Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 93/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІ БӨЛІМ.   Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) Осының нәтижесінде халық ауыз  әдебиетінің көркем де көрнекті үлгі- лерінен, қазақ әдебиетінің көрнекті  өкілдерінен, әсіресе, Абай, Ыбырай  шығармасынан бас тартқан кез дері  де аз емес. «Шолпан», «Таң», «Те- мір қазық» журналдары мен «Ақ жол»  газетінің төңірегіне топтасқан ақын- жазушылардың бәрі дерлік «ұлт шыл- дар» саналып, олардың «әдеби мұ- раны жариялаудағы мақсаты хан дық,  байшылдық дәуірді насихаттау»,  «Абай – ұлтшылдық әдебиеттің ба- сы» деген қате ұғымдар орын алды,  көп мәселені орынсыз насырға шап- тырып отырды. Мәдени-әдеби мұраны игеру  мен пайдалануда «әр ұлтта екі түр- лі мәдениеттің элементтері болады»  деген лениндік қағида қатты дә- ріптелді. Соның салдарынан Алаш  зиялыларына қарсы күрес ұраны,  әдеби-теориялық білімді меңгеру са- ласындағы тәжірибесіздік, идеоло- гия майданындағы толып жатқан ай- тыстардың ықпалынан әдеби-та рихи  зерттеуге тежеу саларлық кейбір ма- қалалар да жазылып қалды. С. Мұ- қанов өзінің «Қара тақтаға жазы- лып жүрмеңдер, шешендер» және  кейіндеу жазған «Әркім өзінше ой- лайды» атты мақалаларында артық  сілтеп, кем өлшегендері жоқ емес,  пролеткультшылдық ой-толғамдары  айқын байқалады. Алайда 1920 жылдардың алғаш- қы жартысында жалпы әдебиет, оның  қоғамдық рөлі, әдеби мұра туралы  пікір білдірген мақалалар дың бәрі  дерлік нигилизмге, тұр пайы социо- логизмге толы болды десек қате бо- лар еді. «Ұлтшыл әде биетшілерге»  қарсы күрестің әсе рінен Абай шы- ғармашылығы жө нін де сыңаржақ  пі кір айтқанымен С. Мұқанов фоль- клорлық мұра туралы біршама дұрыс  көзқараста болды. «Қазақ әдебиеті  һәм Ыбырай» атты мақаласында ес- кі әдеби мұраның иесі үстем тап  емес, еңбекші халық мұңын жырла- ған ақын, жыршылар болғанын дә- лелдейді. «Қазақ әдебиетін төменгі  сатыда деп далаға тастауға болмай- ды. Мәдениетті елдер бірте-бірте  өнерленген. Ендеше қазақтың алдағы  аз жылда мәдениетті болуына сөз  жоқ. Ол күнді күтіп отырмай қазақ  әдебиетін тексерудің негізін қазір  сала беру керек....Әдебиет екі түрлі  ғой, біреуі – ауыз әдебиеті, біреуі –  жазба әдебиеті. Қазақ жазба әдебиеті  әлі жан-жақты толық өркендеп  болған жоқ. Ал ауыз әдебиеті бізде  бай, әдемі деуге болады» деген пі- кірінің өзі зерттеушілік ойдың өре- сін сездіреді. Сонымен қатар, ауыз  әдебиетінің халықтың тұрмыс-тір ші- лігі, әлеуметтік өміріне тығыз бай- ланыстылығына тоқтала келіп, ав- тор халық әдебиетінің ең көрнекті  өкілдері деп Шөже, Орынбай, Шал,  Біржан, Ақан, Ыбырай, т.б. ақын- жыр шылардың өнерпаздығына кө ңіл  аударады. Олардың шығармаларын  Ре по зи то ри й Ка рГ У 110 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз