Жоба, жергілікті халық демографиясына, экономика және өмір сүру көздеріне қандай
әлеуетті әсер етеді?
Халықтың қамтылуы
Карьер мен сәйкесінше жерасты кен орнын өтеу кезінде, жобамен 608 ден 1084 жұмыс орындары
берілетін болады. “Полиметалл” ААҚ компаниясы жергілікті халыққа басым түрде жұмыс орындарын
беруге міндеттеледі, алайда, біліктілікті талаптарға байланысты, кейбір жұмыс орындары сырттан келген
мамандарға берілетін болады деп болжамдалуда.
Кен орнының жұмысшыларының алатын кірісі, жергілікті халықтың
орташа жалақысынан жоғарырақ болады. Кен орнындағы өсіп келе
жатқан жұмыспен қамтылу, Әуезов кентінде мейрамхана бизнесі мен
ойын-сауықтың дамуына, сонымен қатар, тұтынушы тауарлар мен
қызметтердің сатылымының өсімінің дамуына әлеуетті әсер ете
алады. Ауылшаруашылық өнімдерін өндірумен айналысатын
адамдар, өз тауарларының өтуін оңай ұйымдастыра алады, сонымен
қатар, өте үлкен нарыққа енгізу үшін Өскемен немесе Семейге жиі
транспорттық қатынас пайдалана алады.
Дегенмен де, аудандағы жұмыспен қамтылудың өсуіне байланысты кейбір кемшіліктер кешірімді, оған
қоса, өмір сүретін шығындардың өсуі және жалақы инфляциясы, әлеуметтік дәстүрлерін жоғалтуды қоса,
кен орнындағы жұмысқа күн көріске табыс табудың дәстүрлі тәсілдерінен әлеуетті көшу. Бұған қоса,
құрылыс кезеңінен пайдалануға өткен кезде, жұмысшылардың көп қысқартылуы өтеді және ол кен орнын
жойғаннан кейін де орындалады.
Адамдардың көші-қоны
Бұл масштабтың жобасын құрастыру, жұмыс іздеуші адамдарды әртүрлі аймақтардан әлеуетті түрде
қызықтыратын, экономикалық мүмкіндік болып қарастырылады. Жастардың табыс табуға кететін соңғы
бет алыстарын ескере отырып (әсіресе еркектер), жобаны құрастыру, отбасы мүшелерінің қалып қоюын
немесе өңірге қайтуына ықпал етуі мүмкін. Өңірге адамдарды көшіру кезінде, жергілікті халықтың және
бар әлеуметтік құрылымдардың сипатын өзгерте алатындай, кенттерде халық саны өседі. Көшіп
келушілер, асыраушысы жұмыс алған кәсіпорын орналасқан өңірге өз отбасыларын көшіріп ала алады.
Саудагерлер мен шағын және орташа бизнес кәсіпкерлері де, кен орнындағы жұмысқа байланысты
халықтың таза табысының өсуі арқасында, пайда табу үмітімен келуі ықтимал. Ең ықтималдысы, көшіп
келушілер Әуезов кентінің жобаға жақындығына байланысты соған, сонымен қатар Шалабай ауылына да
қоныстануы.
Кенттердегі денсаулық сақтау және жергілікті мектеп сияқты қызмет түрлерінің көлемі, халықтың өсуі
жергілікті халыққа қызмет көрсетуге шектен тыс қысым көрсетпейтінін қамтамасыз ету мақсатында
бағаланған, Қазіргі таңда, ондай қызметтер толық көлемде қолданылмайды және қосымша сұраныс
болған жағдайда, олар тек ұтысқа шығады.
Қызыл
жобасында
ашық
шығару өндіру кезінде 608
адам,
жер
асты
өндіруі
кезінде
1084
адам
жұмылдырылатын болады.
Келген адамдардың, жұмысшы және көшіп келушілердің өңірге келуі,
әлеуметтік қиындықтар туғызуы мүмкін. Жергілікті дәстүрлер мен көшіп
келушілер дәстүрлері арасындағы әлеуетті айырмашылықтарының бір
үйлестікте, жергілікті нарықтағы төленетін жұмыспен қамтудың аяқасты
өсуі де, әлеуметтік қиыншылықтарға әкеп соғуы мүмкін. Қазақстан мен
әлемдегі ұқсас жобаларда орын алған әлеуметтік жобалар, алкоголь
тұтынуды өсуі, жезөкшелік және жыныс жолдары арқылы берілетін
аурулардың өсуі, сонымен қатар қылмыскерлік пен агрессиялы мінез-
құлықтың өсуін қосты.
Экономика
Жобадан түсетін мемлекеттік табыстар оңтайлы болып есептеледі. Көптеген елдер тау-кен салық
төлемдерін тау-кен өндірушілер мен мұнай-газ кәсіпорындары мемлекеттік бюджетке төлейтін салық
төлемдерін
бақылауға,
сондай-ақ
қауымдастықтың
ниетіне
сәйкес
бюджетке
төленетін
жаңғыртылмайтын төлемдердің ашықтығын қамтамасыз ету үшін Полиметалл мемлекеттік бюджетке
төлейтін өз төлемдерінің жыл сайын егжей-тегжейлі жариялауды жоспарлауда және «Өндіруші
салалардың ашықтығын қамтамасыз ету жөніндегі бастамаларға» қатысу туралы ҚР кез-келген шешімін
қолдайтын болады.
Жобаны құрастыру жергілікті инфляцияға әсер етуі ықтимал. Бұл жергілікті экономика аумағындаға сатып
алу қабілетінің ұлғаюымен, уақыт өте келе сұраныс пен бағаның ұлғаюымен шартталады. Инфляциялық
қысым елді мекеннің аумағында сатып алынатын тауарларға, сондай-ақ тұрғын үйлердің жергілікті
нарығына әсер ете алады. Инфляциялық салдар табысы жылжымайтын мүлікті жалға беру/сату немесе
азық-түлік өнімдерін сату арқылы ақшалай шаруашылыққа негізделген жанұяларға ерекше әсер етеді.
Өмір сүру құралдары
Қалдық қоймасы мен байыту фабрикасы орналасқан жерге қолжетімдіктің шектелуі салдары ретінде
кәсіпорынның әсерін аумақты Әуезов кентінің тұрғындарына тиесілі малды жаю үшін және жемшөп
дайындау үшін пайдаланатын малшылар сезінетін болады. Жергілікті тұрғындар үшін де бұрын тұтыну
үшін және дәрілік қажеттіліктер үшін өсімдіктер, шөптер, саңырауқұлақтар жинаған кейбір жерлер
қолжетімсіз болып қалады, алайда «Полиметалл» жобада жерді барынша аз алынатынын кепілдейді.
Жергілікті балықшылар арасында сауалнама жүргізу нәтижесінде олар Ақбастау бұлағының арнасына
бөлінген жоспарланған учаскенің жанында балық аулайтыны белгілі болды.
Жер сатып алу және қоныс аудару
Кенішке жақын орналасуы себебінен Социалистическая көшесіндегі 27 үй жайды ПМ қоныс аудартты. Әр
үй жай бойынша жер телімдерін сатып алу үдерісі аяқталды, барлық мәмілелер жасалды. Тұрғындар өз
үйлерінен көшіп кетті, барлық үйлер ысырылды. Еуропалық даму және қайта құрылымдастыру банкінің
халықаралық стандарттары бойынша қоныс аудару үдерісі ерікті болып есептеледі, себебі бұл үй жайлар
кеніштің санитарлық-қорғаныс аймағынан тыс орналасқан, сондай-ақ жергілікті тұрғындармен
келіссөздер жүргізу кезінде ПМ жетекшісі қоныс аудару қажеттілігін болдырмау үшін кеніштің жоспарын
өзгертуге ниетті екенін айтқан болатын. Аталған үйлердің тұрғындары хабардар болды және үдерісті
жалғастыруға өз келісімін берді.
Әсерлерді бақылау үшін не жасалады?
Өңірге жаңа адамдарды,
соның
ішінде
жұмыскерлерді
немесе
көшіп келушілерді тарту
әлеуметтік
қиындықтар
туындатуы мүмкін.
