И. В. Савельев жалпы физика курсы I том Алматы 2004

жүктеу 28,35 Mb.

Pdf просмотр

бет	188/251
Дата	25.05.2022
өлшемі	28,35 Mb.
	#38762

1 ... 184 185 186 187 188 189 190 191 ... 251

МОЛЕКУЛ А Л Ы Қ Ф И 3 И КА Ж Ә II Е ТЕРМОДИНАММ КА XI Т А Р А У АЛҒАШҚЫ ДЕРЕКТЕР § 91. Молекула-кинетикалык. теория (статистика)

МОЛЕКУЛ А Л Ы Қ Ф И 3 И КА Ж Ә II Е
ТЕРМОДИНАММ КА
XI Т А Р А У
АЛҒАШҚЫ ДЕРЕКТЕР
§ 91. Молекула-кинетикалык. теория (статистика)
жэне термодинамика
Молекулалык, физика дегеніміз физиканын, заттын
құрылысымсн қаспсттеріп молскула-кпнстикалық деп
аталатын тұрғыдан зерттейтіи физиканын бөлімі болып
табылады. Бұл тұрғыдан алғанда, қатты, сұйық және
газ күйінде кездесстін кез келген дене өте кішкентай дер-
бес бөлшектердің—• молекулалардың1 үлкен жиынтығы-
нан тұрады. Кез келген заттың молекулалары қалып-
тасқан бағыты жок, ретсіз, хаосты қозғалыста болады.
Оның интенсивтігі заттың температурасына байланысты
болады.
Молекулалардың хаосты қозғалыста болуының тіке-
лсй дәлелдемесі — броундық қозғалыс болып табылады.
Бұл құбылыстың мәнісі мынада: сұйықта жүзіп жүрген
өте кішкентай (тек микроскоппен ғана көруге болатын)
бөлшектер үздіксіз ретсіз қозғалыста болады, бұл қоз-
ғалыс сыртқы себептерге тәуелсіз. тек заттын ішкі қоз-
ғалысының әсеріне ғана байланысты болады. Броундық
бөлшектер молекулалардың ретсіз соққылауларынын
әсерінен қозғалыста болады.
Молекула-кинетикалық теория тікелей тәжірнбеде
заттардың бақыланатын қасиеттерін (қысымын, темпе-
ратурасын және т. б.) молекулалардьщ қосынды әсерінің
нәтижесі деп түсіпдіруді мақсат етеді. Бұл үшіи ол ста-
тистикалық әдісті пайдалаиады, ягнп жеке молекула-
1 Атомдарды бір ато.мды молекулалар регінде қарастыруға бо
лады.
301

лардың қозғалысына назар аудармай, тек бөлшектердіи
орасан зор жиынтығының қозғалысын сипаттайтын ор-
таша шамаларды ғана пайдаланады. Сондықтан да оны
кей жағдайда статистнкалық физика деп те атайды.
Денелердің әр түрлі қасиеттерін және зат күйінің
өзгерістерін зерттеумен термодинамика да шұғылдана-
ды. Алайда термодинамиканың молекула-кинетикалық
теориядан айырмашылығы, ол — денелер мен табиғат
құбылыстарының микроскопиялық суреттемесін ескер-
мей, тек олардыц макроскопиялық қасиеттерін ғана
зерттейді. Термодинамика молекулалар мен атомдарды
қарастырмай-ақ, процестерді мйкроскопиялық тұрғыдан
қарастыруға сүйенбей, оныц өтуі жайында бірқатар ко-
рытындылар жасай алады.
Термодинамнканың негізінде көптегсн тәжірибелік
деректердің жинағын жалпылау аркылы тагайыпдалғап
бірнсше негізгі заңдар жатыр (оларды термодинамика-
лык, бас-тамалары деп атайды) Осы себептен термоднна-
миканың кортындылары өте жалпы сипатта болады.
Зат күйінің өзгсрістерін әр түрлі көзқарас тұрғысын-
да қарастыра отырып, термодинамика мсн молекула-ки-
нетикалық теория бір-бірін толықтырып, нсгізінен бір
тұтас ілім құрайды. Молскула-кинетикалық ұғымдардың
даму тарихына орала отырып, алдымен заттың атомис-
тикалық құрылысы жайындағы ұғымдарды о бастан-ак
көне гректер айтқанын ескерте кстейік. Алаііда көне
гректердің бұл идеялары данышпандық болжам ғана
еді. XVII ғасырда атомистика болжам емес, ғылыми ги
потеза түрінде қайтадан келе бастады. Бүл гипотеза, әсі-
ресе,
орыстың
данышпан
ғалымы
және
ойшылы
М. В. Ломоносовтың (1711 — 1765) еңбектерінде айрық-
ша дамытылды, ол өз заманында белгілі болған физи-
калық және химиялық құбылыстардың бір тұтас сурет-
темесін беруге талпынды. Бұл үшін ол материяның
корпускулалык (осы кездегі терминология бойынша —
молекулалық) кұрылысы жайлы ұғуға сүйенді. Өз з а
манында үстемдік еткен жылу тегі (гипотетті жылу
сұйығы, оның денедегі шамасы дененің қаншалықты
қызғандыгын анықтайды) теорнясына қарсы, шыгыгі,
Ломоносов «жылудың себебін» дене бөлпіектерінің ай-
налмалы қозгалыста болуынан деп тапты. Сөйтіп, Ломо
носов негізінде молекула-кииетикалық көзқарасты ту-
жырымдады деуге болады.
302

XIX ғасырдың екінші жартысында және XX ғасыр-
дың басында көптеген ғалымдардың еңбектерімен ато
мистика ғылыми теорияға айиалды.

жүктеу 28,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 184 185 186 187 188 189 190 191 ... 251