Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 16/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

І БӨЛІМ.  Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары лығы дегеніміз сыншылдық, әдеби- теориялық ой-пікірге тікелей байла- нысты. Себебі, қазақтың ұлттық жаз- ба әдебиетінің ең бірінші негізі таза,  табиғи ұлттық тілі болуы керектігі  айқын сезілген еді. Осыны терең  түсінген алғашқы қазақ публицист- тері қазақ тілінің тазалығы мәселе- сінде біршама нық позиция ұстады.  Олар әдеби-теориялық талдау жасап  жаңашылдық сипатын ашып берме- се де Абай мен Ыбырай шығармала- рын әрдайым үлгі ретінде ұсынып  отырды. А. Құрманбаевтың «Қазақ  тілі хақында», Д. Сұлтанғазиннің  «Біздің қазақ тілі туралы бес-алты  ауыз сөз», «Қазақ тілінде жазу ту- расында» атты мақалаларының не- гізгі айтар ойы Абай мен Ыбырай  салған прогресшілдік жаңа жолды,  поэзиялық жаңа үлгіні ұстауға ша- қыру болды. Бұл мақалалардағы зерт- теу нысанасына алынған еңбектер- дің фольклорлық үлгілерді жинап- жариялаған кітаптар екенін ескер- сек, тіл білімі ғылымы саласында да  ізденістердің болып жатқанын жоққа  шығара алмаймыз. Қазақ баспасөзі бетінде тіл та- залығын сақтау үлкен пробле ма лық  мәселе ретінде жан-жақты тал қыға  түсуі, орыс классиктерінің шы ғар- малары мен Абай, Ыбырай өлең- дерінің жариялануы сыншылдық,  әдеби-теориялық ой-пікірдің өріс  алуы на әсер етіп қана қоймай, қазақ  поэзиясы туралы ғылыми мәндегі  жаңа әдеби-теориялық көзқарасты  ту ғызды. Қазақ поэзиясындағы «ескі»  және «жаңа» өлең туралы салыстыр- малы пікірлердің айтылуы, ұлттық  әдеби-теориялық ой-пікірдің ғылы- ми сипатта көрінуінің алғашқы бел- гісі секілді. «Түркістан уалаятының  газеті» қазақ кітаптарындағы араб,  татар, парсы сөздерімен шұбарлан- ған өлеңдерді сынап, «қазақ тілінің  қандай жарасып, бір-біріне жабы сып  тұратынын», өлеңінің әуезді келіп,  белгілі бір ырғаққа құрылатынын та- ныту үшін Орынбай ақынның өлеңін  мысалға ұсынады. «Дала уалаятын- да» А. Құрманбаев Ы. Алтынсарин- нің «Кел, балалар, оқылық», «Жаз»,  тағы басқа өлеңдерін «қазақ өлеңі  мен поэзиясының тамаша үлгісі» деп  бағалай отырып, «Сал-сал», «Зарқұм»  сияқты қиссаларды сынға алады. Ал  Д. Сұлтанғазин орыс әдебиетінен  өне ге алуды нұсқаған Абай, Ыбырай  жолының жаңашылдығын ашып көр- сету мақсатында Шортанбай ақын- ның «Зар заман» өлеңін мысалға  алып, тек тіл тазалығы жағынан ға на  емес, мазмұны мен идеясының алға  ұмтылған дәуір талабына сай кел- мейтінін сынайды. Автор сол кездегі  қазақ поэзиясындағы екі бағыт тың  бар екенін ашып берді. Шор танбай,  Дулаттарда заманына қар сылық са- рыны басым болса, Абай, Ыбырай- лардан келешекке сену, өнер-білімге,  ғылымға үндеген ағартушылық идея  басталғанын салыстыра тұжырым- дайды. Ре по зи то ри й Ка рГ У 29 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз