Грамматика: просто о сложном
1. Простые конструкции строятся также, как в русском языке. Лицо в таких предложениях или не указывается или местоимение (существительное) употребляется в дательно-направительном падеже (маған, саған, оларға и т.д.): Ыдыс-аяқтарды жуу керек. – Посуду помыть надо. Орындықта отыру керек. – На стуле сидеть надо. Сiзге не керек? – Вам что нужно? Аспанға бару керек. – Аспану идти надо. Маған оларды шақыру керек. – Мне их пригласить нужно. Саған онымен сөйлесу керек. – Тебе с ним поговорить нужно. Құжаттардың түпнұсқасын көрсету керек. – Оригиналы документов показать нужно. Жедел жәрдем шақырту керек. – Нужно вызвать скорую помощь. Оған таңертең сағат жетiде тұру қажет. – Ему утром в семь часов вставать надо. Басқа шешiм табу қажет. – Надо найти другое решение. Жаңа бағдарлама әзiрлеу қажет. – Новую программу подготовить нужно. Денсаулық сақтау үшiн не iстеу керек? – Чтобы сохранить здоровье что нужно делать? Бұл дәрiнi қалай iшу керек? – Это лекарство как принимать нужно? 2. Притяжательные конструкции. К глаголам в неопределённой форме (с суффиксом у), добавляются притяжательные окончания. Во множественном числе перед притяжательным окончанием ставится окончание множественного числа. Существительные или местоимения употребляются в родительном падеже. Местоимение может опускаться. Примеры: Менiң диетаны сақтауым керек. – Мне диету соблюдать надо. Ерте қайтуым керек пе? – Мне завтра вернуться надо? Бiздiң емтихан тапсыруымыз керек. – Нам экзамен сдать надо. Сабағымызды оқуымыз керек. – Нам наши уроки учить надо. Сенiң хат жазуың керек. – Тебе письмо писать нужно. Сендердiң бесбармақ жасауларың керек. – Вам бешбармак готовить нужно. Сiздердiң қалуларыңыз керек. – Вам остаться надо. Балалардың үйдi жинаулары керек. – Детям дом убрать нужно. Астанаға кiмнiң баруы керек? – В Астану кому ехать нужно? Оның қазiр демалуы керек. – Ему сейчас отдыхать надо. Балаларға көмектесуiм қажет. – Мне детям помогать нужно. Сұрақтарға жауап iздеуiмiз қажет. – Нам нужно найти ответы на вопросы. Сiздiң төлқұжат көрсетуiңiз қажет. – Вам надо показать паспорт.
✔ Несмотря на то, что по правилам грамматики местоимение должно быть в притяжательной форме, в разговорной речи часто встречается употребление местоимений (и существительных) в именительном падеже (мен, сен и т.д.) Отрицательные предложения формируются или с помощью отрицательных суффиксов (ба/бе, па/пе, ма/ме), которые присоединяются к глаголу, или с помощью отрицаний жоқ, емес: Еденде отырмау керек. = Еденде отыру керек емес. – На полу сидеть не надо. Сiзге дәрiнi iшпеу керек. = Сiзге дәрiнi iшу керек емес. – Вам лекарства пить не нужно. Ерте қайтпауың керек. = Ерте қайтуың керек емес. – Тебе завтра возвращаться не нужно. Сiздiң емделмеуiңiз керек. = Сiздiң емделуiңiз керек емес. – Вам лечиться не нужно. Для сравнения привожу примеры использования простой и притяжательной конструкции: Маған бару керек. = Менiң баруым керек. – Мне идти нужно. Сiзге дәрiнi iшпеу керек. = Сiздiң дәрiнi iшпеуiңiз керек. – Вам лекарства пить не нужно. С модальным словом тиiс строятся такие же простые и притяжательные конструкции, как со словами керек и қажет, но существует и третий вариант: к глаголу в неопределённой форме добавляются окончания дательно-направительного падежа ға/ге, а к тиiс присоединяются личные окончания : Мен тойға баруға тиiспiн. = Менiң тойға баруым тиiс. – Я должен пойти на торжество. Различные примеры: Баланың жұмыс iстейтiн үстелi қолайлы болуы тиiс. – Рабочий стол ребёнка должен быть удобным. Достарыңа көмектесуiң тиiс. – Ты должен помогать своим друзьям. Сiз дәрiгерге баруыңыз тиiс. – Вам следует пойти к врачу. Әрбiр адам күн тәртiбiн сақтауға тиiс. – Каждый человек должен соблюдать распорядок дня. Әрбiр адамзат өз ұлтын сүюге тиiс. – Каждый гражданин свою национальность любить должен.
В прошедшем времени используется сочетание керек едi, қажет едi, тиiс едi: Менiң базарға баруым керек едi. – Мне на базар ехать надо было. Сенiң оны тындауың керек едi. – Тебе его слушать надо было. Солай етуiң тиiс едi. – Тебе необходимо было так поступить. Шаңғышы отыз шақырым жүгiруi қажет едi. – Лыжнику нужно было пробежать тридцать километров. жүктеу 9,27 Mb. Достарыңызбен бөлісу: |
Басты бет рсетілетін қызмет халықаралық қаржы Астана халықаралық қызмет регламенті бекіту туралы туралы ережені орталығы туралы субсидиялау мемлекеттік кеңес туралы ніндегі кеңес орталығын басқару қаржы орталығын қаржы орталығы құрамын бекіту неркәсіптік кешен міндетті құпия болуына ерікті тексерілу мемлекеттік медициналық тексерілу құпия медициналық ерікті анонимді Бастауыш тәлім қатысуға жолдамалар қызметшілері арасындағы академиялық демалыс алушыларға академиялық білім алушыларға ұйымдарында білім туралы хабарландыру конкурс туралы мемлекеттік қызметшілері мемлекеттік әкімшілік органдардың мемлекеттік мемлекеттік органдардың барлық мемлекеттік арналған барлық орналасуға арналған лауазымына орналасуға әкімшілік лауазымына инфекцияның болуына жәрдемдесудің белсенді шараларына қатысуға саласындағы дайындаушы ленген қосылған шегінде бюджетке салығы шегінде есептелген қосылған ұйымдарға есептелген дайындаушы ұйымдарға кешен саласындағы сомасын субсидиялау |