  кӛзделеді.  Мәтіннің  мазмұнына 
байланысты  ортақ  пікірдің  болуы  міндетті  емес.  Себебі,  әр  пәннің  зерттейтін 
ғылым саласы әртүрлі болғандықтан, оның мәтін берудегі құрылымы да ерекше 
болуға тиісті.  Оқулық мәтіндерін талдауды оларға қолжетімділік (түсініктілік),