Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 193/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІ БӨЛІМ.   Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) талаптарын ашық қоя білетіндігін де,  қазақ ауылындағы тап күресін дұ- рыс байқайтындығында. Бірақ бұл  екі ұрпақ жазушылар негізінде бір- біріне қайшы бағыттағы әдебиет  ағымы емес, қайта жалпы әлеумет- тік бет алыстарында бір-бірін жақ- тай отыратын жазушылардың топта- ры», – деп ажырата жіктеп, қайтадан  тұтастырып жіберуінен әдебиет- тің таптығы принципіне сай туған  шарттылықтың сипатын аңғару қиын  емес [54, 7]. Оқулықтағы тағы бір үлкен  мәсе ле – сыншыл реализм деген  терминді қолдану жайы. Е. Ысмайы- лов сыншыл реализмді көркемдік  әдіс тұрғысынан емес, идеялық ны- сана дәрежесінде түсініп, ғылыми  қателікке ұрынған. Шындығына кел- генде «Қазақ әдебиетінде сыншыл  реализм әдебиеті Асан қайғы, Бұ қар  жыраудан басталып, Шортанбай- дың заманында толық қалыптасты.  ХІХ ғасырдың 50-60-жылдары от- аршылдар мен аға сұлтандар елді  қырумен, талаумен, атып-шабумен  ха лықтың айбынды ерлік күресте рін  басу нәтижесінде туған ауыр жағ- дай, ауыр қайғы, мұң-зардың болуы  сыншыл реализм әдебиетін туғы за- ды (Шортанбай, Әубәкір, Мұрат)», – деп тұжырымдауына қарағанда, сын - шыл реализмді көркемдік әдіс ма- ғынасында емес, әр ақын-жазу шы- лардың шығармасының маз мұнына  лайықтап, сынап-мінеу тұрғысынан  ғана түсінгендігін шамалауға бола- ды. Қазақ әдебиеттану ғылымында  сыншыл реализмнің теориялық негізі  бұл кезде толық айқындалмаға нын  ес керсек, мұндай қате көзқарасқа  ұрыну бір себептен түсінікті де еді. Міне, сондықтан алғашқы бас- таудан кеткен қателік авторды екін- ші қателікке жетектеген. Оны біз  демократияшыл әдебиетке берген  анық тамасынан байқаймыз. «Қа- зақ тың демократияшыл әдебиетінің  не гізі – фольклорда. Демократия- шыл әдебиет ағымы Абай шығар ма- ларында басталған болатын, ал ХХ  ғасыр әдебиетінде демократияшыл  әдебиет дамып, шын мәнінде жа- салды. Демократияшыл әдебиеттің  ерекшелігі не еді? Мұның идеялық  көркемдік беті, өрісі қандай болды? Бұл әдебиеттің алдына қойған та- лаптары, алған тақырыптары халық  өмірінің ең түйінді мәселелері болып  отырды. Халықтың саяси пра во сы,  рухани-экономикалық құлдықтан азат болуын жылау-жалбарыну жолы мен,  немесе тәңірден тілек тілеу жолы мен  емес, күреспен, қалың бұқараның  күшін біріктіру жолымен жеңу, ке- лешектен жақсылық күту», – деген  тұжырым жалпы сыншыл реализмнің  мән-мақсатын, негізгі идеялық ны- санасын жыға түсінбеуден туған.  Сол себептен де сыншыл реализм- ге тән сипаттарды демократияшыл  әдебиетке оп-оңай дарыта салғанын  көреміз. Әйтсе де жаңа көзқарастағы  Ре по зи то ри й Ка рГ У 211 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз