Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 112/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІ БӨЛІМ.   Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) сыр да туды, оған И. Грозныйдың  «Қазан қаласын өзіне қаратып алуы  себепші болды», – деген пікіріне бай- ланысты М. Ғабдуллин мен Б. Кен - жебаев өз көзқарастарын біл ді- реді. Жырда кездесетін жер-су, қа ла  аттарының белгілі бір тарихи дә уірдің  белгісі бола бермейтінін, батырлар  жырының сюжеті өмір шындығына,  тарихи уақиға негізін де туғанмен  жыршы-жыраулар та рихи фактілерді  өз қалауына сай пай даланатынын  сөз етеді. Авторлар жырдың қазақ  фольклорындағы орны, сюжеттік- композициялық, образдық, тіл көр- кемдігі жайында сол кезеңдегі ғы- лыми-зерттеушілік ой-пікір үшін тың  топшылаулар жасайды. «Едіге» жырын көп нұсқалығына  орай салыстыра қарап, әр нұсқасына  сай пайда болу кезеңін анықтау  Б. Кенжебаев пен Қ. Жұмалиевтің  мақалаларының басты мақсаты бол - ған. Сол секілді жырдың құры лы- сы мен тіліне, образдық сипатта- рына барлау жасалған. Бірақ, бұл  мақалалар әр жырды жеке қа рас- тыруда алғашқы ізденістер, алғашқы  қадамдар болғандықтан халықтық  сипаттарын танытуда ғылыми те- реңдігі әлі жетіспей жатты. Сонымен  қатар, тексеріліп отырған жырдың  мазмұнына көбірек көңіл аудары- лып, айтылған пікірді дәлелдеу мақ- сатында мазмұндап кету мен мысал  ретіндегі үзінділердің мол келтірі- луі осы мақалалардың көбіне ортақ  кемшілік болды. Қазақ ауыз әдебиеті  үлгілерінің ғылыми толық классси- фикациясы жасалып жүйеленбеуі де  осы мақалаларға өз әсерін тигізді. С. Мұқанов «Батырлар» жы- рына жазған «Батырлар жырының  орны» атты алғы сөзінде эпикалық  жырлар ды халық поэмалары деп  атап, әдеп-ғұрыптан туған поэма- лар, ерлік, батырлықтан туған жорық  поэмалары, айтыс поэмалары деп  үшке бөліп, батырлар жыры мен  лиро-эпостық жырлардың жанрлық  ерекшеліктері мен композициялық,  сюжеттік ұқсастықтарын салыс тыра  отырып, олардың халық шығар- машылығындағы орнын анықтауға  ұмтылады. Айтыстар туралы ешбір  сөз қозғамай батырлар жыры мен  тарихи жырларды тұтастыра қарас- тырған. «Бекет батыр», «Исатай-Ма- хамбет», «Сәтбек батыр», т.б. жырлар  ауызға алынды. Алғы сөз авторы сол  кездегі фольклористика ғылымына  үш түрлі өзіндік ой-пікір қосты. Біріншіден, эпикалық жырлар дың  тәрбиелік мәні, яғни патриоттық,  эстетикалық, адамгершілік тәрбие  бе рудегі маңызына, жас ұрпақтың  Ота нын, туған жерін, халқын сүюге  тигізетін әсеріне көбірек көңіл аудар- са, екіншіден, батырлар жыры қазақ  елінің әлеуметтік өміріне сай тарихи  төрт кезеңге байланысты туған ды- ғын атап көрсете келіп, әрбір кезеңге  жататын батырлар жырын топтас- тырады. Үшіншіден, алғы сөзде және  Ре по зи то ри й Ка рГ У 129 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз