«ҚҰҚЫҚ негіздері» ПӘні бойынша оқУ-Әдістемелік кешен

1. 
   Конституциялық құқықтың зерттеу аясын атаңыз.
   
2. 
   Конституциялық құқықтың құқық саласының негізгі бастамасы екенін дәлелдеңіз.
   
3. 
   ҚР Конституциялық құқығының қайнар көздерін атаңыз.
   
4. 
   Өзіңіздің конституциялық құқықтарыңызға сипаттама беріңіз.
   

1. 
   Ашитов З.О.,Ашитов Б.З. Егемен Қазақстанның құқы. Оқу құралы. Алматы: Жеті жарғы, 2010. – 266 б.
   
2. 
   Баққұлов С. Құқық негіздері. Оқулық. Алматы :2009. – 248 б.
   
3. 
   Баянов Е. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы: Жеті жарғы, 2011. – 624 б.
   

Жоспар:

1. 
   Мемлекеттік биліктің ұғымы және Қазақстан Республикасында
   

2. 
   Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік органдарының
   

3. 
   Қазақстан Республикасының Президенті.
   
4. 
   Қазақстан Республикасының Парламенті.
   

Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары мемлекеттік қызметті іске асыру нысаны бойынша - өкілді, атқарушы, сот, прокуратура және өзге де бақылаушы-қадағалаушы органдарға бөлінеді. Бұл органдар заң швғарушы, атқарушы және сот билігіне бөлу қағидатына негіздлген; дәрежесіне қарай – орталық және жергілікті болып жіктеледі, өкілеттіктің мерзімі бойынша – тұрақты және уақытша; құзыретін жүзеге асыру тәртібі бойынша – алқалы (Парламент) және дара (Президент) басшылы; қызметінің құқылық нысаны бойынша – құқық шығарушы, құқық қолданушы және құқық қорғаушы; құзіретінің сипатына қарай – жалпы (Үкімет) және арнаулы(министрліктер) органдар болып бөлінеді. Билікті бөлу қағидаты Конституцияның Президент (ІІІбөлім), Парламент(ІVбөлім), Үкімет(Vбөлім), және соттар (VІ бөлім) мәртебелерін белгілейтін нормаларда іске асырылып нақтыланған. Бұл қағидаттардың мазмұны олардың өзара іс-қимыл жасау қағидаттарына сәйкес жүзеге асырылуын білдіреді.

Судьялар сот төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіз және тек Конституция мен Заңға бағынады. Сот төрелігін іске асыру жөніндегі соттың қызметіне қандай да болсын араласуға жол берілмейді.

Сенат депутаттары жанама сайлау құқығы негiзiнде жасырын дауыс беру жолымен сайланады. Сайланған Сенат депутаттарының жартысы әрбiр үш жыл сайын қайта сайланып отырады. Бұл орайда олардың кезектi сайлауы бұлардың өкiлеттiк мерзiмi аяқталғанға дейiнгi екi айдан кешiктiрiлмей өткізiледi. Парламент немесе Парламент Мәжілісі депутаттарының кезектен тыс сайлауы тиісінше Парламент немесе Парламент Мәжілісінің өкілеттігі мерзімінен бұрын тоқтатылған күннен бастап екі ай ішінде өткізіледі. Қазақстан Республикасының азаматтығында тұратын және оның аумағында соңғы он жылда тұрақты тұрып жатқан адам Парламент депутаты бола алады. Жасы отызға толған, жоғары білімі және кемінде бес жыл жұмыс стажы бар, тиісті облыстың, республикалық маңызы бар қаланың не Республика астанасының аумағында кемінде үш жыл тұрақты тұрып жатқан адам Сенат депутаты бола алады. Жасы жиырма беске толған адам Мәжіліс депутаты бола алады. Парламент депутатын оның өкiлеттiк мерзiмi iшiнде тұтқынға алуға, күштеп әкелуге, сот тәртiбiмен белгiленетiн әкiмшiлiк жазалау шараларын қолдануға, қылмыс үстiнде ұсталған немесе ауыр қылмыс жасаған реттердi қоспағанда, тиiстi Палатаның келiсiмiнсiз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды. Парламент депутатының өкілеттігі орнынан түскен, ол қайтыс болған, соттың заңды күшіне енген шешімі бойынша депутат іс-әрекетке қабілетсіз, қайтыс болған немесе хабарсыз кеткен деп танылған жағдайларда және Конституция мен конституциялық заңда көзделген өзге де жағдайларда тоқтатылады. Парламент депутаты: ол Қазақстаннан тысқары жерге тұрақты тұруға кеткен; оған қатысты соттың айыптау үкімі заңды күшіне енген; Қазақстан Республикасының азаматтығын жоғалтқан кезде өз мандатынан айырылады. Парламент Сенатының тағайындалған депутаттарының өкілеттігі Республика Президентінің шешімі бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.

Палата депутаттары жалпы санының үштен екісінің даусымен бір жылдан аспайтын мерзімге заң шығару өкілеттігін беруге хақылы; соғыс және бітім мәселелерін шешеді; Республика Президентінің ұсынысы бойынша бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау жөніндегі халықаралық міндеттемелерді орындау үшін Республиканың Қарулы Күштерін пайдалану туралы шешім қабылдайды; Конституциялық Кеңестің Республикадағы конституциялық заңдылықтың жай-күйі туралы жыл сайынғы жолдауын тыңдайды;палаталардың бірлескен комиссияларын құрады, олардың төрағаларын сайлайды және қызметтен босатады, комиссиялардың қызметі туралы есептерді тыңдайды; Парламентке Конституция жүктеген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады. Парламент палаталардың бөлек отырысында мәселелерді әуелі - Мәжілісте, ал содан кейін Сенатта өз кезегімен қарау арқылы конституциялық заңдар мен заңдар қабылдайды, оның ішінде: республикалық бюджетті бекітеді, оған өзгерістер мен толықтырулар енгізеді;мемлекеттік салықтар мен алымдарды белгілейді және оларды алып тастайды; Қазақстанның әкімшілік-аумақтық құрылысы мәселелерін шешу тәртібін белгілейді; мемлекеттік наградаларды тағайындайды, Республиканың құрметті, әскери және өзге де атақтарын, сыныптық шендерін, дипломатиялық дәрежелерін белгілейді, Республиканың мемлекеттік рәміздерін айқындайды.Республиканың халықаралық шарттарын ратификациялайды және олардың күшін жояды. Егер Мәжіліс пен Сенат әр Палата депутаттарының жалпы санының үштен екі көпшілік даусымен бұрын қабылданған шешімді растайтын болса, Президент бір ай ішінде заңға қол қояды. Егер Президенттің қарсылығын ең болмаса палаталардың бірі еңсермесе, заң қабылданбайды немесе Президент ұсынған редакцияда қабылданды деп есептеледі. Парламент қабылдаған конституциялық заңдарға Мемлекет басшысының қарсылығы осы тармақшада көзделген тәртіппен қаралады. Бұл ретте Парламент Президенттің конституциялық заңдарға қарсылығын әр Палата депутаттарының жалпы санының кемінде төрттен үшінің даусымен еңсереді.

1. 
   Мемлекеттік билік ұғымына сипаттама беріңіз.
   
2. 
   ҚР мемлекеттік билік органдарын атаңыз.
   
3. 
   Биліктің бөліну принипін дегеніміз не?
   
4. 
   ҚР Конституциясы бойынша ҚР Президенті және ҚР Парламенті құзіреттілігін атаңыз.
   

1. 
   Сапаргалиев Г.С. Становление конституционного строя Республики Казахстан. – Алматы, 1997.-124с.
   
2. 
   
   1\-",';''
   Ашитов З.О.,Ашитов Б.З. Егемен Қазақстанның құқы. Оқу құралы. Алматы: Жеті жарғы, 2010. – 266 б.
   
3. 
   Баққұлов С. Құқық негіздері. Оқулық. Алматы :2009. – 248 б.
   
4. 
   Баянов Е. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы: Жеті жарғы, 2011. – 624 б.
   

Жоспар:

1. 
   Қазақстан Республикасының Прокуратурасы мен ішкі істер органдарының жүйесі.
   
2. 
   Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдары.
   
3. 
   Қазақстан Республикасының соттары.
   

Құқық қызметіндегі маңызды бағыттардың бірі прокурорлық қадағалау. Прокурорлық қадағалауды жүзеге асыратын орган прокуратура болып саналады.

«Қазақстан Республикасының Прокуратурасы туралы» 1995 жылғы 21 желтоқсандағы Жарлыққа сәйкес Республика Прокуратурасы:

1)Республика аумағында заңдардың, Президент жарлықтарының, өзге де нормативтік-құқықтық актілердің бірізділікпен қолданылуына, жедел іздестіру қызметінің, анықтау мен тергеудің, әкімшілік және атқарушылық іс жүргізудің заңдылығына жоғары қадағалауды жүзеге асырады;

2)сотта мемлекеттің мүддесін қорғайды;

3)қылмыстық қудалауды іске асырады.

Прокурорлық қадағалаудың салалары:

• 
  Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекеттің мүдделерін сақтауды қадағалау;
  
• 
  Жедел іздестіру қызметін қадағалау;
  
• 
  тергеу мен анықтаудың заңдылығын қадағалау;
  
• 
  әкімшілік іс жүргізудің заңдылығын қадағалау;
  
• 
  атқарушы іс жүргізудің заңдылығын қадағалау.
  

Қадағалау әрқашан тексеру жүргізу арқылы жүзеге асырылады. Оған

• 
  Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмасы;
  
• 
  Заңдардың бұзылғандығы жөнінде арыздар, шағымдар, хабарлау және басқа да деректер;
  
• 
  Заңдардың бұзылғандық белгілерін тікелей айғақтау;
  
• 
  Жоғары тұрған прокурордың тапсырмасы немесе сұрау салуы.
  

Бас прокуратурада және облыстық прокуратураларда ұйымдық мәселелермен қоса заңдардың бұзылғандығын айғақтайтын елеулі фактілерді қарайтын кеңесші органдар – алқалар құрылады.

Прокуратура жүйесіндегі төменгі буынға жергілікті жерлерде өз құзіреті шегінде заңдардың дұрыс қолданылуын қаматамасыз ететін, қылмыстық қудалауды ұйымдастыратын және сот жүйесі негізгі тармағының соттарындат мемлекет мүддесін қорғайтын қалалық, аудандық және соларға теңестірілген прокуратуралар жатады.

Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 21 желтоқсандағы «Қазақстан Республикасының Прокуратурасы туралы» заң күші бар жарлығына сәйкес мыналар прокурор бола алады:

• 
  Республиканың Бас прокуроры, оның 1-ші орынбасарлары,
  
• 
  Аға көмекшілері мен көмекшілері, ерекше тапсырмалар жөніндегі көмекшілері
  
• 
  Прокуратура басқармалары мен бөлімдерінің бастықтары және олардың орынбасарлары,
  
• 
  Барлық төмен тұрған прокурорлар, олардың орынбасарлары, көмекшілері
  
• 
  Қадағалау саласының прокурорлары
  
• 
  әскери, өкілетті және мамандандырылған прокурорлар.
  

Прокуратура қызметкерлері үшін қойылатын міндетті талаптар:

1. 
   Қазақстан Республикасының азаматтығы;
   
2. 
   Заңгерлік жоғарғы білімі бар;
   
3. 
   Сотталмағандық, мемлекеттік қызметтен теріс себептермен босатылмағандық;
   
4. 
   Денсаулық жағдайы;
   
5. 
   Іскерлік және моральдық қасиеттері.
   
6. 
   Әскери прокурорлар міндетті түрде әскери қызметкерлер болуы керек.
   
7. 
   Прокуратураның басшы құрамына қосымша талаптар қойылады-жасы 25-тен кем болмауы және прокуратурадағы еңбек стажы 3 жылдан кем болмауы керек.
   
8. 
   Прокуратураның барлық қызметкерлері 3 жылда бір рет аттестациядан өтуге тиіс.
   

Ішкі істер органдарының негізгі міндеттері:

• 
  Қоғамдық тәртіпті қорғау және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
  
• 
  Қылмыстың және өзге де құқық бұзудың алдын алу, айғақтау, жолын кесу;
  
• 
  Қылмыстық істер бойынша анықтауды және алдын ала тергеу жүргізуді жүзеге асыру;
  
• 
  әкімшілік құқық бұзу істері бойынша іс жүргізу;
  
• 
  кәмелетке толмағандардың панасыздығын және құқық бұзуын айғақтау және болдырмау;
  
• 
  жол қауіпсіздігін сақтауға және қамтамасыз етуге бақылау жасау;
  
• 
  төлқұжат және визалық жұмыстарды іске асыру, шетел азаматтарының және азаматтығы жоқ адамдардың Қазақстан аумағында болу ережелерін сақтауына бақылау жасау;
  

Ішкі істер органдарының принциптері:

• 
  заңдылық
  
• 
  дара басшылық
  
• 
  біржүйелілік
  
• 
  жариялылық
  
• 
  басқа да құқық қорғау органдарымен қарым-қатынас
  
• 
  ұйымдармен және азаматтармен бірлесіп қызмет істеу.
  

• 
  жеке адамның, қоғамның және мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласында мемлекет саясатын жасауға және оны іске асыруға қатысу;
  
• 
  щет мемлекеттердің және адамдардың ҚР-ның аумағында барлау және өзге де дұшпандық қызметпен айналысуын ашу және оған жол бермеу бағытында жұмыс жүргізу;
  
• 
  конституциялық құрылысты күшпен өзгертуге, шекара тұтастығын бұзуға және мемлекет қауіпсіздігіне қатер төндіруге бағытталған терроризмді және өзге де әрекеттерді ашу, алдын алу және олардың жолын қию;
  
• 
  олардың қарауына жатқызылған қылмыстарды ашу, болдырмау, әшкерелеу және тексеру;
  

Ұлттық қауіпсіздік жүйесін Ұлттық қауіпсіздік комитеті, Комитеттің облыстық, республика қарамағындағы қалалық, астаналық департаменттері, оларға бағындырылған қалалық, аудандық бөлімдері, барлау органдары,арнайы жасақталған бөлімшелер құрайды. Ұлттық қауіпсіздік комитетін Парламент Сенатының келісімімен ҚР-ның Президенті тағайындайт ын және қызметтен босататын Төраға басқарады.

Жергілікті соттарға жататындар:

1)облыстық және соған теңестірілген соттар (Астана және республикалық мәні бар қалалардың соттары, әскерлердің Әскери соты);

2)аудандық (қалалық) соттар, біріккен күштердің (гарнизондардың, құрамалардың, армиялардың) әскери соттары;

Сот жүйесін шартты түрде 3 буынға бөлуге болады:

1)негізгі (аудандық, қалалық соттар, гарнипзондардың, құрамалардың, армиялардың әскери соттары);

2)орта (облыстық соттар, астананың және республикалық маңызы бар қалалардың соттары, әскерлердің әчкери соттары);

3) жоғары )Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты).

• 
  депутат болуға
  
• 
  ғылыми-оқытушылық немесе өзге де шығармашылық қызметтерді есептемегенде, басқа ақылы қызмет атқаруға
  
• 
  кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға
  
• 
  коммерциялық ұйымдардың басшы органының немесе бақылау кеңесінің құрамына енуге
  
• 
  партия, кәсіптік одақтар мүшесі болуға
  
• 
  қандай да бір партияны қолдауға немесе оған қарсы шығуға.
  

• 
  өз қалауы бойынша;
  
• 
  денсаулығына байланысты;
  
• 
  осы судьяға айыптау үкімі заңды күшіне енгенде.
  

• 
  сот істерін қараған кезде заңдылықты өрескел бұзғаны үшін;
  
• 
  атына кір келтіретін теріс қылығы үшін;
  
• 
  істі қараудың заңда белгіленген процессуалдық мерзімін өрескел сақтамағаны үшін;
  
• 
  еңбек тәртібін бұзғаны үшін.
  

1. 
   ҚР құқық қорғау органдары қызметтеріне жалпы сипаттама жасаңыз.
   
2. 
   ҚР құқық қорғау органдарын атқаратын қызметтеріне қарай жіктеңіз.
   
3. 
   ҚР сот органдарының адам құқығын қорғаудағы алатын орны қандай?
   
4. 
   ҚР құқық қорғау органдары құзіреттерін айқындайтын нормалардлы атаңыз?
   

1. 
   Алиев М.М. Қазақстан Республикасының сот жүйесі және құқық қорғау органдары. Оқу құралы: Астана. 2004. – 403 б.
   
2. 
   Туманов В.А. Европейский суд по правам человека. Очерк организации и деятельности. – Москва: Издательства Норма, 2011. – 304с.
   
3. 
   Тусупбеков Р.Т. Деятельность системы органов прокуратуры в Республики Казахстан: надзор за законностью и соблюдением прав человека и гражданина //Развитие механизмов защиты прав человека в Казахстане. – Астана: LEM, 2009. – 51с.
   
4. 
   Положение об Уполномоченном по правам человека: Утвержден Указом Президента Республики Казахстан от 19 сентября 2002г. № 947 // СААП РК. – 2012. - №30№ - с.59-65.
   
5. 
   Дулатбеков Н.О. Мемлекет және құқық негіздері. Оқу құралы. Астана: Фолиант, 2011. – 252 б.
   

Жоспар:

Қазақстанда мажорлық сайлау жүйесі қабылданған. Бұл орайда мажорлық жүйеде, 1) егер оларға сайлаушылар тізіміне енгізілген бірінші тур сияқты, екінші турда да азаматтардың 50 проценттен астамы қатысса, сайлау өткен болып есептеледі; 2) егер кандидатқа берілген дауыстар саны дауыс беруге қатысқан сайлаушылар санының 50 процентінен асса, ол сайланған болып есептеледі.

Қазақстан Республикасының сайлау жүйесі деп Қазақстан Республикасы Конституциясының және Президенттің «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Конституциялық заң күші бар Жарлығында көзделгендей Қазақстан Республикасының Президенті, Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісі мен Сенатының депутаттарын, Мәслихат депутаттарын Қазақстан Республикасының азаматтары тікелей де, сондай-ақ жанама да сайлайтын сайлау тәртібі түсініледі.

Қазақстан Республикасының сайлау жүйесі мен сайлау құқығы халықтық егемендіктің бір көрінісі болып табылады, өйткені оларды пайдалана отырып, азаматтар мемлекеттің жоғары өкілді органдарын қалыптастырады.

Президент пен Парламент депутаттарын сайлау кезінде дауыс беруді есептеудің мынадай жүйесі қолданылады:

1) егер дауыс беруге сайлаушылардың не Парламент Сенаттың депутаттарын сайлаған кезде тандаушылардың елу проценттен астамы қатысса, сайлау өткен деп есептеледі;

2) дауыс берудің бірінші турында дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың (тандаушылардың) елу проценттен астам дауысын жинаған;

басқа кандидатпен салыстырғанда кайтадан түскен кезде сайлаушылардын (тандаушылардың) елу проценттен астамы болуға тиіс дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың (тандаушылардың) көп санын алған;

бір ғана кандидат дауысқа түскенде қайтадан дауыс беру кезінде дауыс беруге қатысқан сайлаушылар (таңдаушылар) санының елу проценттен астам дауысын жинаса, ол кандидат сайланған болып есептеледі.

Мәслихат депутаттарын сайлаған кезде дауыстарды есептеудің мынадай жүйесі қолданылады:

1) егер дауыс беруге сайлаушылардың елу проценттен астамы қатысса сайлау өткен болып есептеледі;

2) егер оның кандидатурасына дауыс беруге қатыскан сайлаушылардың елу проценттен астамы қатысса, ал қайтадан дауыс берген кезде – басқа кандидатпен салыстырғанда сайлаушылардың елу проценттен астамы болуға тиісті сайлаушылардың көп санын жинаған кандидат сайланған болып есептеледі;

3) егер сайлауға бір кандидат дауысқа түссе, егер оның кандитатурасына дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың кемінде елу проценті қатысса, ол сайланған болып есептеледі. Қазақстан Республикасы сайлау құқығының көздері нормативтік құқықтық актілер болып табылады, оларда Қазақстан Республикасының сайлау органдарын қалыптастыруға бағытталған қоғамдық қатынастарды реттейтін конституциялық-құқықтық актілер болады.

2. Азаматтардың сайлауға қатысу принциптері. Қазақстан Республикасындағы сайлау Республика азаматының сайлау және сайлану құқығын еркін жүзге асыруына негізделеді.

Сайлау құқығы принциптері Қазақстан Республикасының Конституциясымен, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 28 қырқүйектегі «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Конституциялық заң күші бар Жарлығымен бекітілген. Ол мынадай принциптер.

Жалпыға бірдей сайлау құқығы принципі жынысына, ұлтына, нәсіліне, дінге көзқарасына, әлеуметтік шығу тегіне және тағы басқаларына қарамастан Қазақстан Республикасының белгілі бір жасқа толған барлық азаматы мемлекеттк биліктің сайлау органдарына сайлауға және сайлануға құқығын білдіреді. Жалпыға бірдей сайлау құқығы белсенді сайлау құқығына және бәсең сайлау құқығына бөлінеді.

Белсенді сайлау құқығы – ол Республиканың 18 жасқа толған азаматының сайлауда дауыс беруге қатысу құқығы.

Бәсең сайлау құқығы – ол Қазақстан Республикасы азаматтарының Қазақстан Республикасы Президенті, Қазақстан Республикасы Парламентінің, мәслихатының депутаты немесе жергілікті өзін-өзі басқару органына мүше болып сайлану құқығы.

3. Сайлау органдары. Қазақстан Республикасындағы сайлауға әзірлік пен оны өткізуді мемлекеттік сайлау органдары ұйымдастырады. Бұл органдар бірыңғай жүйе құрады. Мемлекеттік органдарың бірыңғай жүйесіне:

Республиканың Орталығы сайлау комиссиясы; аумақтық сайлау комиссиясы; округтік сайлау комиссиялары; учаскелік сайлау комиссиялары кіреді.

Сайлау комиссияларының өкілеттіктерінің мерзімі бес жыл.

Орталық сайлау комиссиясы (ОСК) республиканың сайлау комиссиясының бірыңғай жүйесін басқарады және тұрақты жұмыс істейтін орган болып табылады. ОСК Республика Президентінің ұсынысымен Парламент Мәжілісі қызметке сайлайтын және кызметтен босататын төрағадан, төраға орынбасарларынан, хатшыдан және комиссия мүшелерінен тұрады. ОСК төрағасының және хатшысының жоғары заң білімі болуы тиіс.

ОСК –на мынадай өкілеттер берілген:

Республика аумағында сайлау туралы заңдардың атқарылуын бақылауды жүзеге асырады; осы заңның бірыңғай қолданылуын қамтамасыз етеді;

Президент пен Парламент Мәжілісі депутаттарын сайлауға әзірлік пен оның өткізілуін ұйымдастырады; Парламент Мәжілісі депутаттарын сайлау жөніндегі сайлау округтерін құрады;

Президент және депутат сайлаулары бойынша дуыс беру үшін бюллетеньдердің, сондай-ақ Президенттікке кандидатты қолдаушы сайлаушылардың қолын жинау, сондай-ақ Сенат депутаттығына кандидатты қолдаушы таратқыштардың қолын жинау үшін қол қойылатын парақтың нысандары мен мәтінін, басқа да сайлау құжаттарын белгілейді;

Сайлауды әзірлеу мен өткізуге байланысты мәселелер бойынша мемлекеттік органдар мен ұйымдардың есебін тыңдауға, сондай-ақ қоғамдық бірлестіктер органдарының сайлау туралы заңдарды сақтауы мәселелері жөніндегі ақпараттарды тыңдауға құқылы;

Президенттікке кандидаттарды, оның сенімді өкілдері мен бастамашылық топтарды тіркейді; бұқаралық ақпарат құралдарында кандидаттарды тіркеу туралы хабарларды жариялайды;

Президент және Парламент депутаттары сайлауының қорытындысын шығарады, сайланған Президентті және Парламент депутаттарын тіркейді, осы туралы хабарларды жариялайды;

Мәслихаттардың кезекті және кезектен тыс сайлауларын шақырады;

Қайтадан дауыс беруді және қайтадан сайлау өткізуді тағайындайды және ұйымдастырады;

Өз құзыретіндегі мәселелер бойынша барлығына бірдей міндетті шешімдер қабылдайды.

Аумақтық сайлау комиссиялары 9-дан 15 мүшеге дейін құрамда белгіленген сайлау күнінен жеті күннен кешіктірілмей құрылады.

Аумақтық сайлау комиссиясының өкілеттігін шартты түрде екі топқа бөлуге болады:

ОСК-ның өкілеттігін қамтамасыз етумен байланысты топ. Оған, атап айтқанда, әкімшілік бірлік аумағында сайлау туралы заңдардың орындалуына бақылауды жүзеге асыру, Президент, Парламент және мәслихат депутаттары, жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелері сайлауын әзірлеу мен өткізуді қамтамасыз ету, Сенат депутаттығына кандидаттарды, олардың сенімді өкілдері мен бастамашылық топтарды тіркеу, пункттерді дауыс беруге әзірлеу, Сенат депуттары сайлауындағы берілген дауыстың нәтижесін шығару және оны ОСК-на беру; мәслихат депутаттары сайлауы бойынша сайлау округтерін құру, сайлау комиссияларын хабарландыру, мәслихат депутаттары сайлауының қорытындысын шығару, Сенат пен мәслихаттың шығып қалған депутаттарының орнына қайтара дауыс беру мен қайтара сайлау өткізуді ұйымдастыру жатады. Аумақтық сайлау комиссияларының ерекше өкілеттігіне, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелерін сайлау да жатады. Олар тиісті әкімшілік бірліктер (қалалар, аудандар) аумағында орналасқан жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлау комиссиясның қызметін орындайды.

Тиісті әкімдердің шешімдерімен құрамында 9 -15 мүшесі бар округтік сайлау комиссиялары құрылады. Олар сайлау округтерінде Парламент Мәжілісі мен мәслихаттарының депутаттары сайлауын ұйымдастырып, өткізуді қамтамасыз етеді. Округтік сайлау комиссияларына олардың жүктелген міндеттерді орындауын қамтамасыз ететіндей өкілеттіктер берілген. Олар Парламент Мәжілісі мен мәслихаттарының депутаттары сайлауын өткізуді ұйымдастырады, учаскелік сайлау комиссияларының қызметін үйлестіреді, олардың шешімдерін кері қайтарады және тоқтата тұрады; учаскелік сайлау комиссияларының шешімдері мен әрекеттеріне түскен өтініштер мен шағымдарды қарайды; Парламент Мәжілісі депутаттығына ұсынылған кандидатураларды, олардың сенімді өкілдері мен бастамашылық топтарды тіркейді, оларға тиісті куәліктер береді; сайлаушылар тізімінің уақытында және дұрыс жасалуын бақылайды.

Учаскелік сайлау комиссиялары құрамында 9-15 адамнан тиісті әкімдердің шешімдерімен құрылады. Олар тиісті сайлау учаскелерінде Прзидент, Парламент Мәжілісі мен мәслихаттар депутаттарының, жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелерінің сайлдауын ұйымдастыру және өткізуді қамтамасыз етулері тиіс.

Учаскелік сайлау комиссиялары учаскеде сайлау шараларын өткізеді: сайлаушылардың тізімін жасайды, учаскелік комиссиялардың орналасқан жері туралы хабарлайды, сайлаушыларға дауыс беру күнін, уақытын және дауыс беретін орнын хабарлайды, дауыс беруді ұйымдастырады, берілген дауыстың есебін шығарады және дауыс берудің қорытындысын анықтайды, дауыс беруді әзірлеу және ұйымдастыру және басқа мәселелер бойынша түскен өтініштер мен шағымдарды қарайды.

1. 
   Сайлау құқығы және сайлау жүйесі деген ұғымдардың мағынасы неде?
   
2. 
   ҚР сайлау жүйесіне жалпы сипаттама беріңіз?
   
3. 
   Сайлау органдарының құзіреттілігіне тоқталыңыз?
   
4. 
   Сайлау жүйесін реттейтін нормаларды атаңыз?
   

1. 
   
   1. 
      11\-",';''
      

   Мемлекет және құқық теориясы. Оқулық. Авторлар алқасы: Жоламанов Ж., Таукелов А.Н., Мұхтарова А.К., Алматы, 1998.

   
   
2. 
   Ашитов З.О.,Ашитов Б.З. Егемен Қазақстанның құқы. Оқу құралы. Алматы: Жеті жарғы, 2010. – 266 б.
   
3. 
   Баққұлов С. Құқық негіздері. Оқулық. Алматы :2009. – 248 б.
   
4. 
   Баянов Е. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы: Жеті жарғы, 2011. – 624 б.
   

Жоспар:

Еңбек құқығының нормалары еңбек құқықтық қатнастарының туындауы мен тоқтату тіртібін, қызметкерлердің ортақ еңбек тіртібін анықтайды, еңбекақының ең төменгі көлемін және қауіпсіздік гигиена талаптарына жауап беретін еңбектің үйлесімді жағдайларын белгілейді. Осылайша, еңбек құқығының еңбекті қоғамдық ұйымдастыру саласындағы қатнастардың ең маңызды реттеушісі болып табылады.

Еңбек құқықтық қатынастарының мынындай үш елеулі белгілері бар:

1.олар жеке еңбек шартының негізінде нақты кәсіпорынның еңбек ұжымына қызметкердің кіруімен туындайды;

2.еңбек құқықтық қатнасы бойынша қызметкерді белгілі бір мамандық(кәсіп), біліктілік немесе қызмет бойынша жқмыс атқару міндетін өзіне алады, ал кәсіпорын аталған жұмыстың орындалуы үшін қажетті жағдай жасау міндетін алады;

3.еңбек құқықтық қатнасының екі тарабы- қызметкерлер де, жұмыс беруші де ішкі еңбек тәртібіне бағынады.

3. Жеке еңбек шартының ұғымы, мазмұны, тоқтату негіздері. Еңбек шарты –қызметкерлер мен жұмыс берушінің арасында жазбаша нысанда жасалатын екі жақты келісім,ол бойынша қызменкер жұмыс берушінің актісін атқара отырып, белгілі бір мамандық,біліктілік немесе лаузым бойынша жқмыстары орындауға міндеттеледі,ал жұмыс беруші қызметкерге жалақысын және заңдар мен тараптардың келісімінде көзделген өзге де ақшалай төлемдерді уақытында және толық көлемінде төлеуге,еңбек туралы заңдар мен ұжымдық шартта көзделген еңбек жағдайларын қамтамасыз етуге мінтеттенеді.

Тек қана еңбек шартын жасасқаннан кейін қызметкер тап осы кәсіпорын,мекеме,ұйымның өндіріс ұйымына қосылады және оның ішкі тәртәбәне бағынады. Еңбек шартының мазмұны тараптардың яғни жұмыс беруші мен қызметкерлердің толық деректемелері:

Белгілі бір мамандық, біліктілік немесе лауазым бойынша жұмысы(еңбек функциясы); Жұмыстың атқарылатын орны; еңбек шартының мерзімі; жұмыстың босатылу күні; жұмыс уақыты мен тынығу уақытының режимі; еңбекке ақы төлеу мөлшері мен өзге де шарттары.

Егер жұмыс ауыр жұмыстарға жататын болса және зиянды (ерекше зиянды) және қауіпті жағдайларда орындалатын болса, еңбек жағдайларының сипаттамасы, кепілдіктер мен жеңілдіктер;қызметкерлердің құқықтары мен міндетттері; жұмыс берушінің құқықтары мен міндеттері;еңбек шартын өзгерту мен тоұтату тәртібі;кепілдіктер мен өтемақы төлемдері,олпрды төлеу тәртібі;сақтандыру жөніндегі талаптар; тарптардың жауапкершілігі; жасалу күні мен реттік номері болуға тиіс.

Тараптардың келісімі бойынша еңбек шартына Қ.Р-заңнамасына қайшы келмейтін өзге де талаптар енгізілуі мүмкін.

Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасымен салыстырғанда қызметкердің жағдайын нашарлататын еңбек шартының ережелері жарамсыз деп танылады.

29-бап. Еңбек шартын тоқтату негіздері

Мыналар:

2) еңбек шарты мерзімінің аяқталуы;

3) жұмыс бастамасы бойынша еңбек шартын бұзу;

4) қызметкердің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзу;

5) тараптардың еркінен тыс мән-жайлар;

6) қызметкердің еңбек қатынастарын жалғастырудан бас тартуы;

7) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда, ұызметкердің сайланбалы жұмысқа (лауазымға) ауысуы немесе еңбек қатынастарын жалғастыру мүмкіндігін болғызбайтын лауазымға тағайындалуы;

8) еңбек шартын жасау талаптарының бұзылуы;

9) жұмыс берушінің атқарушы органы басшысымен жасалған еңбек шартында көзделген негіздер еңбек шартын тоқтату негіздері болып табылады.

Талқылау сұрақтары:

1. 
   Еңбек құқығы пәнінің жалпы ұғымына тоқталыңыз.
   
2. 
   Еңбек құқығы қандай қатынастарды реттейді?
   
3. 
   Жеке еңбек шартының еңбек қатынастарды реттеудегі рөлі қандай?
   

1. 
   Қағазов О. ҚР еңбек құқығы. Алматы, 2003.-212б.
   

2. 
   
   жүктеу 0,71 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: