§ 97. Т ем пература

§ 97. Т ем пература
Температура ұғымыныц анықтамасына төмендегідей 
пікірлер арқылы келуге болады. Егер бір-біріне жанас- 
қан бірнеше дене жылулық тепе-тең күйде тұрған болса, 
яғни жылу беру арқылы энергиямен алмаспаса, онда 
мұндай денелердің температурасы бірдей болады деп 
есептейміз. Денелер арасындағы жылу контактісін ор- 
натқан кезде, олардың біреуі жылу берілу арқылы, 
екінійісіне энергиясын берсе, онда бірінші дененің 
температурасы екіншісінен жоғары болып есептеледі. 
Денелердің көлемі, электр кедергісі және т. с. с. бірқа- 
тар қасиеттері температураға тәуелді болады. Осы қа- 
сиеттердің кез келгенін температураның сандық анықта- 
масын жасауға пайдалануға болады.
Температураны өлшеуге арналған денені (термометр- 
лік денені) ери бастаған мұзбен жылулық тепе-теңдікке 
келтіріп, осы жағдайдағы оның температурасын 0° 
деп алайық та, дененің температурасын өлшеу үшін 
пайдаланғымыз келіп отырған дене қасиетін (темпера- 
туралық белгісін) санмен сипаттайық. Дененің осындай 
белгісі ретінде оньщ көлемі таңдап алынсын дейік. Онын 
0°-тағы мәні 
Vo
болсын. Бұдан кейін осы денені атмосфе- 
ралық қысымда қайнап жатқаң сумен жылулық тепе- 
теңдікке келтіріп, оның осы күйдегі температурасын 
100°-қа теңестіріп, осыған сәйкес оның Уюо көлемін 
анықтайық. Біздің таңдап алған температуралық белгі- 
міз (қарастырылып отырған мысалда — көлем) темпе- 
ратурамен сызықты түрде өзгереді де термометриялық 
дененін, көлемі 
V
болатын осы күйдің температурасын
/ « =
.100° 
(97.1)
V
х КХ) — V 0
деп жазуымызға болады.
Осылайша анықталған 
тсмпературалық Цельсий 
шкаласы деп аталатыны белгілі. (97.1)-ге үқсас қатыс- 
ты, температураны өлшеуге көлем емес, қандай да бір 
басқа температуралық белгі алынатын жағдай үшін жа- 
зуға болады.
Термометрді осы айтылған тәсілмен градуирлеп, оны 
температураны өлшеугс пайдалануга болады, ол үшін 
термометрді температурасын өлшегіміз келіп отырған
314

денсмсн жылулық тепе-теңдікке келтіріп, көлемнің өзге- 
рісіне ессптеу жүргіземіз.
Табиғаты түрліше гермометриялық денелерді (мәсе- 
лен, сынап пен спирт) немесе әр түрлі темгіературалық 
белгілерді (мәселен, көлем мен элсктр кедергісі) пайда- 
ланатын термометрлерді салыстырган кездс, осы термо- 
мстрлердің көрсетулері, 0° жоне 100° болғанда градуир- 
легсндіктен, осы темпсратураларда бірдей болып, ал 
баска тсмпсратуралардағы көрсетулері бірдсй болмай- 
тындығы байқалды. Осыдан, температура шкаласын бір 
мәнді анықтау үшін, градуирлеу тәсілімен катар, термо- 
метриялық дене мен температуралық белгіні де тац- 
дап алу жайында келісіп алу кажет. Келесі параг- 
рафта|температураның эмпириялық шкаласы деп ата- 
латын шкаланы тағайындаған кезде осы айтылгандарды 
калай таңдау керек екендігі жайлы сөз боЛады. Термо- 
дпнамиканың екінші бастамасының негізінде термомет- 
риялық дененің қасиетіне тәуелсіз болатын температура- 
лык шкаланы тағайындауға болатындығы жайлы алда 
сөз болатындығын айта кетёйік (130-параграфты қара- 
ңыз). Бүл шкала т е м п е р а т у р а н ы ц а б с о л ю т
ш к а л а с ы деп аталады.

жүктеу 28,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: