Графика. Орфография. Орфоэпия

жүктеу 2,09 Mb.

Pdf просмотр

бет	140/152
Дата	13.09.2023
өлшемі	2,09 Mb.
	#43345
түрі	Монография

1 ... 136 137 138 139 140 141 142 143 ... 152

fce55c58e23c15bef10aa33237001bcc

Ұ з а қ т ы л ы қ

1-тапсырма.
Мына сөйлемдердің әуені мен дауыс қаттылығы
өзгерістерінің суретін сызып көріңіз, олар параллель ме, соны анықтаңыз.
Үй тігіліп, жүк жиналды. Көптен күткен көктем де келді, жер көгерді,
мал төлдеді. Жібек ханның қызы болса, Төлеген де ханның баласы.
2-тапсырма.
Дауыс қаттылығы жоғары буындардағы дауыстыны
тік жақшаға ( [] ) алу арқылы ой екпіні түскен сөзді белгілеңіз.
Біз – журналистпіз. Журналистпіз біз. Мынау тас па? Бейнетаспаға
жаздыңыз ба? Ол кітапты алма! Алма – витаминге бай жеміс.
Ұ з а қ т ы л ы қ
– қазақ тілінде екпіннің басты көрсеткіші, бұлай
дейтініміз, қазақ тіліндегі сөз ағымында ерекшеленген буындардың барлығы
дерлік басқаларымен салыстырғанда ұзағырақ айтылады. Бұл, әрине, сөз
ағымындағы әр түрлі топтарды (бунақты топ, ырғақты топ, синтагма)
ерекшелеуші екпіндерге қатысты басты белгі. Ал ой желісін көрсететін сөзге
түскен логикалық (ой) екпіннің көрсеткіші ұзақтылықпен бірге дауыс
қаттылығы болатынын жоғарыда айтып кеттік. Сонымен, ұзақтылық немесе

буын созылыңқылығы сөз ағымын мүшелеуші құрал – екпіннің басты
шамасы бола отырып, сөз бөліктерін ұйымдастырушы қызмет атқарады екен.
Сонымен қатар логикалық екпіннің құрамдас шамасы ретінде ой желісін
көрсетуші интонациялық компонент екен.
Сөз ішіндегі буын ұзақтылығының өзіндік пропорциясы бар. Сөз
неғұрлым ұзақ болса, яғни көп буынды болса, оның бастапқы буындары
соғұрлым қысқа болады да, соңғы буыны созылыңқы айтылады. Ал буын
саны аз сөздер буын саны көп сөздерден гөрі созылыңқы айтылады. Бірақ
бұлардың қайсысында болса да, соңғы буын немесе соңғының алдындағы
екпін түскен буын үнемі басқаларынан ұзағырақ айтылатыны – қазақ тілінің
заңдылығы.
Мысалы, [ бала:], [балала:р],[балалары:м], [балаларыма:]

жүктеу 2,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 136 137 138 139 140 141 142 143 ... 152