Химия 9 класс

Реакция теңдеулерін жаз.

3. 
   Біратомды спирттердің молекулярлық массасының өсуінен неге олардың суда ерігіштігі төмендейді?
   
4. 
   Келесі қосылыстардың құрлыс формулаларын жаз:
   

ә) 2,3 диметилбутанол – 2; в) 2, 3, 4 – үшметилпентанол – 2

5. 
   Келесі сызба бойынша сәйкес реакция теңдеулерін құрастыр:
   



А, В, С деген заттардың аттарын ата.

6. 
   Келесі өзгерістерді жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін құрастыр:
   

б) этанол → бромэтан; в) этанол → диэтилэфирі.

7. 
   Қандай спирттерді біріншілік, екіншілік, үшіншілік деп атайды? Дәлелді жауап беріңіз.
   

8. 
   Келесі өзгерістерді жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін жазыңыз:
   

№ 1. Метанолды 1:3 қатынасында екі бөлікке бөлді, аз бөлігін оттегінде жағып, 9 г су алынды. Көп бөлігінен қандай масса бромметан алуға болады, егер оның шығымының массалық үлесі 80% құраса?

Жауабы: 57 г.
№ 2. Этанолды дегидратациялап этилен алынды, алыған этилен 400 г 3,2 % -ті бром суын түссіздендірді, реакцияға түскен этанолдың массасын анықтаңыз.

Жауабы: 3,68 г.

Жауабы: 241,5 л.

Жауабы: 75%.

Жауабы: 2,24 л.

Жауабы: 22,5 %

Жауабы: 32,8 %

Жауабы: 80%.

Жауабы: 1058 г.

1. 
   Көпатомды спирттердің біратомды спирттерден қандай айырмашылығы бар: а) құрлысында; ә) химиялық қасиеттерінде?
   
2. 
   Молекула құрамында үш көміртегі атомы болатын көп атомды спирттердің формуласын құрастыр. Оларды ата.
   
3. 
   Келесі өзгерістерді жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін жаз:
   

4. 
   Этанолдан этандиол алуға болатын реакциялардың теңдеулерін құрастыр.
   
5. 
   Келесі өзгерістерді жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін жаз:
   

6. 
   Глицерин келесі заттардың қайсысымен әрекеттеседі: йод, сутегі, натрий, азот қышқылы? Мүмкін болатын реакциялардың теңдеулерін жаз.
   

№ 1. Массасы 45,4 г глицеринтринитрат (үшнитроглицерин) алу үшін қандай көлем 90% - ті (р = 1,483г/мл) азот қышқылы қажет?

Жауабы: 28,32 мл.
№ 2. Этиленгликольді екі бөлікке 1:3 бөлді. Аз бөлігін артық мөлшердегі азот қышқылы мен өңдегенде 76 г күрделі эфир түзілді. Этиленгликольдің көп бөлігіне 59,80 г натрий қосқанда қандай көлем сутегі бөлінеді?

Жауабы: 29,12 л.

Жауабы: этиленгликоль

Жауабы: 14,6 л.

Жауабы: 16,3 мл.

Жауабы: 310 г.

Осы қосылыстардың қышқылдығы қалай өзгереді (гидроксил тобындағы сутегі атомының жылжымалығы)?

олардың өнімдерін ата.



№ 1. Өлшеніп алынған фенолды 1:2 қатысында бөлікке бөлді. Аз бөлігін калий гидроксидінің артық мөлшерімен нейтралдап, 33 г калий феноляты алынды. Фенолдың көп бөлігінен 2,4,6 –үшбромфенолдың қандай массасын алуға болады, егер оның шығымының массалық үлесі 84 % -і құраса?

Жауабы: 139 г.
№ 2. Массасы 14,1 г фенол 120 мл 10% - ті калий гидроксийді (ρ =1,09 г/ мл )

ерітіндісімен әрекеттескенде қандай масса калий феноляты түзіледі?

Жауабы: 19,8 г.
№3. Массасы 20 г фенол және 20 г калий гидроксидінен қандай масса калий феноляты түзіледі?

Жауабы: 28 г.

Жауабы: 9,4 %.

Жауабы:37,8 г .

Жауабы: 80%

Жауабы: 8,07 г.

Жауабы: 6,6 г.

Жауабы: 188 г.

а) «Күміс айна» реакциясы.







1. 
   Бұл реакцияда мыс (ІІ) гидроксиді тотықсызданады, ол осы тәжірибеде қайдан келді?
   
2. 
   Формальдегид пен мыс (ІІ) гидроксиді арасындағы реакция қандай теңдеу бойынша жүреді?
   
3. 
   Түзілген тұнба алғашында неліктен сары түске боялады?
   
4. 
   Қызыл сары түсті тұнба, ол не?
   
5. 
   Тотыққан формалин қандай затқа айналды? Альдегидтердің тотығуға қатысы жөнінде қорытынды жаса.
   





1. Глицериннен акролеиннің түзілуі қалай жүреді? Дәлелді жауап бер.

8. 
   Акролеиннің иісі бар ма?
   

Альдегидтерді күкіртті фуксин қышқылы ерітіндісі көмегімен қалай анықтауға болатындығы жөнінде қорытынды жаса.

Жұмыс барысы: Пробиркаға ацетон, люголь, натрий гидроксиді ерітінділерінен құю, абайлап қыздыру. Өзгерістерді бақылап, реакция теңдеулерімен өрнектеп, қорытынды жаса.

№ 1. Майлардың ерігіштігі.

№ 2. Май құрамындағы қанықпаған қышқылды анықтау.

1) Ерітінді түсі қалай өзгереді, оны қалай түсіндіруге болады? Осы жұмысты йод суының орнына калий перманганаты және аз мөлшердегі сода ерітіндісімен жүргіз.

2) Бұл жағдайда ерітіндінің түсі қалай өзгеретіндігін бақылап, белгіле. Өзгерістерді дәлелдеп, қорытындыла.
№ 3. Май құрамында глицерин қалдығының бар екендігін анықтау

( акролеин пробасы).

Фарфор тигельге бірнеше кристалл калий гидросульфатын салып, оған 2 тамшы күнбағыс майын немесе қатты май қосып, спиртовка жалынында қыздыру. Бөлініп жатқан иіске көңіл аудар.

1. 
   Акролеин деген не?
   
2. 
   Глицериннен акролеиннің түзілу реакциясын жаз.
   
3. 
   Осы тәжірибе не туралы айтады?
   

№1. Пробиркаға 10 тамшы өсімдіктің майын, 4-5 тамшы 40% - тік КОН-тың спирттегі ертіндісін тамызып, аузын ұзын шыны түтігі бар тығынмен жауып, су моншасына қойып қайнатады. Сабынның бір текті ертіндісі (гидролизат) түзілгеннен кейін, үстіне 2 мл су қосып, жақсылап шайқалады.

№2. Гидролизаттағы майдың құрам бөліктерін ашу.

Жоғарыда дайындалған гидролизаттың үстіне 10% - тік күкірт қышқылының ертіндісін біртіндеп тамызып, араластырғанда бетіне май қышқылдары қалқып шығады:

№3. Майдағы қанықпаған қышқылдарды калий перманганатымен ашу.

Пробиркаға 3-4 тамшы күнбағыс майы, 2 тамшы 10%-тік cоданың

ертіндісін, 3-4 тамшы 0,1%-тік калий перманганатын тамызып араластырғанда, ертіндінің қызғылт түсі жойылып кетеді. Марганец тотықсызданады, ал қанықпаған май қышқылдары, этилен сияқты тотығады.

Барлық өзгерістерді реакция теңдеулерімен өрнектеп, қорытынды жаса.
(П.А.Верболович)

Жаттығулар:

1. а) құмырсқа қышқылының амил эфирінің синтезін;

ә) сірке қышқылының метил эфирінің гидролизін;

б) стеарин қышқылы негізінде май синтезінің реакция теңдеулерін жазыңыз.
2. Майларды гидрлеудің мәні неде? Реакция теңдеулерін жазып, осы процестің қайда қолданылатындығын көрсетініз.
3. а) Құмырсқа қышқылының пропил эфирі гидролизінің ;

ә) метилбутаноат синтезінің;

б) натрий гидроксидінің қатысында қүрамында пальмитин қышқылы болатын май гидролизінің реакция теңдеулерін жаз.
4. Қатты және сұйық майлардың құрамында қандай айырмашылық болатынын көрсет. Олардың қайсысы жеңіл тотығады? Неге?
5. Сабындар деген не? Сұйық және қатты сабындардың құрамындағы өзгешелікті көрсет. Олардың қайсысының жуғыштық қасиеті күштірек? Неге?
6. Майлар гидролизінің қандай түрлерін білесіз? Олардың айырмашылықтары неде?
7. Кермек суда сабынның жуғыштық мүмкіндігі төмендейді? Жауапты реакция теңдеулерімен дәлелде.

8. 
   Күрделі эфирлердің қолданылу аймақтарын ата. Олар табиғатта қайда кездеседі?
   

8. 
   Сабын дайындауда қандай қышқылдардың қандай тұздары қолданылады?
   

8. 
   Майлар қайда қолданылады? Олар табиғатта қайда кездеседі?
   

№ 1. Массасы 221 г болатын майдың (үшолеат) сілтілік гидролизінде түзілетін глицериннің массасын есепте

Жауабы: 23 г
№ 2 Массасы 90 г сірке қышқылы метанолмен әрекеттескендә 100г күрделі эфир түзілді. Эфирдің шығымының массалық үлесін (%) есептеңіз

Жауабы: 90 %

Жауабы: 23 г.

Жауабы: 30 г; 16 г.

Жауабы: 80 %.

Жауабы: 0,833 немесе 83,3 %.

Жауабы:

Жауабы: 413,15 л.



Пробиркаға 2 тамшы және 4 тамшы ерітінділерін құю. Тұнба түзіледі, түсін белгіле. Оған 2 тамшы глюкоза ерітіндісін қосып шайқа. Өзгерістерді бақылап, оларды реакция теңдеулерімен өрнекте, қорытынды жаса.



Пробиркаға 2 тамшы , 4 тамшы құйып, оған 2 тамшы глюкоза қос. Пробирканы жайлап қыздыр. Қандай өзгерістерді байқадыңыз? Өзгерістерді реакция теңдеулерімен өрнектеп, қорытындыла.

№4. Фелингтің реакциясы.

5-6 тамшы глюкозаның ертіндісіне 3-5 тамшы Фелинг реактивін қосып қыздырғанда алдымен сары ертінді, одан кейін кірпіш-қызыл түсті тұнба түзіледі. Фелинг реактивінің құрамына күкіртқышқыл мыс, сегнет тұзы және күйдіргіш натр кіреді. Қыздырғанда Си(І)ОН тұнбаға түспейді, тек ертіндіні сары түске бояйды.

(П.А.Верболович, 86)

3-ші тәжірибе. Селивановтың фруктозаға жасалатын реакциясы.

Пробиркаға 3-4 тамшы 1%-тік фруктозаның ертіндісін және 1-2 тамшы Селиванов реактивін (0,5г резорцин 100 мл 20%-тік НСІ) тамызып, 2-3 минут қайнатады немесе 5-7минут су моншасында ұстайды. Ертінді біртіндеп шие-қызыл түске боялады.
№ 4. Сахарозаның гидролизі.

Екі пробирканы белгіле. Оның біріншісіне 2 тамшы , 5 тамшы , 2 тамшы сахароза ерітінділерінен қосып, қыздыр. Мыстың (!) оксиді түзілді ме? Түсіндір.

Екінші пробиркаға 10 тамшы сахароза және 2 тамшы сұйытылған H₂SO₄ қосып, алынған ерітіндіні 2-3 минут спирт шамының жалынында қыздыру. Осы ерітіндіден 3 тамшы алып, оны таза пробиркаға құю. Оған 2 тамшы және 7 тамшы ерітіндісін қосу, жылдам қыздыру. Өзгерістер болды ма? Оларды сипатта. Өзгерістерді реакция теңдеулерімен өрнектеп, қорытынды жаса.
№5. Толенстің реакциясы.

Ағаш ұнтағын концентрленген НСІ ертіндісімен сулап бояғыш затты-флороглюцинді қосқанда ұнтақ таңқурай түске боялады. Ағаштағы пентозандар тұз қышқылының әсерінен пентозаларға ыдырайды, ал пентоза фурфуралға айналады: Түзілген фурфурал флороглюцинмен таңқурай түсті өнім түзеді.

(П.А.Верболович, 94)

№6. Дисахаридтердің тотықсыздандырғыштық қасиеті.

Үш пробиркаға 3-4 тамшыдан 1% -тік сахароза, мальтоза және лактозаның ертінділерін тамызып, үшеуімен де Фелингтің реакциясын орындау керек. Көмірсулардың қайсысы тотықсыздандырғыштық қасиетке ие?

(П.А.Верболович, 94)

№7. Сахарозаның қышқылдық гидролизі.

Пробиркаға 10-12 тамшы 1%-тік сахарозаның ертіндісін тамызып, үстіне 2-3 тамшы 10%-тік күкірт қышқылы ертіндісін қосып, 2-3 минут қайнатады. Түзілген қоспаны лакмус бойынша 10% сілтінің ертіндісімен нейтралдап, Фелингтің реакциясын орындайды. Бақыланған өзгерістер бойынша қотынды жасау керек.

Пробиркаға 1-2 тамшы крахмал клейстерін және 8 тамшы дистилденген су құй. Оған 1 тамшы сұйытылған йод суын қос. Ерітінді түсі өзгерді ме? Қорытынды жаса.

Пробиркаға 2 мл крахмал клейстерін құйып, оған 10 тамшы сұйытылған күкірт қышқылы ерітіндісін қос, шыны таяқшамен араластыр. Пробирканы абайлап 5-6 минут қыздыр. Зат шынысының бетіне пипеткамен он жеріне бір тамшыдан йод суын тамыз. Қыздырылып отырған ерітіндіге шыны таяқшаны батырып алып, зат шынысы бетіндегі бір тамшы йодқа араластыр. Тамшы түсі өзгерді ме? Егер тамшы түсі көк түске боялса, онда қыздыруды ары қарай жалғастырып, әр минут сайын зат шынысы бетіндегі йод ерітіндісінің түсі өзгеріссіз қалғанша қайталау. Йод түсі өзгеріссіз қалғанда қыздыруды тоқтат. Гидролиз аяқталды. Реакция теңдеулерін жазып, қорытындыла.

№ 7. Крахмалдың қышқылдық гидролизі.

Пробиркаға 3 мл 1%- тік крахмалдың ертіндісін құйып, 1 мл 10%-тік күкірт қышқылының ертіндісін қосады. Су моншасында 2-3 минут қайнағаннан кейін Люгольдің реактивімен эмальданған пластинканың ұяшығында гидролизатқа реакция жасайды. Келесі реакцияларды әрбір 1 минуттан кейін Люголь реактивінің түсі өзгермегенше жасайды. Гидролиз аяқталғанда, гидролизатты суытып, лакмус бойынша нейтралдап, Фелингтің реакциясын орындайды. Алынған нәтижелер бойынша қортынды жасалады. Гидролиз кезінде:

Крахмал амилодекстриндер эритодекстриндер фтаводекстриндер

ахродекстриндер мальтодекстриндер мальтоза глюкоза.

Глюкоза йодтың түсін өзгертпейді.

(П.А.Верболович, 100)

Жаттығулар.

1. Глюкозаның физикалық қасиеттері қандай? Ол табиғатта қайда кездеседі?

2. Сахароза, глицерин және глюкоза ерітінділері берілген. Оларды тәжірибе жүзінде қалай анықтауға болады? Жұмыс жоспарын құр. Күтілетін бақылаудың нәтижесін сипатта және оларды реакция теңдеулерімен дәлелді өрнекте.

3. Д- рибозаның альдегидтік және циклдік формаларының өзара ауысуын сызбамен өрнекте.

4. Глюкоза мен сахарозаның қолданылатын жерлері?

5. Келесі реакция теңдеулерін жазыңыз : а) глюкозаның спирттік ашуы; ә) сахарозаның гидролизі; б) глюкозаның тотықсыздануы. Барлық реакциялардың өнімдерін ата.

6. Қайсысы гидролизденеді: а) глюкоза; ә) фруктоза; б) рибоза; в) сахароза? Неге?

7. Глюкозаның α- және β – формалары бір-бірінен несімен ерекшеленеді?

8. Рибоза тотықсызданғанда рибит спиртін береді, ал тотыққанда – рибондық қышқыл түзеді. Осы реакциялардың теңдеулерін жаз.

9. Крахмал →Х→у→ сірке қышқылы өзгерістерін жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін жаз. Мұндағы Х және у заттарының атауын нұсқа.

10. Гликоген деген не? Ол құрылысы бойынша крахмалдан несімен ерекшеленеді? Адам ағзасында қандай роль атқарады?
Есептер.

№ 1. Құрамында 5 % қоспасы бар 300 г глюкозаның ашуында қандай масса сүт қышқылы түзіледі?

Жауабы: 285 г.
№ 2. 1 кг глюкозаны тотықсыздандырғанда алты атомды спирт сорбиттің қандай массасын алуға болады? Оның массалық үлесінің шығымы 80 % - ті құрайды.

Жауабы: 808,89 г.

Жауабы: 59,73 л.

Жауабы: 112 л.

Жауабы: 102,6 г.

Жауабы: 102,6 т.

Жауабы: 22,5 кг.



Жер бетінің әр квадрат сантиметрі минутына жуық шамамен 2 Дж Күн энергиясын алады. 10 жапырақта массасы 0,9 г глюкоза түзілу үшін қанша уақыт қажет болады, егер әр жапырақтың ауданы 10 см² болса? Ал өсімдік Күн энергиясының тек қана 10 % -ін пайдаланады?

Жауабы: 11 сағат 13 минут.

№ 9. Медицинада глюкозаның ерітінді түрінде әр түрлі концентрациясы қоректік зат көзі, ағзадан улы заттарды шығару және залалсыздандыру үшін қолданылады. Массалық үлесі 5% глюкоза ерітіндісінің қандай массасында оның 120 г ерітіп, глюкозаның массалық үлесі 8 % болатын ерітінді дайындауға болатынын есепте.

Жауабы: 3680 г.
№ 10. Целлюлозаның белгілі бір мөлшерін 1:2 қатынасында бөліктерге бөлді. Аз бөлігін гидролизге ұшыратып 72 г глюкоза алынды. Көп бөлігінен қандай масса целлюлозаның үшацетатын алуға болады, егер оның шығымының массалық үлесі 78 % -ті құраса?

Жауабы: 179,71 г.