Еңбек ресурстарының қолданылуы

Еңбек ресурстары термині СССР – да ең бірінші практикаға енгізілді. Еңбек ресурсына еңбекке қабілетті халықтар жұмыс жасы ер адамдар – 16 – 59 және әйел адамдар – 16 – 54 – ке дейінгі қоғамдық өндірістік еңбекпен айналысады. Еңбек жастағылар шекарасы мынандай факторлар бойынша ажыратылады:

1. 
   Халықтардың физиологиялық ерекшеліктері және еңбекке қабілеттілігі;
   
2. 
   Төменгі шекара орта білімді жастар.
   

1. 
   жұмысқа дейін
   
2. 
   жұмыспен
   
3. 
   жұмыстан кейінгі жас
   

1. 
   барлық халықты еңбек қабілет айналысуға;
   
2. 
   халық шаруашылығында еңбек қабілеттілігін саналы пайдалануға негізделеді.
   

1. 
   қоғамдық еңбек
   
2. 
   қоғамдық жеке еңбек
   
3. 
   жеке еңбек.
   

Еңбек ресурстарын саналы пайдалану әр территорияда әр түрлі факторлармен байланысты дамып отырады:

1. 
   кадр классификациясы
   
2. 
   техник толық.
   
3. 
   өндірістің дамуы.
   

Еңбек ресурстарының немесе еңбекке қабілетті жас жыл санын өсіп келеді. Еңбекке барынша жарамдыларға 25 пен 49 жас аралығы жатады.

Республикадағы тууы жоғарғы елдерде еңбекке қабілетті адам орта одақтық көрсеткіштен төмен қайда туу аз онда жоғары. Мысалы:

жоғарғы орта ортаға жоқ ортадан төмен

56 – 57 %; 52 – 53 %; 43 – 49 %.

РСФСР Литва Өзбекстан

Украина Молдава Таджикистан

Эстония Белорусь Азербайжан

Латвия Грузия Туркия

Қазақстан

Қырғызстан

Армения

1. 
   30 – 39 жас аралығы. Активті стабильды тәжірибелі жоғарғы
   
2. 
   Жас.20 – 29 жас аралығы. Онша тәжірибелі емес белгілі дайындықтан өткен.
   
3. 
   Орташа жас – 40 – 49 жас. Үлкен жұмыс практикасы жас жұмыс орнында аздап тұрақсызданады.
   
4. 
   Жоғарғы – 50 – 59 жас. Ең жоғарғы тәжірибелі.
   
5. 
   Ең кіші – 16 – 19 жас. Көп миграциялық қозғалысқа ұшыраған жас. Еңбек ресурстарының саналы басты белгісі профиллактикалық әзірлік керек. Бұл барлық жерде бірдей емес.
   

1. 
   Еңбек активтілігі.
   
2. 
   Өндіріс салаларына халықтардың таралуы.
   

1. 
   Жер шарында халықтардың таралуы.
   
2. 
   Халықтар тығыздығы.
   

Соңғы жер көлемі 15% құрлық территориясын қамтыған. Халықтардың көпшілігі жазықта 4/5 бөлігі халықтардың саны 27,8% құрайды. Европа Австралиялық мұхит халықтарының 9/10 бөлігін құрайды.

1. 
   Табиғи
   
2. 
   Тарихи
   
3. 
   Экономикалық жағдайларына.
   

1. 
   Оңтүстік Шетелдік шығыс Азия (Қытай, Корея, Жапония). Таулы аудандарын қоспағанда 1 км² жерге 1000 адамнан. Бұдан 31 қала миллионер қала деп аталады.
   
2. 
   Үндістан Ганг Брахмапутра 1 км² 200 – 500 адамнан келеді. Бұнда 12 қала миллионер қала деп аталады.
   
3. 
   Батыс Европа, Англия, ФРГ, Солтүстік – шығыс Франция, ГДР 1 км² жерге 100 адамнан келеді. Орташа ұсақ 15 қала миллионер қала деп аталады.
   
4. 
   Солтүстік – шығыс АҚШ және оңтүстік – шығыс Канада. Бұнда өнеркәсіптің жоғары дамуы әсер етеді. 14 миллионер қала және Ява төменгі км атырауларында 1 км² 500 – 800 адамнан келеді. Халықтарының орташа тығыздығы ең төмен жерлер солтүстік мұзды мұхит, Солтүстік Америка, Евразияның солтүстік бөліктері, халықтар тіпті қоныстанбаған Гренландия, Солтүстік жер, Франца Иосиф, Таймыр түбектері.
   

Халықтардың орташа орналасу тығыздығы картасын анықтағанда Н.И. Ляликов СССР – дың ең басты орналасу сызығы батыс шекарадан Тынық мұхитқа дейінгі.

1. 
   Миграция масштабы
   
2. 
   Миграциялық үрдістері
   
3. 
   Миграция сальдосы
   

Ішкі миграция. Халықтың республика ішінде сыртқа

Ауысу. Халықтың бір елден бір елге ауысуы.

Сыртқы миграция. Эмиграцияға басқа елге қоныс аударуы. Біздің елде ішкі миграция 3 этапқа бөлінеді. Бірінші этап 16 ғасырдан бастап 19 ғасыр ортасында өтті. Екінші этап 19 ғасырдың ортасы мен 20 ғасыр басында. Үшінші этап Сибирь магистралінің дамуына байланысты Сибирьге 600 мың адам қоныс аударды.

1926 – 1939 жылдар Урал, Сибирь, Қиыр Шығысқа 4,7 млн адам келсе, 1989 жылдары шығысқа қарай 15 млн адам қоныс аударды. Соғыс жылдарынан кейін халықтардың вуылдан қалаға қоныс аударуы 6 млн – ға жетті. Соның ішінде қоныс аударған орыс халқы – 6,7%, грузиндар – 1,7%, өзбек, түркімен – 1,4%, азербайжандар – 1,3%.

Ең басты зоналық мигранттар орталық Ресей, Белоруссия. Аудан аралық миграция Ресейде 16 ғасыр мен 20 ғасыр басында 25 – 30 млн адам қатысты. Сибирь 1885 – 1914 жылдар аралығында 4,5 адам қоныс аударды. 1891 – 1900 жылдары Ресейден АҚШ – қа 600 мың адам қоныс аударса, 1909 жылы 4,4 млн адамға жетті. 1912 жылы 1911 – 1912 жылдары Греманияға 300 мың адам қоныс тепті.

Қазан революциясынан кейін СССР – дан кету тоқтады. Ел ішінде аудан аралық миграциялар қалыптаса бастады. Бұл ауыл мен қала арасындағы қоныс тебушілер. Соңғы он жылда қалада қоныс тебушілер 56% - ке жетті. Мысалы, әрбір республикалар бойынша:

ССР – 12,5 Украина – 11,7

Азербайжан – 4,1 Қазақстан – 11,8

Таджикистан – 6,9 Латвия – 12,5

Эстония – 75 РСФСР – 13,2

Грузия – 8,2 Армения – 14

Қырғызстан – 9,1 Литва – 18,3

Өзбекстан – 9,4 Белоруссия – 20,9

Түркіменстан – 9,7 Молдава – 21,1

Миграциялық қозғалыс ауыл халқы қаламен салыстырғанда төмен.

1. 
   Қоныстану және олардың формалары.
   
2. 
   Қалалық және селолық халықтар.
   
3. 
   Урбанизация және оның формалары.
   

1. 
   Географиялық орта
   
2. 
   Экономикалық жағдай
   
3. 
   Тарихи жағдай
   

Аграрлық халық қызметші халық Агломерациялық

Бытыраңқы халық Ауылдық, қалалық

Жартылай отырықшыланған Таптық
Көшпелі Қоныстану формасы отырықшы халық

Халықтар

Қазіргі күнде қала халқы жер шарының барлық халқына қарағанда 2 – 3еседей жедел өсіп отыр. 2000 жылға қарай адамзаттың жартысынан астамы шоғырланатын болады. Дүние жүзінің елдің немесе ауданның халқы құрамында қала тұрғындары үлесінің өсуі урбандалу деп аталады.

Урбандалудың мәні – ол қалалардың рөлін арттыру қалалық тұрмыс салтын тарату процесі. Бірақ қалалардың барлығы бірдей тез өсіп отырмайды. Қалалар тұрғынының көптігіне қарай өсу қарқыны да жоғары болады. Кіші – гірім 20 мыңға дейін ауданы бар және орташа 20*100 мың адамы бар қалалар тым баяу өседі. Үлкен қалалар (100 мыңнан астам адамы бар) жедел өседі. 20 ғасырдың басында мұндай қалалар бүкіл жер шарында 300 еді, қазір 2 мыңнан асты. Үлкен қалалар өнеркәсіптік шоғырландырудың қазіргі формасына сәйкес келеді. Олар ғылым мен өндірісі арасындағы байланысын күшейтуге себебін тигізеді, адамдардың рухани тілегін жақсы қанағаттандырады. Бірақ өзгеріс адам санының көбеюімен ғана тынбайды. Урбандалу қазіргі кезеңі үшін қалалар орналасуының қарапайым формасын күрделі формасына бір қаладан қалалар тобы жүйесіне көшу ерекше тән. Мұндай топтасқан жүйенің жоғарғы формасы қала агломерациясы болып табылады. Демек қала халқының көбеюі оның үлкен қалаларда және қала агломерацияларында шоғырлануының күшеюімен бірге жүреді.

Батыс елдерде қалалардың өсуі олардың орналасуы, жоспарлануы мен салынуы жоспар бойынша жүзеге асырылады. Капитализм тұсында стихиялы түрде жүреді. Урбандалудың дәрежесі мен қарқыны жөнінде де елдер арасында үлкен айырмашылықтар бар. Америкада, Австралияда, Европада урбандалу неғұрлым жоғары деңгейге жеткен. Азия, Африкада өте төмен, бірақ өсу қарқыны жоғары. Урбандалу деңгейін салыстырғанда барлық елдер үшін, Мысалы, Данияда тұрғандардың саны 200 – ден асатын мекен қала саналса, ал Нидерландта 20 мыңнан асатын елді – мекендер қала деп аталады. Жер шарының қала халқының өсу көрсеткішін қарасақ, 15 - 22% Қытай, Үндістан, Индонезия, Бирма, Нигерия, Заир; 40 – 49 ЮАР, Иран, Турция, АРЕ, Румыния; 50 – 60 % Австрия, Италия, Швейцария, Норвегия, Болгария, Польша, Венгрия, Бразилия, Мексика; 60 – 70 СССР; 71 – 80 Англия, Дания, Нидерланды, ГДР, США, Канада, Аргентина; 80% Бельгия, ФРГ, Швеция, Австралия, Жаңа Зеландия, Уругвай. БҰҰ – ның анықтауы бойынша 2000 жылы қала халқы 3,2 млрд. адамға дейін өседі.

Қалалардың тез өсуіне қарамастан, дүние жүзінің басым бөлігі әлі де селолық жерлерде тұрады. Бірақ Европа мен Солтүстік Америкада село тұрғындарының бәрі бірдей ауыл шаруашылығымен шұғылданбайды, керісінше Азия, Африка, Латын Америкасы елдерінде селолық тұрғындар арасында айырмашылық жоқ. Селолық қоныстану формалары бірдей емес. Олар ел шаруашылығының даму бағытына және әлеуметтік жағдайына байланысты. Селолық қоныстанудың топтық формасы басым. Бірақ кейбір елдер мен аудандарда жеке мекендер түріндегі бытыраңқы қоныстану таралған. Тұрақты елді – мекені жоқ жайылымды мал шаруашылықты аудандарда әлі де көшпелі тұрмыс салты сақталып келеді. Қалалар елді қоныстардың неғұрлым кешіректегі типі. Олар қолөнер мен сауданың шығуына байланысынан пайда болған.

1. 
   Европа халықтарының таралуы
   
2. 
   Европадағы жоғары қоныстанған аймақтар
   

2000 жылғы мәлімет бойынша Европада 728 млн адам тұрады. Европалықтардың орташа өмір жасының ұзақтығы 74 жас. Мың адамға шаққандағы туу көрсеткіші 10 адам болса, өлім – жітім көросеткіші 11 адамға жетіп отыр. Соңғы уақытта халықтың өсуі баяулауда, өйткені табиғи өсу көрсеткіші өте төмен, кейбір елдерде бұл көрсеткіш теріс мәнге ие. Сондықтан халық саны кеміп, оның жас құрамы да өзгеріске түсуде. Мысалы, халықтың жалпы санында егде адамдар үлесі 20 - 23% - ға дейін артса, керісінше балалардың үлес салмағы азайып, бар болғаны 16 - 17% - ға жетіп отыр. Бұл жағдайлар халықтың сыртқы көші – қонының өзгеріске ұшырауына әсер етеді.

Ұлы географиялық ашылулар заманынан бері эмиграция ошағы болған Европа, қазіргі таңда еңбек иммиграциясының дүниежүзілік басты ауданына айналды. Мәліметтерге сүйенсек, Европада еңбек ететін 14 млн – нан астам мейман жұмысшалыр. Олардың саны әсіресе экономикалық даму дәрежесі жоғары елдерде өте көп.

Ұлттық құрамы. Европа жерінде 80 – нен астам этнос өкілдері тұрады. Европа халықның басым көпшілігі үнді – европалық тіл семьясына жатады Шығыс және Оңтүстік – шығыс Европада славян тобының халықтары қоныстанған. Оларға орыстар, украиндар, беларустар, поляктар, чехтар, словактар, болгарлар, сербтер, хорваттар, македондықтар, словендер және т.б. жатады.

Солтүстік және Орта Европада герман тіл тобына кіретін халықтар басым қоныстанған. Қазіргі кезде Британ аралдарын ғана қоныстанған кельт тіл тобына ирландықтар, шотландықтар және уэльстіктер жатқызылады. Батыс Европа мен оның оңтүстік – батысын роман тіл тобына жататын халықтар қоныстанған. Балтық бойындағы латыштар мен литвалықтар осы тіл семьясының балтық тіл тобына жатады. Гректер мен албандар өзіндік тілдік ерекшеліктерімен көзге түседі. Сол сияқты тілдік ерекшелігі нәтижесінде оқшауланған баск, валлон және т.б. халықтар да кездеседі.

Европада фин – угор тіл семьясының тобына жататын венгр, фин, эстон, карел, саам, удмурт, коми – пермяк сияқты халықтар Скандинавиядан Балқан түбегіне дейінгі аралықта және шығысқа қарай кең таралған. Түркі тілдес тобына кіретін халықтар Еділ бойы мен Орал маңын және Европаның оңтүстік – шығысын қоныстанған. Семит тіл тобына кіретін мальталықтар және арабтар Жерорта теңізі жағалауында қоныстанған.

Әр халықтың тілдік ерекшеліктері сақталғанымен, Европа халқы ұзақ жылдар бойғы көші – қон нәтижесінде өте күшті өзгеріске ұшыраған. Әсіресе, көші – қонның қарқынды жүрген кезеңі 5 – 10 ғасырларға сәйкес келеді. 16 ғасырдың ортасына қарай Европа халқын құрайтын этностардың барлығының дерлік негізі қаланды. Содан бері Европа халқының этностық құрамында айтарлықтай өзгерістер бола қойған жоқ. Тіпті екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі болған көші – қон өзгерістері де оған онша әсерін тигізе алмады.

Діни құрамы. Европа христиан дінінің кең тараған діни орталығы болып саналады. Мұнда православие, католик және оның тармақтары болып табылатын протестант шіркеулері мен діни ағымдары да кең қанат жайған. Православие Шығыс және Оңтүстік – шығыс Европа елдерінде, ал католик діні Батыс және Оңтүстік – Батыс Европа елдерін қамтиды. Европаның түркі тілдес халықтарының көпшілігі ислам, кейбіреуі иудаизм және будда діндерін ұстанады.

Халықтың орналасуы және тығыздығы. Европа – дүние жүзіндегі халықтың тығыз қоныстанған аймақтарының бірі. Халықтың орташа тығыздығы 1 км² – ге 100 адамнан келеді.

Бірақ халық аумақтарда біркелкі орналаспаған: бұл көрсеткіш 2 адамнан (Исландия) 350 – 380 адамға (Бельгия, Нидерландия) дейін өзгереді.

Европада халықтың орналасуы қалалар географиясына да байланысты. Мұнда урбандалу деңгейі дүние жүзіндегі ең жоғары көрсеткіштердің бірі болып отыр. Бельгияда урбандалу деңгейі 97%, Исландияда 92%, Ұлыбританияда 89%, Дания мен Германияда 86%, Швецияда 84%, Францияда 74%. Қалалардың жалпы саны бірнеше мыңға жетеді және олар бір – біріне жиі орналасып, агломерациялар түзеді.

Қала агломерацияларының саны АҚШ пен Жапония агломерацияларын қосқандағыдан әлдеқайа көп. Яғни 40 – тан астам ірі агломерациялар бар, ең ірілері Мәскеу (халық саны 12 млн адам), Париж (11 млн адам), Рейн – Рур, Лондон (әрқайсысында 10 млн адамнан астам). Соңғы жылдары субурбандалу үрдісі , яғни серік қалалар мен қала маңының қарқынды өсуі байқалуда.

1. 
   Азия аумағындағы демографиялық жағдай
   
2. 
   Шетелдік Азия халқының ұлттық және діни құрамы
   

Азияның айрықша орны алдымен азиялықтардың адамзаттың материалдық және рухани мәдениетіндегі үлесімен анықталады. Азия аймағында дүниеге келіп, дамудың шырқау шегіне жеткен көне өркениеттер мұрасы күні бүгінге дейін осы дүние бөлігінде тұратындардың өмір салты мен шаруашылық сипатынан айқын көрінеді.

Халық саны. Қазіргі кезде Азия аймағында 3 млрд. 684 млн адам тұрады, яғни азиялықтар Жер шары халқының 60% - ын құрайды. 2000 жылғы мәліметтер бойынша, дүние жүзіндегі халық саны ең көп 10 елдің қатарына Шетелдік Азияның 6 елі енген.

Жеке аймақтардың халық саны айырмашылық жасайды. Мысалы, Азия құрлығының 24% - ын алып жатқан Оңтүстік – Батыс Азияда Азия халқының тек 8% - ы ғана тұрады.

Құрамы. Азия халқының ұлттық құрамы алуан түрлі. Жалпы алғанда азиялықтар 9 тіл семьясына жататын 600 – ге жуық тілде сөйлейді. Аймақта кең тарағандары – сино – тибет және үнді – европалық тіл семьялары. Сино – тибет тіл семьясына қытай және тибет – бирма тілдері жатады. Үнді – европалық тіл семьясына жататын тілдерде Бангладеш пен үндістанның көпшілік халқы, Пәкістан, Ауғанстан, Ирак тұрғындары сөйлейді.

Дүние жүзіндегі кең тараған тілдер мен саны жағынан ірі халықтар тізімінде Азия елдері айрықша орынға ие. Әлемдегі саны жағынан аса ірі болып есептелетін он халықтың алтауы Азияда тұрады. Олар: қытайлар – 1 млрд. 170 млн, хиндустар – 245 млн, бенгалдықтар – 190 млн, жапондар – 130, пенжабдықтар және бихарлар – 105 млн адамнан. Қытайлар мен олардың тілі бұл тізімнің басында тұр. Қытайлар Оңтүстік – шығыс Азияның барлық бөлігінде кеңінен таралған.

Үндістанның мемлекеттік тілі – хинди таралуы жөнінен дүние жүзінде 5 – орынды алады. Халқының ұлттық құрамы бойынша Азия бір ұлтты (Жапония, Корея Республикасы мен КХДР, Арабия түбегі елдері) және көп ұлтты (Үндістан, Пәкістан, Ауғаныстан, Бангладеш, Непал, Бутан), сондай – ақ бір ұлт басым болатын көп ұлтты елдерден тұрады. Қоғамдағы әлеуметтік – саяси жағдай этностардың қалыптасу үрдісіне әсерін тигізеді. Мысалы, қазіргі Үндістан жерінде тұратын бенгалдықтар мен Бангладештің жергілікті халқы кезінде біртұтас ұлт болатын; екі ел бөлінген соң жаңа бангладеш ұлты қалыптаса бастады.

Азия халықының діни құрамы да өте күрделі. Әлемдік үш діннің және көптеген этностық діни ағымдарының ошағы болған Азияны шын мәнінде адамзаттың рухани бесігі деуге болады.

Азиядағы 17 елде ислам басым дін болып табылады; оның ағымдарының таралуы әркелкі.

Демографиялық жағдай. Кез – келген аймақтың, елдің демографиялық көрсеткіштері аумақтың әлеуметтік – экономикалық даму деңгейіне байланысты болды. Көбінесе, халықтың табиғи өсіміне қатысты есептеулер туу мен өлім көрсеткіштерінің айырмасы негізінде жүргізіледі. Азияға халықтың ұдайы өсуініңі өтпелі типі тән; яғни туу жоғары (22‰), өлім дәрежесі төмен (8‰) Азияда халықтың табиғи өсуі орташа есеппен алғанда 14‰ болғанымен, жеке елдер бойынша бұл көрсеткіш үлкен алшақтық жасайды. Мысалы, араб елдерінде табиғи өсу 25 – тен 40‰ – ге дейін болса, Жапонияда бар болғаны 2‰ ғана.

Ұдайы өсудің өтпелі типінде жастар мен қарт адамдар саны тұрақты тепе – теңдікке ие болды. Халықтың жас құрылымына өмір сүру жасының ұзақтығы да әсер етеді. Азиялықтардың орташа есеппен алғанда өмір жасының ұзақтығы 66 жас, дегенмен жеке елдер мен аймақтар бойынша үлкен алшақтықты байқауға болады. Мысалы, Жапония бұл көрсеткіш (жалпы 77 жас, әйелдерде 83 жас) бойынша тек Азияда ғана емес, дүние жүзінде алдыңғы орындардың бірін алады. Керісінше, Азияның мешеу елдерінде адамның өмір сүру жасы өте қысқа (Ауғаныстанда 46 жас, Лаоста 51 жас). Азия халқының басқа дүние бөліктерінің халқынан басты айырмашылығының бірі – ер адамдардың санының әйелдерден басым болуы. Оңтүстік – батыс Азияның мұнай өндіретін елдерінде сырттан келетін жұмысшы күші есебінен ерелер саны әйелдерден 1,5 еседей артқан.

Азияда орташа есепппен алғанда, ер адамдар мен әйелдердің ара – қатынасы 105:100. Бұл жағдайды демограф ғалымдар әйелдердің іс жүзінде қоғамдағы теңсіздігімен, ерте некелесуімен, балалар санының көп болуымен және медициналық қызмет көрсету деңгейінің төмендігімен түсіндіреді. Тек Жапония мен Вьетнамда әйелдер санының басым болуы байқалады.

Халық тығыздығы. Табиғат жағдайының алуан – түрлі болуына және әлеуметтік – экономикалық себептерге байланысты Азия аймағында халық өте әркелкі орналасқан. Азияда халық қоныстануының 3 типі таралған: қалалық, ауылдық және көшпенді қоныстану.

Азия бойынша халықтың орташа тығыздығы 1 км² – 70 адамнан келеді. Халықтың ең тығыз орналасқан аудандарына Бангладеш, Үндістан, Жапония, Корея Республикасының аумақтары мен Шығыс Қытай, Ява және Мальдив аралдары жатады.

Мысалы, Бангладеш пен Мальдив Республикасында халық тығыздығы 1 км² – ге 800 адамға жетеді. Кіші мемлекеттерде бұл көрсеткіш тіптен жоғары: Сингапурда халық тығыздығы 1 км² – ге 4 мың адамнан келеді. Әдетте табиғат жағдайлары қолайсыз аудандарда халық сирек қоныстанған. Мысалы, Монғолияда әр шаршы км – ге 2 адамнан келеді, ал Арабия түбегінің ішкергі аудандарында тұрақты халық жоқ.

Урбандалу. Азияны әдетте «үлкен ауыл» деп атайды, өйткені мұндағы қала халқының үлесі 35% ғана. Азияда урбандалу деңгейі төмен болғанымен, оның ауқымы өте кең, қалада тұратын азиялықтардың жалпы саны 1 млрд. 289 млн адамды құрайды. Бұл көрсеткіш бүкіл Америка, Европа және Австралиядағы қала халқын қоса есептегеннен асып түседі. Азия аймағында урбандалу жөнінен ішкі айырмашылықтар айқын байқалады. Мәселен, Парсы шығанағы елдерінде мұнай экспортынан түскен пайда қазіргі заманғы қалаларды салуға мүмкіндік берген. Сондықтан Кувейт халықының 90% - дан астамы, БАӘ тұрғындарының 80% - ы қалада тұрады. Азияның жетекші елдерінің бірі Қытайда урбандалу 30% шамасында, ал Непал тұрғындарының 10% - ы ғана қалаларда тұрады. Осыған қарамастан, Азияның кейбір қала агломерациялары халық саны мен инфрақұрылымы жөнінен айрықша көзге түседі. Мәселен, дүние жүзіндегі аса ірі он қаланың бесеуі Азияда орналасқан. 20 қала агломерациясын біріктіретін Токайдо мегалополисінде 55 млн адам тұрады. Токайдо халқының саны мен тығыздығы (1 км² – ге 800 адамнан) жөнінен әлем мегалополистері арасында 1 – орын алады. ХХ ғасырдың соңына қарай халқы миллионнан асатын агломерациялар саны Қытайда 50, ал Үндістанда 30 – ға жетеді.