I теоретические основы логопедии

313 
ринолалия және ринофония. Дауыстың бұзылуының әр бір формасы 
бұзылудың жоғарлығы, дауыс модуляциясы, сөйлеу тілінің ырғақты-
екпіндік-әуендік жағының әр түрлі бұзылыстарымен көрінеді. Өзгерудің 
әртүрлігі бір қатар факторларға байланысты: бұзылу деңгейі, анализатордың 
қай бөлігі зардап шекті, бұзылу қашан пайда болды, бұл бұзылыс сөйлеу 
тілінің басқа бұзылыстарымен қалай үйлеседі, т.б.
Психологиялық аспект
– сөйлеу тілінің коммуникативті қызметіне, 
тұлғалық ерекшелігіне тигізетін әсері ескеріледі. Дауысы бұзылған баланың 
қатынасқа түсуінің қиындауына байланысты сөйлеу тілінің коммуникативті 
қызметінің төмендеуі байқалады. Бала өз дауысынан ұялып ыммен қатынас 
жасайды, кейде мұғалімнің тапсырмасын жазбаша түрде орындайды.
Эмоционалды ерік-жігер аясында ауытқушылық байқалады, өзіндік мінез 
көрініс береді, сабырсыздық, ашуланшақтық, түңілушілік, негативизм және 
т.б. Кейін бұл ерекшеліктер науқастың жеке еңбек өмірінде өз ізін 
қалдырады.
Функционалды орталық дауыс бұзылулары үлкен адамдарға қарағанда 
балаларда сирек кездеседі. Мысалы, психогендік афония немесе дисфония. 
Осы кездегі бұзылудың механизмі келесіде: күшті есеңгіреу (стресс) әсері 
кезінде орталық жүйке жүйесінде тежеудің соңғы аясы пайда болады, 
нәтижесінде бас миының қабығы жағынан дауыс қалыптасуының барысын 
реттегіші бұзылады. Кейде себеп болушы фактордың жоғалуынан дауыс 
өздігінен пайда болады, бірақ афония немесе дисфония түріндегі 
патологиялық рефлекс пайда болуы мүмкін. Бұндай жағдайларда дауысты 
орнына келтіру үшін арнайы жұмыс жүргізу керек. 
Дауыс аппаратын тексеру әдістері 
Дауысты 
зерттеуінде 
дауыс 
аппаратын, 
біріншіден 
дауыс 
қатпарларының функциясын тексерудің маңызы зор.
Тексерудің бірнеше медициналық әдісі бар. Көмейдің күйі туралы 
алғашқы мәліметтерді тікелей емес ларингоскопия (айнаның - ларингоскоп 
көмегімен тексеру) арқылы алуға болады. Ларингоскопия анатомиялық 
өзгерістер мен асқыну ауыруларын анықтауға мүмкіндік береді. Дауыс 
қатпарларының 
функциялары 
жайында 
толық 
деректерді 
ларингостробоскопия арқылы алады. Арнайы құрал-электронды стробоскоп 
көмегімен дауыс қатпарларының тербеліс сипатын байқауға болады. 
Рентгенография және томография көмейдің бір мезгілдегі жұмысын көрсетіп 
береді. Көбіне ісіктерді анықтауда пайдаланылады. Электромиография 
көмейдің ішкі және сыртқы бұлшық еттерінің функциясы жайында 
мәліметтер береді. Тексеру кезінде ине тәрізді электродты бұлшық етке 
кіргізеді. Бұндай тәсіл күнделікті тәжірибеде аз қолданылады.
Соңғы жылдары дауыс аппаратын тексеруде жаңа әдіс — глоттография
көп қолданыста жүр. Глоттографты француз физиологы Ф. Фабр (1957) 
ойлап шығарған. Бұл әдіс табиғи фонация кезінде науқаста жағымсыз сезім 
тудырмай дауыс қатпарларының тербелісін бақылауға мүмкіндік береді.

314 
Ф. Фабр әдісін физиологтар, дәрігерлер, вокал педагогтары, 
лингвисттер, логопедтер пайдаланады. Глоттография дауысты түзету, 
қалпына келтіру жұмысы және оның аяқталған кезеңінде объективті түрде 
дауыс аппаратының динамикалық өзгерістерін бағалайды.
Түзету 
жұмысын 
бастамастан 
бұрын 
логопедтің 
қолында 
оториноларинголог пен фониатордың қорытындысы болуы тиіс, сонымен 
бірге дауыс бұзылуының басталуы және ағыны жайында анықтап біліп алуы 
керек. Науқастың анамнезін жете жинап, дауыс бұзылысына алғашқы түскен 
шағымдар уақыты, себептерін анықтау қажет.
Бұзылыс жайында қосымша мәліметтерді науқастың жұмыс жағдайын, 
жұмыс және демалыс тәртібін анықтау арқылы алуға болады. Сөйлеу тілі 
күрделі психофизиологиялық процесс болғандықтан, орталық және шеткі 
нерв жүйелерінің қалпы туралы білген өте маңызды. Әңгімелесу барысында 
науқастың өз ақауына қандай көз қараста екені белгілі болады. Логопед 
дауыстың үнінің сапасына көңіл бөледі: дауыс күшінің төмендеуі, қарлығуы, 
үні, мойынның сыртқы бұлшық еттерінің күш салуы, рефлекторлы жөтелдің 
пайда болуы, тыныс алуы. Тәжірибелі логопед дауыстаудың сипатына қарай 
бұзылыстың этиологиясы мен механизмін анықтай алады.

жүктеу 5,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: